ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qobustan Azərbaycan tarixinin Mezolit dövrü mədəniyyətindən başlamış son orta əsrlərə gədərki dövrlərini öyrənmək üçün zəngin bir elmi xəzinədir. Bu gün tədqiqatçıların qarşısında əzəmətli vəzifələr durur. Məhz ona görə də Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin bərpasından sonra tariximizin savadlı alimlər tərəfindən tədqiq və təbliğ olunması üçün geniş şərait yaradılmalıdır. 85 OVÇULUQ, YIĞICILIQ VƏ HEYVANAT ALƏMİ Qarabağın çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı III, V və VI təbəqələrdən 200 mindən artıq ovlanmış heyvan sümükləri aşkar olunmuşdur. Düşərgənin ən aşağı təbəqələrindən də daşlaşmış bir neçə ədəd heyvan sümükləri qeydə alınmışdır. Lakin hələlik onların hansı heyvana aid olmasını təyin etmək mümkün olmamışdır. Azıx düşərgəsinin III, V və VI təbəqələrindən tapılmış fauna qalıqlarının əksəriyyəti olduqca çapılıb doğranmış vəziyyətdə olduğuna görə, həmin sümük məmulatlarının əksəriyyətinin hansı heyvan növünə aid olmasını təyin etmək qeyri-mümkün olmuşdur. Düşərgədən tapılmış sümük məmulatı arasında yüzlərlə çənə, minlərlə dişlər, çənə qırıqları, mağara ayılarının kəllələri, quş və gəmirçi çənələri qeydə alınmış və məhz quşlara aid olması müəyyən edilmişdir. Azıx düşərgəsinin qədim aşel mədəniyyətinə aid olan (VI təbəqə) təbəqəsindən daş məmulatı ilə yanaşı minlərlə sümük qalıqları tapılmışdır. Azıx düşərgəsinin qədim aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsindən daş məmulatı ilə birlikdə külli miqdarda fauna qalıqlarının aşkar olunması qədim Azıx sakinlərinin ovçuluqla məşğul olduqlarını göstərir. Lakin Azıx düşgəsinin aşağı təbəqələrindən aşkar olunmuş fauna qalıqları yalnız ən qədim düşərgə sakinlərinin ovçuluq təsərrüfatını müəyyən etməyə şərait yaratmaqla yanaşı, həmin ərazinin qədim aşel mədəniyyəti zamanı mövcud olmuş iqlim şəraitini, ibtidai insanların məskunlaşdığı dövrdə yerin üst quruluşunu, landşaft müxtəlifliyini tədqiq etməyə də imkan yaratmışdır. Düşərgədən aşkar olunmuş fauna qalıqları vasitəsilə həmçinin paleonto- loji və stratiqrafik cəhətdən düşərgənin yaşının müəyyən olunmasına da kömək etmişdir. 86 Azıx düşərgəsindən aşkar olunmuş minlərlə fauna qalıqlarının elmi tədqiqi ilə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, biologiya elmlər doktoru, professor D.V.Hacıyev və biologiya elmlər namizədi S.D.Əliyev məşğul olmuşlar. Hələlik Azıx düşərgəsinin qədim və orta aşel dövrünə aid təbəqələrindən aşkar olunmuş fauna qalıqları özünün zənginliyinə görə Yaxın Şərq və Qafqazda yeganə paleolit düşərgəsidir. Azıx düşərgəsindən aşkar olunmuş heyvanat aləminin tərkibeə, növcə müxtəlifliyi, onların müxtəlif iqlim zonalarında yaşadıqlarını göstərir. Bunlardan bəziləri səhralıqda - isti quru iqlimdə, bəziləri düzən və dağ ətəkləri yanında, göl və bataqlıqlar arasında, bəziləri çılpaq qayalıqlarda, yarım meşə örtüyündə, digərləri isə ancaq dağlıq meşəliklərdə yaşamışlar. Merka gərgədanı və nəhəng maral Azərbaycanda əsasən Abşeron-Bakı dövründən yaşayıb yayılmışlar. Lakin bunların ən yaxşı tapıntıları ilk dəfədir ki. Azıx mağarasının ən qədim təbəqəsi olan altıncı təbəqədə, daş məmulatı ilə birlikdə aşkar olunmuşdur. Həmin materiallar qeyd etdiyimiz fauna qalıqlarının dövrünün müəyyən edilməsində müstəsna əhəmiyyəti vardır. Düşərgənin qədim aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsindən aşkar olunmuş daş və sümük məmulatının zənginliyi ibtidai insanların Azıx düşərgəsindən daimi yaşayış məskəni kimi qədim aşel dövründə istifadə etdiklərini göstərir. Maraqlıdır ki. Azıx düşərgəsinin qədim aşel mədəniyyətinə aid olan təbəqəsindən tapılmış fauna qalıqlarının əksəriyyəti çapılıb doğranmış vəziyyətdədir. Həmin sümük məmulatının bu vəziyyətə salınması qədim mağara sakinlərinin geniş surətdə ovçuluqla məşğul olduqlarını göstərir. Eyni zamanda belə nəhəng və qorxulu heyvanlardan mağara ayısını, mağara kaftarını, merka kərgədanını, yaxud nəhəng maralı ovlamaq çox da asan bir məşğuliyyət deyildir. Görünür qədim Azıx 87 sakinləri nəhəng əl çapacaqları, qaya daşlan ilə yanaşı ov zamanı ağac süngülərdən də istifadə etmişlər. Lakin ağac süngüləri çürüdüyündən bizə gəlib çatmamışdır. Ağac süngülərin qalıqları yandırılıb kömürləşmiş vəziyyətdə, Avropanın məşhur qədim aşel dövrünə aid düşərgələri olan Abservatoriya, Totavel və Gehtondan tapılmışdır. Azərbaycan ərazisində aparılmış kompleks elmi tədqiqat işləri zamanı məlum olmuşdur ki, antropoge- nin əvvəllərindən bu günə qədər respublikamızın iqliminin əlverişli vəziyyətdə olmasına Xəzər dənizi həmişə təsir etmişdir. Xəzər dənizinin qalxması və enməsi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan ərazisində fauna və floranın rayonlaşmasına şərait yaranmışdır. Qeyd olunan əlverişli şərait qədim və orta aşel mədəniyyətləri zamanı özünü daha çox göstərmişdir. Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin qədim və orta aşel mədəniyyətinə aid təbəqələrdən tapılmış 36 növ iri və çoxlu quş qalıqları dediklərimizi təsdiq edir. Bu dövrdə merka kərgadanı, nəhəng maral, qədim at, mağara ayısı, mağara kaftarı və sair fauna qalıqları ilə birlikdə xortutumlardan cənub filləri də yaşamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki. Azıx düşərgəsində cənub fıl qalığına rast gəlinməmişdir. Filin düşərgədə olmaması, yalnız relyef ilə əlaqədar ola bilər. Azıx düşərgəsindən aşkar olunmuş fauna qalıqlarının növcə zənginliyindən aydın olur ki, qədim və orta aşel mədəniyyətləri zamanı heyvanat aləminin tərkibində azalma olmamışdır. Əksinə Azərbaycanın təbii coğarfi şəraitində bunların növcə tərkibi daha da artmışdı. Azıx düşərgəsinin qədim aşel mədəniyyətinə aid olan VI təbəqəsindən aşkar olunmuş fauna qalıqları 11 növdən ibarət olması müəyyən olduğu halda, orta aşel mədəniyyətinə aid olan V təbəqədən isə tapılmış fauna qalıqlarının növləri 4 dəfə qədim aşelə nisbətən artıq müəyyən olunmuşdur. 88 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|