daşları ilə birlikdə onlardan hazırlanmış əmək alətləri,
istehsal tullantıları, qəlpələr, lövhələr və nukleuslar aşkar
olunmuşdur.
Aparılan
arxeoloji
tədqiqatlar
zamanı
Azıx
düşərgəsinin Mustye mədəniyyətinə aid olan təbəqəsində
çoxlu ovlanmış heyvan sümükləri tapılmışdır. Bu sümüklər
içərisində vəhşi at, ibtidai öküz, vəhşi qulan, Qafqaz maralı,
qaban, mağara ayısı, kərgədan və s. heyvanların sümük
qalıqları
aşkar
olunmuşdur.
Sümüklərin
bəziləri
daşlaşmışdır. Digər bir cəhətdə maraq doğurur. Tapılmış
sümüklərin əksəriyyəti ocaqda yandırılmışdır. Bu da Azıxın
ulu sakinlərinin həyatında Mustye mədəniyyəti dövründə
odun əsas yer tutduğunu göstərir.
Maraqlıdır ki. Azıx düşərgəsinin Mustye dövrünə aid
təbəqəsindən 2 ədəd əl çapacağı tapılmışdır. Əl çapacaqları
Mustye dövrü üçün xarakterik deyildir. Ona görə də Azıxın
III təbəqəsində qeydə alınmış 2 ədəd əl çapacağı nadir
tapıntılardan hesab olunur. Hazırda respublikamızın
ərazisində Mustye mədəniyyətinə aid ən möhtəşəm və
zəngin maddi mədəniyyət qalıqlarına malik qədim insan
düşərgəsi Tağlar mağarasıdır. Tağlar Mustye düşərgəsi
Dağlıq Qarabağın ən mənzərəli və səfalı guşələrinin birində
olub Tuğ və Tağlar kəndlərinin arasında yerləşir (Şəkil
19-20).
Mağara ilk dəfə M.Hüseynov tərəfindən 1960-cı ildə
qeydə alınmışdır. Burada arxeoloji qazıntı işlərini
M.Hüseynov və Ə.Cəfərov aparmışlar. Mağara əhəng daşları
içərisində təbii yolla əmələ gəlmişdir. Mağaranın bir neçə
metrliyindən axan Quruçay Tağlar düşərgəsində yaşayan
qədim insanların həyatında mühüm rol oynamış, ona görə də
məhz bu ərazini özləri üçün daimi mərkəz seçmişlər.
Tağlar Mustye düşərgəsi özünün maddi mədəniyyət
qalıqlarına, stratiqrafıyasma və yaşayışın uzunmüddətli
59
olmasına görə ölkəmizin və Yaxın Şərq abidələrinin
içərisində mühüm yer tutur (Şəkil 21).
Uzun müddət Tağlar mağarası öz sirlərini insanlardan
gizli saxlamışdır. Hətta Tağlar mağarası haqqında müxtəlif
rəvayətlər və əfsanələr danışılırdı. Bəziləri mağaranın
ucsuz-bucaqsız olduğunu və bir hissəsinin İran ərazisinə
gedib çıxdığını, düşərgələri isə buranın müqəddəs bir yer
olduğunu söyləyirdilər. Xüsusilə kənd gəncləri arasında belə
bir şayiə yayılmışdı ki, guya bir çobanın iti mağaraya girmiş
və gedib Şuşadan çıxmışdır. Yerli əhali bu ərazilərdə qoyun
otararkən ehtiyatlı hərəkət edir və sürünün mağaraya
yaxınlaşmasına imkan vermirdilər. Onlar belə hesab
edirdilər ki, sürü mağaraya girərsə, onu geri qaytarmaq çətin
ola bilər.
