ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
niyyət nümunələri toplanmışdır. Burada aparılan elmi tədqiqat işləri Azərbaycan ərazisində ibtidai insan düşərgələrinin olduğunu aşkarladı və yeni bir arxeoloji mədəniyyətin müəyyən olunmasına şərait yaratdı. Yeni qeydə alınmış arxeoloji mədəniyyətə Quruçay mədəniyyəti adı verilmişdir. Quruçay mədəniyyətinin bir neçə inkişaf mərhələsi müəyyən olunmuşdur. Tağlar düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqat işləri mühüm elmi nailiyyətlərin əldə olunmasına şərait yaratdı. Əgər Azıx qədim insan düşərgəsində aparılan elmi tədqiqat işləri Azərbaycan ərazisində ibtidai insanların uzun müddət yaşadıqlarını göstərirdisə, Tağlar mustye düşərgəsindəki arxeoloji tədqiqatlar neandertal tipli adamların inkişaf edib, müasir insanların ulu əcdadları kimi bu ərazidə yaşayaraq formalaşdığını elmi əsaslarla təstiq etdi. Qədim Daş dövrünün sonlarında ayrı-ayrı irqlər meydana gəlir. Orta Daş dövründə təsərrüfatın mənimsənilməsindən istehsala keçid forması daha xarakterikdir. Paleolit dövründən fərqli olaraq orta Daş dövründə yaşayan insanlar onları əhatə edən təbiət məhsullarından daha yaxşı istifadə edirdilər. Ayrı-ayrı diyarlarda ovçuluq və balıqçılıq arasında ixtisaslaşma getdiyi müşahidə olunur. Yeni Daş dövrünün başlanması ilə əmək alətlərində, xüsusilə onların hazırlanma texnikasında dəyişikliklər baş verir. Daş baltalar və kərkilər son dərəcə geniş yayılır. Gil qab istehsalına başlanır. Bu dövrdə yaşayan tayfaların iqtisadiyyatında əsas yeri ovçuluq, balıqçılıq tutur. Tuncun meydana gəlməsi bəşər tarixində, əkinçiliyin yeni mərhələyə daxil olmasına səbəb olmuşdur. Son Tunc və Dəmir dövrünün əvvəllərində ilk sinifli cəmiyyət və dövlət meydana çıxır. 127 Bütün yuxarıda qeyd olunan tarixin inkişaf mərhələlərini bilmədən xalqın mənşəyi haqqında düzgün elmi fikir söyləmək olmaz. Azərbaycan ərazisində bəşərin ilk vaxtlarından meydana çıxıb formalaşan insanların yaratdıqları maddi mədəniyyət nümunələri burada yaşayıb yaradan insanların yerli olduğunu və bu ərazidə formalaşdıqlarını söyləməyə imkan verir. Ona görə də xalqın mənşəyini arxeoloji və antropoloji materiallar əsasında tədqiq etmək lazımdır. Son illərdə respublikamızın ərazisində aparılmış arxeoloji tədqiqat işləri nəticəsində əldə olunmuş elmi materiallar azərbaycanlıların bu ərazidə yerli olduğunu və burada formalaşdığını söyləməyə əsas verir. 1972- ci ildə Qobustanda Orta Daş dövrünə aid düşərgədən tapılmış insan kəllələrinin antropoloji tədqiqi onların müasir azərbaycanlıların ulu babaları olduğunu söyləməyə imkan vermişdir. Hazırda əsas vəzifə Azərbaycan xalqının etnik tarixini müasir elmin son nailiyyətləri əsasında tədqiq etməkdən ibarətdir. Bunun üçün kompleks şəkildə arxeoloji, antropoloji və tarixi mənbələri tədqiq etmək və öyrənmək lazımdır. Ancaq kompleks elmi tədqiqatlar əsasında xalqın mənşəyini öyrənmək və bəzi tarixçilərin bu barədə olan əsassız fikirlərini alt-üst etmək olar. Azərbaycan alimlərinin son illərdəki arxeologiya, etnoqrafiya, antroplogiya, dilçilik və s. sahələrdə əldə etdiyi elmi nailiyyətləri buna gözəl şərait yaratmışdır. 