ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
1960-1970-ci illərdə Qafqaz ərazisində aparılan arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı Sakajiya, Susxvatı, Ma- naş, Ortava, Abadzex, Barakova, Qubs, Armavir, Azin, Yaştux, Saqvarcile, Cruçula, Laşe-Balta və digər paleolit düşərgələri tapılmışdır. 1955-1990-cı illərdə professor V.P.Lubinin rəhbərliyi altında Kudaro I-III və Kudaro V mağara düşərgələrində arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Arxeoloji qazıntı işləri zamanı düşərgələrin çöküntülərindən mustye və aşel mədəniyyətlərinə aid zəngin maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Kudaro mağara düşərgələri Böyük Qafqaz ərazisində Cənubi Osetiyanm Cav rayonu ərazisində olub Adcori çayının sol sahilində yerləşir. Kudaro mağara düşərgələri dəniz səviyyəsindən 1600 metr yüksəklikdə yerləşir, çayın müasir yatağından isə 260 metr hündürlükdədir. Kudaro I mağarasının çöküntülərində 6 təbəqə qeydə alınmışdır. I təbəqədən tunc və eneolit, II təbəqədən - mezolit, III təbəqədən və IV təbəqələrdən - mustye, V təbəqədən isə aşel mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət qalıqları aşkar olunmuşdur. Düşərgənin VI təbəqəsindən isə arxeoloji tapıntılar qeydə alınmamışdır. Kudaro I düşərgəsinin aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 5 mindən artıq daş məmulatı tapılmışdır. Düşərgənin əmək alətləri arasında əsas yeri kobud çapma alətləri, əl çapacaqları və qaşov tipli alətlər tutur. Kudaro III mağara düşərgəsi Kudaro I düşərgəsinin yaxınlığında yerləşir. Düşərgənin uzunluğu 130, eni 2- 6, hündürlüyü isə 1-5 metrə çatır. Kudaro III mağarasında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı düşərgənin çöküntülərində 7 təbəqə qeydə alınmışdı. I təbəqədən orta əsrlər, II təbəqədən mezolit, III-IV təbəqədən mustye, V-VI təbəqələrdən isə aşel mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət nümunələri aşkar edilmişdir. 103 Kudaro III paleolit düşərgəsində 1955, 1959, 1974, 1975, 1977-1981 və 1990-cı illərdə professor V.P.Lubinin rəhbərliyi altında arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı paleolit dövrünə aid zəngin maddi mədəniyyət qalıqları tapılmışdır. Düşərgədən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları içərisində əsas yeri əmək alətləri və ovlanmış heyvan sümükləri tutur. Kudaro III paleolit düşərgəsinin əmək alətləri içərisində əsas yeri kobud çapma alətləri, əl çapacaqları və qaşov tipli alətlər təşkil edir. 1977-1981-ci illərdə keçirilən Sovet-Fransa çöl elmi seminarında Kudaro düşərgələrindən tapılmış zəngin maddi mədəniyyət qalıqları geniş müzakirə olunmuşdur (Şəkil 66). Qafqazın ən zəngin paleolit düşərgələrindən biri də Soni mağarası hesab olunur. Soni mağara düşərgəsi Cənubi Osetiya ərazisində olub, Kudaro mağara düşərgələrinin 5-6 km cənubunda yerləşir. Soni mağara düşərgəsi dəniz səviyyəsindən 2100 metr yüksəklikdə yerləşir. Mağara düşərgəsində arxeoloji qazıntı aparmaq üçün əlverişli sahə 1000 m^-dən bir qədər artıqdır. Hazırda mağara düşərgəsinin 140 m^ qazılıb tədqiq olunmuşdur. Soni mağara düşərgəsi 1958-ci ildə Gürcüstan EA arxeologiya, etnoqrafiya və tarix institutunun professoru A.N.Kalandadzenin rəhbərlik etdiyi paleolit arxeoloji ekspedisiyası tərəfindən qeydə alınmış və həmin ildən başlayaraq orada arxeoloji qazıntı işlərinə başlanmışdır. Sonralar A.N.Kalandadzenin rəhbərliyi altında 1959, 1960, 1961, 1965 və 1969-cu illərdə Soni mağara düşərgəsində arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. 1977- ci ildən isə Soni mağara düşərgəsində D.M.Tuşabramişvili tərəfindən arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Soni mağara düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı düşərgənin çöküntülərində 11 təbəqə qeydə 104 alınmışdır. Düşərgənin I təbəqəsindən orta əsrlər, II təbəqədən mezolit, III-IV-V, I təbəqələrindən mustye, 6, 6a, 6b, 7 və 7a təbəqələrindən isə aşel mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət qalıqları aşkar olunmuşdur. So- ni mağara düşərgəsində çöküntünün ümumi qalınlığı 16 metrə bərabərdir. Soni düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı çoxlu daş məmulatı və ovlanmış heyvan sümükləri tapılmışdır. Daş məmulatı içərisində əsas yeri əmək alətləri tutur. Əmək alətləri içərisində əl çapacaqları, kobud çapma alətləri çoxluq təşkil edir. Maraqlıdır ki, Soni mağar düşərgəsinin aşel təbəqəsinin əmək alətləri arasında 47 ədəd əl çapacağı qeydə alınmışdır. Soni düşərgəsindən tapılmış fauna qalıqlarının ümumi sayı 25 mindən artıqdır. Maraqlıdır ki, fauna qalıqlarının 99,4% iri buynuzlu heyvanların sümük qalıqları təşkil edir. Sümük məmulatı içərisində 92,1%-i mağara ayısına aid fauna qalıqları təşkil edir. Bu qədim Soni sakinlərinin ovçuluq təsərrüfatında mağara ayının ovuna üstünlük verdiklərini göstərir. Qafqazın ən möhtəşəm mağara düşərgələrindən biri də Axştır mağarasıdır. Çoxtəbəqəli Axştır paleolit düşərgəsi Qara dənizin ən gözəl sahillərindən birində, Soçi şəhərindən 15 km cənubda, Mızımtı çayının sol sahilində yerləşir. Düşərgə dəniz səviyyəsindən 300 metr, çayın müasir səviyyəsindən isə 120 metr yüksəklikdə yerləşir. Axştır mağara düşərgəsi ilk dəfə 1936-cı ildə M.Z.Paniçkina tərəfindən qeydə alınmışdır. 1937-1938-ci illərdə S.N.Zamyatnin rəhbərliyi altında Axştır mağarasında arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Düşərgənin 80 m2 sahəsi tədqiq olunmuşdur. 1961-1965-ci illərdə Axştır paleolit düşərgəsində M.Z.Paniçkina və E.A.Vəkilova arxeoloji tədqiqat işləri aparmışlar. Bu günə qədər Axştır paleolit düşərgəsinin 120 m2 sahəsi qazılıb tədqiq olunmuşdur. Axştır düşərgəsində çöküntüsünün ümumi qalınlığı 6 metrə bə 105 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|