ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
yaşamış insanların həyat tərzini, ovçuluq təsərrüfatını tədqiq etmək; Azərbaycan, Qafqaz, Fransa, İtaliya, İspaniya və Rusiyada yaşamış neandertal tipli insanların oxşar və fərqləndirici xüsusiyyətlərini müəyyən etmək, adı çəkilən ölkələrdə hazırda yaşayan xalqların ulu əcdadlarının neandertal tipli insanların inkişafının nəticəsi olub-olamasmı müəyyən etmək; qeyd olunan ölkələrdə məskunlaşmış müasir xalqların mustye mədəniyyəti dövründə anatomik baxımdan oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini tədqiq etmək, bu ölkələrdə yaşayan insanların yerli və ya Yaxın Şərq, Afrika mənşəli olub- olmadıqlarını müəyyən etmək, mustye mədəniyyəti dövründə neandertal tipli insanların həyat tərzinə coğrafi şəraitin təsirini müəyyən etmək; neandertal tipli insanların müasir insana çevrilməsi prosesinin səbəblərini aydınlaşdırmaq və digər elmi problemləri tədqiq etməkdən ibarətdir. Bu proqrama uyğun olaraq mən 2001 və 2003-cü illərdə üst-üstə 3 ay ərzində Fransanın Paris, Nis, Kən- son, Perpinyan və Totavel şəhərlərində olan elmi laboratoriya, muzey sərgilərində saxlanılan paleolit, mezo- lit, neolit və eneolit dövrlərinə aid maddi mədəniyyət qalıqları ilə yaxından tanış olub, orada elmi tədqiqat işləri aparmışam. Fransanın İnsan, Sen-jermen, Milli Təbiət tarixi muzeylərində, İnsan Paleontologiyası İnstitutunda və Totavelin Avropa Arxeoloji mərkəzində saxlanılan arxeoloji materialların elmi tədqiqi ilə məşğul olmuşam. Avropanın ilk sakinlərinin əmək alətlərinin texnika və tipologiyasını, ovçuluq təsərrüfatını öyrənmək üçün həmin maddi mədəniyyət qalıqlarının müstəsna elmi əhəmiyyəti vardır. Maraqlıdır ki, son 50 ildə Fransa ərazisində professor Anri dö-Lümleyin rəhbərliyi altında aparılan kompleks arxeoloji tədqiqat işləri zamanı paleolit, mezolit və neolit dövrlərinə aid düşərgələr və zəngin maddi mədəniyyət qalıqları aşkar olunmuşdur. Həmin maddi 99 mədəniyyət qalıqları əsasında Fransanın müxtəlif şəhərlərində, xüsusilə Paris, Nis, Kənson və Totavel şəhərlərində «Avropanın ilk sakinləri» adlı sərgilər və arxeoloji muzeylər təşkil olunmuşdur. Həmin maddi mədəniyyət qalıqları əsasında paleolit dövrünün qədim insanlarının həyat tərzi, alət hazırlamasının texnika və tipologiyasını, ovçuluq təsərrüfatı, maddi və mənəvi mədəniyyəti, heyvanat aləmi, bitgi örtüyü, ayrı-ayrı arxeoloji mədəniyyətlərin xüsusiyyətləri və başqa cəhətləri tədqiq olunur. Xüsusilə İnsan Paleontologiyası İnstitutunda Fransa, İtaliya, İspaniya, Afrika, Tunis, Suriya və başqa ölkələrin ərazilərində olan paleolit düşərgələrindən taplımış arxeoloji və paleoantropoloji tapıntılar saxlanılır və tədqiq olunur. Dünya paleolit məktəbinin əsası XIX əsrdə Fransada qoyulmuşdur. İstər XIX, istər XX və istərsə də XXI əsrdə arxeoloji tədqiqat işləri aparmış Fransa alimləri bu məktəbi daha da zənginləşdirmiş və yeni- yeni paleolit düşərgələri aşkar edərək, zəngin maddi mədəniyyət qalıqları ilə Avropanın və Fransa tarixinin bir milyon ilə bərabər olması elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir. Fransanın