128 İLK SAKİNLƏRİN MƏNƏVİ ALƏMİ Son 100 ildə Şərqi Afrikanın Tanzaniya, Efiopiya, Keniya və başqa ərazilərində aparılan kompleks elmi tədqiqatlar nəticəsində ibtidai insanların əmələ gəlməsi, inkişaf etməsi və formalaşmasına aid zəngin arxeoloji, pleontoloji və paleoantropoloji elmi materiallar aşkar edilərək alimlər tərəfindən tədqiq olunmuşdur. Məhz həmin maddi mədəniyyət qalıqları əsasında ilk insanların əmək alətləri hazırlanmasının texnikası, tipologiyası, ovçuluq və yığıcılıq təsəiTÜfa- tınm ayrı-ayrı xüsusiyyətləri müəyyən edilmişdir. Şərqi Afrika ərazisində aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqlarının özünəməxsus xüsusiyyətləri olması, ilk ibtidai insanların 6 milyon il bundan əvvəllərdən çay daşlarından kobud çapma alətlərini hazırlaması, öz yaşayışlarını təmin etmək üçün ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmaqları elmi əsaslarla araşdırılmışdır. Maraqlıdır ki, bu gün hələlik yaşı 6 milyon ilə bərabər olan qədim insan düşərgəsi ancaq Şərqi Afrika ərazisində qeydə alınmışdır. Qafqaz ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində yaşı 2 milyon ilə bərabər olan əmək alətləri, heyvan sümüklərinin qalıqları, paleoantropoloji tapıntıları hələlik Dmanisi paleolit düşərgəsindən, Azərbaycanın Azıx paleolit düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrindən və Cəbrayıl rayonu ərazisindən qeydə alınmışdır. Avropa ərazisində aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar zamanı yaşı 1 milyon ilə bərabər olan arxeoloji materiallar Fransanın Vallone, Sent-Aşel və Kondel-Araqo qədim insan məskənlərində qeydə 129 alınmışdır. Qeyd olunan elmi materiallar Fransua Bord, Somıevil Bord, Kombiyye, Anri Dö-Lümley, Mariya Antuanetta Dö-Lümley, An Mari və digər görkəmli alimlər tərəfindən tədqiq olunmuşdur. (Bord, 1961, Anri Dö-Lümley, 1969, 1971, 1998 və s.). Beləliklə son 100 ildə dünya arxeoloqlarının apardıqları elmi araşdımıalar zamanı minlərlə mağara düşərgəsi, açıq yaşayış yerləri, qaya sığınacaqları qeydə alınmış və orada arxeoloji qazıntılar aparılmışdır. Aparılan aracoloji qazıntılar zamanı planetimizin ilk sakinlərinin həyat tərzi maddi mədəniyyət qalıqları əsasında öyrənilmişdir. Eyni zamandı dünyanın ilk sakinlərinin mənəvi aləmi də görkəmli arxeoloq, et- noqraf, antropoloq, paleontoloq, paleogeoloq və digər alimlər tərəfindən elmi faktlarla tədqiq edilmişdir (Boriskovski, 1979, Lübin, 1998; Oklandinkov, 1983, Stolyar, 1976, Lümley, 1969, 1971, 1998, Hüseynov 1984, 1986; Əliyev, 1998, 2003, Cəfərov 1990, 1994 və s.). Erkən tarixi dövrlərdə, xüsusilə ibtidai insan sürüsü mərhələsində Azərbaycan, Şərqi Afrika, Avropa, Asiya və digər ərazilərin sakinlərinin mənəvi aləmi haqqında bizim biliklərimiz çox azdır. Güman etmək olar ki, ibtidai insan sürüsü mərhələsi qədim paleolit (çaydaşı və yaxıd Olduvay mədəniyyətinə; Azərbaycan ərazisində isə Quruçay mədəniyyətinə) və yaxud erkən (qədim) aşel (abbevil) dövrünə təsədüf etmişdir. Lakin həmin dövr planetimizin ilk sakinlərinin məhz əmək alətlərinin nisbətən mürəkkəb məcmusuna arxalanaraq təbiətdən fəal surətdə istifadə etmələri ilə heyvanlardan xeyli dərəcədə fərqlənməsi şübhə 130 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|