ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
kinləri əmək alətlərini əsasən düşərgədə hazırlamışlar. Əmək alətləri içərisində əsas yeri levallua və mustye iti udulan ilə birlikdə qaşov tipli alətlər tutur. Bütün Zaqafqaziya və Yaxın Şərq abidələri içərisində Tağlar Mustye düşərgəsi yeganə abidədir ki, buradan tapılan əmək alətləri olduqca zəngin tarixə malik olmaqla bərabər, yeni-yeni əmək alətlərinin meydana gəlmə xüsusiyyətlərini öyrənməyə geniş imkanlar açılır. Tağlar Mustye düşərgəsinin çöküntülərində 6 mədəni təbəqə qeydə alınmışdır. I təbəqədən orta əsrlər. Tunc və Eneolit dövrlərinə aid gil qab qırıqları tapılmışdır. II və bütün aşağı təbəqələrdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı Mustye mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Maraqlıdır ki. Tağlar mağara düşərgəsində aşkar olunmuş əmək alətlərinin əksəriyyəti çaxmaq daşından hazırlanmışdır. Eyni zamanda çaxmaq daşları bir neçə rəngdədir. Bu da xüsusi maraq doğurur. Onların içərisində qırmızı, sarı, yaşıl və başqa rənglilər də vardır. Əmək alətləri içərisində əsas yeri iti uclu və qaşov tipli alətlər tutur. Daş alətlər içərisində tək-tək bıçaq, kəsici, biz, dişli və kəzli alətlər də qeydə alınmışdır. Tağlar Mustye düşərgəsi daş məmulatının texniki və tipoloji tədqiqi zamanı Paleolit dövrü üçün yeni tipli əmək alətləri qeydə alınmış və onlara Tağlar tipli əmək alətləri adı verilmişdir. Həmin alətlər olduqca zərif hazırlanmış və bir neçə işlək ağızca malikdir. Maraqlı haldır ki. Azıx paleolit düşərgəsinin üçüncü təbəqəsinin daş alətləri içərisində də bir neçə ədəd Tağlar tipli əmək alətləri qeydə alınmışdır. Tağlar Mustye düşərgəsinin mədəni təbəqələrində daş məmulatı ilə birlikdə ovlanmış heyvan sümükləri də aşkar olunmuşdur. Bu göstərir ki, Mustye mədəniyyəti dövründə Tağlar mağarasında yaşayan qədim insanların əsas fəaliyyəti ovçuluqdan ibarət olmuşdur. Sümük məmulatı həddindən artıq çapılıb doğrandığından on- 62 larm əksəriyyətinin hansı heyvan növünə aid olmasını təyin etmək qeyri-mümkündür. Təyin olunanlar isə ancaq ayrı-ayrı çənə və dişlərdən ibarətdir. Sümük məmulatının təyinatı və elmi tədqiqi ilə professor Dəmir Hacıyev məşğul olmuşdur. Sümük məmulatı arasında maral, mağara ayısı, ibtidai at və başqa heyvanların sümük qalıqları çoxluq təşkil edir. Ən maraqlı tapıntılardan biri də Tağlar düşərgəsində çoxlu ocaq laylarının qeydə alınmasıdır. Bu göstərir ki, qədim insanların həyatında ocaq mühüm yer tutmuşdur. Maraqlıdır ki, sümük məmulatının əksəriyyəti ocaqda yandırılmışdır. Tağlar çoxtəbəqəli Mustye düşərgəsi Qafqaz və Yaxın Şərq ərazisində yeganə abidədir ki, burada əmək alətlərinin uzunmüddətli inkişafını və yeni-yeni əmək alətlərinin meydana gəlməsi xüsusiyyətlərini izləmək və aydınlaşdırmaq mümkün olmuşdur. Aydındır ki, əmək alətləri öz-özülüyündə inkişaf edə bilməz. Bu inkişaf insanların özünün təkamülünün və inkişafının təzahürüdür. Məhz ona görə də əmək alətlərinin inkişaf tarixi insan cəmiyyətinin, insanın özünün inkişaf tarixi deməkdir (Şəkil 46-55). Tağlar Mustye düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlar respubilkamızm ərazisində Mustye mədəniyyətinin özünəməxsus xüsusiyyətləri olduğunu göstərdi. Maraqlı cəhət ondan ibarətdir ki. Azıx paleolit düşərgəsində aparılan elmi tədqiqat işləri Azərbaycan ərazisində ibtidai insanların uzun müddət yaşadıqlarını göstərirdisə. Tağlar Mustye düşərgəsindəki arxeoloji tədqiqatlar neandertal tipli adamların inkişaf etdiyini, müasir insanların ulu əcdadlarının bu ərazidə yaşayıb formalaşdığını elmi əsaslarla təsdiq etdi. Tağlar Mustye düşərgəsində kompleks şəkildə elmi tədqiqat işləri aparılmışdır. Burada arxeoloqlarla yanaşı, paleontoloqlar, paleogeoloqlar, paleocoğraflar, pa- leobotaniklər və başqa elm sahəsinin mütəxəssisləri də 63 elmi tədqiqat işləri aparmışlar. Bu tədqiqatlar nəticəsində düşərgə ətrafının və qonşu ərazilərin erkən Xvalın əsrindəki təbii iqlim şəraiti bərpa edilmişdir. Həmin dövrdə Kiçik Qafqazın cənub-şərq hissəsində bütün müasir landşaft qurşaqları mövcud olmuşdur. Lakin onların sərhədləri indikindən alçaqda, dəniz səviyyəsindən 800-1000 metr yüksəkdə yerləşmişdir. Bu da qeyd olunan dövrdə iqlimin çox soyuq olması ilə əlaqədardır. Ərazinin iqlimi istiləşmə və soyuqlaşma istiqamətində inkişaf etmişdir. İqlimin bu ümumi inkişafı fonunda üç nisbi istiləşmə fazası birincisi 64-63 min il, ikincisi 58 min il, üçüncüsü isə 52 min il müəyyən olunur. Bu, Qərbi Avropanın Vyurm buzlaşma dövründə qeydə alınmış broyurun, adderade və modershofd isti fazaları ilə müqayisə olunur. Düşərgənin kompleks tədqiqi ilə M.Hüseynov, D.Hacıyev, Ə.Məmmədov, N.Şirinov, Ə.Cəfərov, A.Veliçko, S.Əliyev, M.Süleymanov və başqa alimlər məşğul olmuşlar. Beləliklə, Tağlar Mustye düşərgəsində aparılan kompleks tədqiqatlar nəticəsində ulu sakinlərin nəinki həyat tərzi, əmək alətlərinin hazırlanma xüsusiyyətləri, eyni zamanda o dövrün təbii coğrafi şəraiti, heyvanat aləmi, bitki örtüyü və iqlim şəraiti də öyrənilmişdir. Arxeoloji tədqiqat işləri nəticəsində Tağlar Mustye düşərgəsində qədim insanların 120-100 min il bundan əvvəldən 35 min ilə qədər yaşadıqları müəyyən olunmuşdur. Eyni zamanda bütün Yaxın Şərq ərazisində Tağlar düşərgəsinin əsas mədəniyyət mərkəzi olması və Tağlarda hazırlanmış əmək alətlərinin hələ Mustye mədəniyyəti dövründə Yaxın Şərq ölkələri ərazisinə yayılması aydınlaşmışdır. Güman etmək olar ki, Azərbaycan ərazisində Tağlar kimi daha yeni bir abidənin olması mümkündür. Bunun üçün respublikamızın bütün zonalarında paleolit problemi üzrə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılmalıdır. 64 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|