Vallone, Bon-bon, Lazaret, Orinyak, Sent-Aşel, Kənson, La-Kina, Lö-mustye, Teyak və digər qədim insan düşərgələrində aparılan kompleks arxeoloji qazıntılar zamanı paleolit dövrünə aid zəngin arxeoloji və paleontoloji materiallar aşkar olunmuşdur. Həmin maddi mədəniyyət qalıqları əsasında Avropanın ilk sakinlərinin arxeoloji mədəniyyətləri müəyyən olunmuş və onların ayrı-ayrı xüsusiyyətləri elmi əsaslarla kompleks şəkildə tədqiq olunmuşdur. Mən 2001-ci ildə Fransada elmi ezamiyyətdə olarkən Fransanın Totavel şəhərində keçirilən Beynəlxalq arxeoloji konfransda iştirak etmiş və orada «Azərbaycanın ilk sakinləri» adlı elmi məruzə ilə çıxış etmişəm (Şəkil 91-92). Məruzədə Azərbaycan ərazisində son 100 50 ildə aşkar olunmuş paleolit düşərgələrindən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqlarının əsas elmi xüsusiyyətlərini şərh etmişəm. Xüsusilə Azərbaycanın Azıx, Tağlar, Daşsalahlı, Damcılı, Şuşa, Qazma paleolit düşərgələrinin arxeoloji materiallarının Qafqaz və Yaxın Şərq abidələri arasında mövqeyi elmi əsaslarla təhlil edilmişdir. Eyni zamanda bəzi erməni «alimlərinin» Azıx paleolit düşərgəsinin tarixini saxtalaşdırmağa cəhd göstərdiklərini və əzəli Azərbaycan ərazisi olan Qarabağın dağlıq hissəsinin Ermənistana birləşdirmək üçün ermənilərin müxtəlif vasitələrdən istifadə etmələrindən, eyni zamanda terrorçuluq fəaliyyətlərindən də bəhs etmişəm. 101 QAFQAZIN PALEOLİT DÜŞƏRGƏLƏRİ Qafqaz ərazisində aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində qədim paleolit dövrünə aid zəngin arxeoloji materiallar aşkar olunmuş və ibtidai insanların məskunlaşma problemlərini tədqiq etmək üçün çoxlu sayda düşərgələr tapılmışdır. Qafqaz ərazisində ilk paleolit düşərgəsini 1898-ci ildə fransız alimi Jozef dö-Bay qeydə almışdır. O, 1898-ci ildə Qafqazda apardığı arxeoloji tədqiqatlar zamanı Şimali Qafqazın Krasnodar yaxınlığından İl mustye düşərgəsini qeydə almışdır. Sonralar 1899-1902-ci illərdə fransız alimi Jak dö-Morqan Qafqazda apardığı arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı üst paleolit və mustye mədəniyyətinə aid yerüstü arxeoloji materiallar tapmışdır. Ümumiyyətlə, 1925-ci ilə qədər Qafqaz ərazisində paleolit dövrü olduqca zəif öyrənilmişdir. 1925, 1926 və 1928-ci illərdə S.N.Zamyatnin il paleolit düşərgəsində arxeoloji tədqiqat işləri aparmış və paleolit dövrünə aid zəngin arxeoloji materiallar əldə etmişdir. 1934-cü ildən başlayaraq S.N.Zamyatnin Qafqaz ərazisində geniş miqyasda arxeoloji tədqiqat işləri aparmış və nəticədə Axştır, Navalişin, Asin, Voronsov, Xosta və digər paleolit mağara düşərgələrini qeydə almışdır. 1946-1950-ci illərdə S.N.Zamyatnin, Panickina, A.A.Formozov Qafqaz ərazisində arxeoloji tədqiqat işləri aparmış və paleolit dövrünə aid düşərgələr qeydə almışlar. 1955-1958-ci illərdə Qafqazın Cənubi Osetiya ərazisində SSRİ EA Arxeologiya İnstitutunun Paleolit arxeoloji ekspedisiyası V.P.Lubinin rəhbərliyi altında arxeoloji kəşfiyyat işləri aparmış və Kudaro I, II, III, V və Soni mağara düşərgələri tapmışdır. 102 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|