ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
likdə, Böyük Zab çayından isə 365 m hündürlükdə yerləşir. Şanidar mağarasında arxeoloji tədqiqat işlərini 1951- 1960-cı illərdə amerikalı alim, Kolumbiya universitetinin əməkdaşı Soleski aparmışdır. Mağara mənzərəli bir dərədə yerləşir. Şanidar düşərgəsində qazıntının ümumi sahəsi 578 m^-dir. Çöküntünün ümumi qalınlığı 14 metrə çatır. Düşərgənin çöküntülərində 4 mədəni təbəqə qeydə alınmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Şanidar mağarasından da çoxlu maddi mədəniyyət qalıqları tapılmışdır. Aşkar olunmuş daş məmulatı Yaxın Şərq üçün xarakterik olan lövhə və qəlpələr üzərində hazırlanmışdır. Əmək alətləri içərisində itiuclular və qaşov tipli alətlər çoxluq təşkil edir. İtiuclu alətlər öz işlənmə texnikasına görə Həzər- Mərd və Bisütun mağaralarından tapılmış itiuclulara daha çox yaxındır. İtiuclularm əksəriyyəti düz, enli lövhələr üzərində hazırlanmışdır. Lakin Şanidar mağarası materialları arasında olan itiağızh qaşov və limas tipli əmək alətləri Asiya alətləri üçün xarakterik deyildir. Lövhə və qəlpələr üzərində hazırlanmış əmək alətlərinin çoxu azca dişəklənmişdir. Şanidar düşərgəsində arxeoloji tədqiqat işləri aparan Soleskinin müəyyən etdiyinə görə mağarada qədim insanlar 100 min il bundan əvvəldən 40 min qabağa kimi yaşamışlar. Ən maraqlı cəhətlərdən biri Şanidar Mustye düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 9 nean- dertal insanın sümük qalıqları, kəllə və skeletləri tapılmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, mağara tavanının uçması nəticəsində mustye adamları burada həlak olmuşlar. Aşkar edilmiş antropoloji tapıntılar Şanidar düşərgəsinə dünya şöhrəti qazandırmışdır. 68 Maraqlıdır ki, Şanidar Mustye düşərgəsindən tapılmış əmək alətlərinə oxşar alətlər Tağlar mağarasından da aşkar olunmuşdur. Yaxın Şərq ölkələri ərazisində öz sirlərini gizli saxlayan tarixi abidələr və düşərgələr çoxdur. Gələcəkdə aparılacaq elmi axtarışlar bu abidələrin qədim sirlərini insanlara açacaqdır. Paleolit dövrü ilə məşğul olan arxeoloqları Naxçıvan ərazisində arxeoloji kəşfiyyat işləri aparmaq və bu diyarda qədim insan məskənlərinin olub-olmamasını müəyyən etmək çoxdan idi ki, düşündürürdü. Nəhayət, 1983-cü ilin iyul ayında paleolit arxeoloji ekspedisiyası Naxçıvan ərazisində elmi axtarış işləri aparmaq üçün səfərə çıxdı. Bu vaxta qədər Naxçıvan diyarında orta əsrlər. Tunc və Eneolit dövrləri üzrə arxeoloji tədqiqat işləri aparılmış və çox qiymətli abidələr (Kültəpə, Xa- raba-Gilan və s.) aşkara çıxarılmışdı. Lakin Paleolit dövrü üzrə axtarış işləri bu ərazidə aparılmamışdı, ona görə də Daş dövrü üzrə axtarış işləri aparılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Paleolit arxeoloji ekspedisiyası Naxçıvanın Ordubad, Culfa və Şərur rayonları ərazisində arxeoloji kəşfiyyat işləri apardı. Ən yaxşı elmi nəticə Şərur rayonunun Tənənəm kəndi yaxınlığında əldə olundu. Kəndin yaxınlığındakı Qazma dərəsində aparılan arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı bir mağara qeydə alındı. Mağaraya Qazma mağarası adı verildi. Şərur rayonu ərazisində, Tənənəm kəndindən 3 km cənub-şərqdə yerləşən bu mağara tunel formalı olub, karst mağarasıdır. Mağaranın içərisi torpaq çöküntüsü ilə örtülmüşdür. Giriş hissədə mağaranın eni 8 metr, hündürlüyü 2-3 metrə çatır. Bir neçə metr içəriyə getdikcə giriş yolu daralır və mağaranın salonu başlanır. Mağara bir salondan ibarətdir. Ilk baxışda müəyyən etmək olur ki, burada ibtidai insanlar yaşamışlar. Bunun elmi əsaslarla sübutu üçün isə arxeoloji qazıntı işləri aparılmalı idi. Əvvəlcə 69 mağaranın fotoşəkli və planı çəkildi. Sonra çöküntü olan sahələr ayrı-ayrı kvadratlara bölündü. Bundan sonra Qazma mağarasında arxeoloji kəşfiyyat qazıntısına başlanıldı. Düşərgənin tədqiq olunan sahəsində 4 mədəni təbəqə qeydə alındı. Mağaranın I təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı orta əsrlər, Tunc və Eneolit dövrlərinə aid gil qab qırıqları aşkar olundu. II təbəqədə aparılan tədqiqatlar zamanı isə bir ədəd Me- zolit-Eneolit dövrlərinə aid daş alət qeydə alındı. Düşərgənin III təbəqəsindən çoxlu sümük qırıqları ilə birlikdə Daş dövrünə aid 8 ədəd əmək aləti qeydə alındı. Qazma mağarasında 1983-cü ilin yay fəslində aşkar olunmuş daş alətlərin hazırlanma texnikası, tipologiyası əsasında burada qədim insanların Mustye mədəniyyəti dövründə yaşadıqlarını söyləmək mümkün olmuşdur. 1987-1990-cı illərdə Ə.Cəfərovun rəhbərliyi ilə Qazma mustye düşərgəsində geniş sahədə arxeoloji qazıntı işləri aparıldı və nəticədə zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olundu. Qazma mağarasından tapılmış maddi mədəniyyət nümunələri arasında əsas yeri daş məmulatı və fauna qalıqları tutur. Düşərgədən minə yaxın daş məmulat və 12 mindən artıq ovlanmış heyvan sümüklərinin qalıqları tapılmışdır. Əmək alətləri əsasən dəvəgözü və çaxmaq daşlarından hazırlanmışdır. Qazma düşərgəsinin əmək alətləri əsasən qaşov tipli alətlərdən və itiuclulardan ibarətdir. Maraqlıdır ki, əmək alətləri əsasən itiləyici dişəklə dişəklənmişdir. Düşərgənin daş məmulatı içərisində istehsal tullantılarının da qeydə alınması göstərir ki, qədim insanlar əmək alətlərinin bir qismini özləri hazırlamışlar, digər hissəsini isə düşərgədən kənarda hazırlayıb sonradan buraya gətirmişlər. Qazma mağarasında 1987-1990-cı illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 6 mədəni təbəqə qeydə alınmışdır.düşərgənin çöküntülərindən daş məmulatı ilə 70 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|