ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hazırda Qarabağ silsiləsinin cənub-şərq ətəklərində yuxarıda qeyd olunan qədim insan düşərgələri ilə yanaşı Tunc dövrünün Qaraköpəktəpə, Günəştəpə, Meynə- təpə, Kültəpə kimi bir sıra nadir və çoxtəbəqəli yaşayış düşərgələri aşkar olunmuşdur. Bu bir daha göstərir ki, hələ ən qədim zamanlardan bu vaxta kimi bu ərazidə insanların yaşaması üçün əlverişli şərait olmuşdur. Mustye dövrü üzrə Yaxın Şərq ölkələri ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqat işləri xüsusi maraq doğurur. Çünki Tağlarda hazırlanmış əmək alətləri qeyd olunan ölkələrin ərazilərində tapılmışdır. İran ərazisində aparılan tədqiqat işləri nəticəsində Paleolit dövrünə aid maraqlı və zəngin tarixi abidələr tapılmışdır. İran ərazisində Paleolit dövrünə aid ilk tapıntılar geoloq Braunun adı ilə bağlıdır. O, ilk dəfə olaraq Ney- ruz gölü ətrafında Mustye mədəniyyətinə aid daş alətlər aşkar etmişdir. Bu tapıntıdan 6 il sonra antropoloq Kun İran ərazisində olan mağaralarda arxeoloji tədqiqat işləri aparmışlar. 1940-1951-ci illərdə Kunun rəhbərlik etdiyi arxeoloji ekspedisiya İranın Bisütun, Hunuk və Tamtama mağaralarında elmi tədqiqat işləri aparmışdır. Bisütun mağarasında aparılan arxeoloji tədqiqat işləri xüsusilə mühüm elmi əhəmiyyətə malik olmuş və öz maddi mədəniyyət qalıqlarına görə geniş elmi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. Elmi axtarışlar zamanı Bisütun mağarasında Mustye düşərgəsi olması müəyyən edilmiş və Mustye mədəniyyətinə aid çoxlu əmək alətləri aşkar olunmuşdur. Bisütun mağarasında tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları əsasında Yaxın Şərqin Paleolit mədəniyyəti haqqında ən yeni elmi məlumatlar toplanmışdır. Mağara Mustye adamlarının yaşayış məskəni olmuş və onlar bu düşərgədə uzun müddət yaşamışlar. 65 1950-ci ildə Fildin rəhbərlik etdiyi arxeoloji ekspedisiya İran ərazisində axtarış işləri aparmış, Lurestan və Horemabad ətraflarında Paleolit mədəniyyətinə aid daş alətləri aşkar etmişdir. 1963-1965-ci illərdə Hauelin rəhbərlik etdiyi arxeoloji ekspedisiya Horemabad çökəkliyində elmi axtarış işləri aparmış və 20-yə yaxın Paleolit abidəsi aşkar etmişdir. 1970-ci illərdə ingilis arxeoloqu Mak Berni İran ərazisində geniş arxeoloji axtarış işləri aparmış, Ma- zandaran və Zaqros ərazisində apardığı tədqiqat işləri nəticəsində Mustye mədəniyyətinə aid düşərgələr tapmışdır. İran ərazisində ən möhtəşəm abidələrdən biri Bisü- tun mağarasıdır. Yuxarıda deyildiyi kimi burada arxeoloji qazıntı işlərini antropoloq Kun aparmışdır. Mağara olduqca əlverişli bir yerdə yerləşmişdir. Burada qədim insanların yaşamaları və ovçuluqla məşğul olmaları üçün hər cür təbii şərait olmuşdur. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı düşərgənin çöküntülərində 7 təbəqə qeydə alınmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar Mustye dövründə qədim insanların mağarada yaşadıqlarını və əsasən ovçuluqla məşğul olduqlarını göstərmişdir. Bisütun mağarasında aşkar olunmuş arxeoloji materiallar yaxşı tədqiq olunmuş və çap edilmişdir. Düşərgədən tapılmış daş məmulatı içərisində əsas yeri itiuclular, bıçaq tipli alətlər və lövhəvari qəlpələr tutur. Daş məmulatı arasında 114 ədəd qaşov tipli alətlər qeydə alınmışdır. Bisütun Mustye düşərgəsinin itiuclu alətləri xüsusi maraq doğurur. Bunlar olduqca zərif hazırlanmışdır. Bisütundan aşkar olunmuş mustye və levallua itiuclular Tağlar Mustye düşərgəsindən tapılmış itiuclulaıia eynilik təşkil edir. Maraqlıdır ki, Bisütun mağara düşərgəsindən mandertal adamının sümükləri və dişi tapılmışdır. 66 Tamtama mağarasında da arxeoloji tədqiqat işlərini Kun aparmışdır. Tamtama mağarası İran ərasində olub, Rezaye gölündən 20 km şimalda, dəniz səviyyəsindən 1700 metr yüksəklikdə yerləşir. Çöküntünün ümumi qalınlığı 2,5 metrə bərabərdir. Mağaradan 29 ədəd daş məmulatı və fauna qalıqları aşkar olunmuşdur. Arxeoloji materialların elmi təhlili göstərir ki, qədim insanlar mağarada Mustye mədəniyyəti dövründə yaşamışlar. Düşərgədə toplanmış sümük məmulatı qədim mağara sakinlərinin ovçuluqla məşğul olduqlarını göstərir. Fauna qalıqları içərisində əsas yeri maral, öküz və at sümükləri tutur. Maraqlıdır ki, Tamtama mağarasından neandertal adamının bud sümüyünün qırığı tapılmışdır. İran ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı Paleolit dövrünə aid bir sıra qiymətli abidələr aşkar edilmiş və tədqiq olunmuşdur. İraq ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində də zəngin elmi materiallar əldə edilmişdir. İraqda Paleolit dövrünə aid əmək alətləri ilk dəfə 1925- ci ildə Fild tərəfindən aşkar edilmiş və 1950-ci illərə kimi bu ərazidə həmin dövrə aid yerüstü materiallar da toplanmışdır. 1928-ci ildə arxeoloq Larrod Süleymaniyyə yaxınlığında yerləşən Ftəzər-Mərd mağarasında arxeoloji qazıntı işləri aparmışdır. Mağaranın çöküntüsündə 3 təbəqə qeydə alınmışdır. Qazıntılar zamanı çaxmaq daşından hazırlanmış əmək alətləri tapılmışdır. Bu maddi mədəniyyət nümunələri Mustye dövrünə aiddir. Əmək alətləri içərisində əsas yeri itiuclular və qaşov tipli alətlər tutur. İraqın paleolit düşərgələrinə dünya şöhrəti qazandıran Şanidar Mustye abidəsi olmuşdur. Şanidar mağarası Həzər-Mərddən 150 km şimal-qərbdə yerləşir. Mağara düşərgəsi dəniz səviyyəsindən 731 m yüksək 67 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|