Arxeoloqlar hər hansı bir ərazidə elmi kəşfiyyat işləri
apararkən qabaqcadan yerli əhali ilə söhbət edir, adamların
fikirlərini dinləyir və həmin fikirləri elmi süzgəcdən
keçirirlər. İlk baxımdan belə məlum olur ki, yerli əhalinin
uzaq keçmişimiz haqqında, onun maddi mədəniyyəti, ibtidai
insanların məşğuliyyəti və yaşayış tərzi haqqında yanlış və
uydurma fikirlərdən başqa heç bir məlumatı yoxdur. Ancaq
elmi axtarışlar aparılması nəticəsində bu yanlış fikirlərə son
qoymaq olur.
Artıq arxeoloqlar Tağlar mağarası haqqında müəyyən
məlumatlar əldə etmiş, burada aparılacaq kəşfiyyat
qazıntısının planı hazırlanmış və qazıntı sahəsi müəyyən
olunmuşdu (Şəkil 45).
Beləliklə, 1963-cü ildə Tağlar mağarasında ilkin
tədqiqat işləri başlandı.
Düşərgədə qazıntı işləri olduqca diqqətlə aparılırdı.
Mağaranın birinci təbəqəsində Eneolit, Tunc dövrlərinə və
orta əsrlərə aid gil qab qırıqları aşkar olundu. Çöküntünün
15-20 sm dərinliyində qazıntı işləri davam edirdi. Torpağın
rəngi getdikcə dəyişirdi. Yeni bir arxeoloji təbəqənin izləri
görünməkdə idi. Bu vaxt bir neçə daş alət diqqəti cəlb etdi.
Nəzərə çarpan hər şey diqqətlə
60
nəzərdən keçirilirdi. Daşlar daha maraqlı görünürdü. Onların
üzərində olan dişəklər daha cəlbedici idi və müəyyən etmək
olunurdu ki, bu əmək alətləri qədim insanlar tərəfindən
hazırlanmışdır. Alətlərin işlənmə texnikası və tipologiyasına
görə Mustye mədəniyyəti dövründə hazırlandığını söyləmək
olardı. Deməli, Tağlar mağarasının II təbəqəsində qədim
insanlar Mustye mədəniyyəti dövründə yaşamışlar. Tapılmış
əmək alətləri levallua və mustye itiuclusundan ibarət idi.
Tağlar düşərgəsinin ilk qaranquşu olan bu 2 ədəd itiuclu
burada daha yeni tapıntılar olacağı barədə ümidləri artırırdı.
Arxeoloji qazıntı davam edirdi. Bir az sonra onlarla əmək
aləti və levallua itiucluları və heyvan sümükləri aşkar
olundu. Arxeoloji kəşfiyyat qazıntısı çöküntünün dərininə
getdikcə maddi mədəniyyət qalıqlarının sayı artmaqda
davam edirdi.
Bir neçə gün bundan əvvəl heç kəs güman edə bilməzdi
ki, Tağlar Mustye düşərgəsində bu qədər zəngin maddi
mədəniyyət qalıqları aşkar ediləcək. Tağların arxeoloji
materialları dünyaya səs salacaqdır.
Tağlar düşərgəsində aparılan ilk kəşfiyyat qazıntısının
nəticələri olduqca sevindirici oldu. İlk dəfə olaraq müəyyən
olundu ki. Tağlar mağarasında qədim insanlar Mustye
mədəniyyət dövründə yaşamışlar. İlkin arxeoloji kəşfiyyat
qazıntısı zamanı aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları
gələcəkdə burada aparılacaq arxeoloji qazıntı işləri üçün
zəmin yaratmış oldu.
1963-cü ildən 1986-cı ilədək müəyyən fasilələrlə Tağlar
Mustye düşərgəsində arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır.
Arxeoloji tədqiqat işləri nəticəsində düşərgədən 7 mindən
artıq daş məmulatı və 100 mindən çox qədim insanların
ovladıqları heyvanların sümükləri aşkar olunmuşdur.
Daş məmulatı içərisində əmək alətləri, istehsal
tullantıları və nüvələr əsas yer tutur. Daş məmulatının elmi
tədqiqi göstərir ki. Tağlar mağarasının qədim sa
61
Dostları ilə paylaş: |