ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
lə müqayisədə nəzərə çarpacaq lərəcədə yüksək səviyyə idi. Şübhə ola bilməz ki, Azıxın erkən aşel mədəniyyətinin yaradıcıları da artıq təfəkkürə və təşəkkül tapmaqda olan nitqə, habelə mənəvi mədəniyyətin müəyyən elementlərinə malik idilər. İnsanın və onun mədəniyyətinin inkişafındakı bu tərəqqi cəmiyyətin, xüsusilə məyin uzunmüddətli inkişafının nəticəsi idi. Əmək prossesində insanın özünün mahiyyətində, onun hissiyyat orqanlarında, qabiliyyətində, təfəkküründə, nitqində, aləmi dərk etməsində və s. Mütərəqqi dəyişiklik baş verirdi. Bu dəyişiklik artıq insanın və insan cəmiyyətinin inkişafının erkən mərhələlərində - erkən aşel mərhələsində baş verməkdə idi. Orta aşel mərhələsindən başlayaraq (mindelin sonu və mindel-rissin birinci yarısı - təxminən 400 min il əvvəl) son aşel mərhələsinədək (rissin sonu və rissvyurmun başlanğıcı - təxminən 100 min il əvvəl) olan zaman Azərbaycan sakinlərinin həyatında müqayisə olunmayacaq dərəcədə daha yüksək mərhələ olmuşdur. Azıx mağarasının orta aşel mərhələsinə aid olan təbəqəsi yalnız əmək alətləri ilə deyil, həm də Azıx insanın mənəvi inkişafı haqqında danışmaq imkanı yaradan materiallarla kifayət qədər zəngindir. İlk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, artıq orta aşel mərhələsinin başlanğıcında Azərbaycanda arxantroplar- dan paleoaantroplara keçid təşkil etmiş insan yaşamışdır. Bu insan arxantroplara nisbətən daha sapiental idi və preneandertallara və yaxud bizim elmi ədəbiyyatda qəbul edildiyi kimi azıxantroplara aid oluna bilər. Azıxantrop təxminən 450 min il bundan əvvəl yaşamışdır. 134 Güman etmək olar ki, insanın fiziki tipində həmin zaman nəzərə çarpan dəyişikliklər onun təkamülündə təxminən 200 min il bundan əvvəl mühüm dönüş - paleoantroplarm, xüsusilə neandertalarm meydana gəlməsi ilə başa çatmış prossesin başlanğıc mərhələsi idi. Əgər bu zamanadək insanın təkamülü ləng gedirdisə, bu dövrdən etibarən həmin prosses əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndi və böyük irəliləyiş üçün zəmin hazırladı; 40-35 min il bundan əvvəl müasir fiziki tipə malik olan insan meydana gəldi. Beləliklə, aşel mərə- hələsinin ikinci yarısının materialı Azıx sakinlərinin mənəvi həyatındakı əhəmiyyətli uğurlardan danışmaq imkanı yaradır. Ayı kəllələrinin yığıldığı xəlvətxana - gizli yer (kəllələrdən birinin üzərində xüsusi çatmalar vardır), qədim yaşayış yeri və ocaq aşel dövrünün ikinci yarısına aid olan təbəqədə aşkar edilmiş, hələ xeyli müddət ərzində müxtəlif fərziyyələrin irəli sürülməsinə imkan verəcək ən mühüm kəşflərdir (şəkil 17). Azıx mağarasının nəzərdən keçirilən dövrə aid olan təbəqəsində müxtəlif quruluşlu ocaqların bir çox qalıqları aşkar edilmişdir. Bu tapıntılar qəti şəkildə təsdiq edir ki, od azıxantropun həyatına qəti surətdə daxil olmuşdur. Mağara ayılarından birinin Azıx mağarasının xüsusi, gizli bir guşəsində mühafizə olunmuş kəlləsi təsdiq edir ki, 300 min il bundan öncə say və hesablama azıxantropa məlum idi. Bu kəllə üzərində mişa- rabənzər, daş əşya ilə xüsusi olaraq bir sırada paralel şəkildə 7, yuxarıda isə çəpəki şəkildə 1 çərtmə edilmişdir. Bu halda hesablamanın vahidləri bizim qarşı- mızdadır. Yeri gəlmişkən planetimizin bir sıra bölgələrindən aşkar edilmiş qrafikada əks olunmuş nişanlı 135 quraıalarm bizə məlum olan ən erkən nümunələri məhz aşel dövrünün ikinci yarısına - təxminən 300 min il bundan əvvələ aiddir. Fransanın cənubundakı II Peş de 1' Aze (Dordon) adlı yaşayış yerindən tapılmış öküz qabırğasının fraqmenti və Türinkiyanm Biltsin- qeleben adlı yerindən aşkar edilmiş 2 böyük olmayan sümük bu cür nümunələrdir. Tədqiqatçıların böyük əksəriyyəti bu cür çərtmə- ləri insanın öz fikirlərinin təsvir etməyini və qeydə almağının ilkin cəhdlərinin, xüsusilə əvvəllər məlum olmayan ünsiyyət üsulu kimi ilkin qrafikanın yaranmasının təsdiqi kimi qəbul edir. Bu prossesdə informasiya bu və ya digər cisimlər üzərində qeydə alınmağa başlanmışdı. Bəzi tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, burada təşəkkül tapmaqda olan nitqin qrafik cəhətdən qeydə alınmasının, yazıdan əvvəlki tarixi mərhələ ilə müəyyən əlaqəsi olan ilkin təcrübələrinin göz qarşısında olduğuna yəqinlik hasil etmək olar. Bu barədə danışarkən K. Marksın mühüm nəzəri nəticələrini xatırlamaq lazımdır: «Məlumdur ki, hissiyyatla təfəkkür arasında tərəddüd edən əqlin ilk nəzəri fəaliyyəti hesablama idi». K. Marks hesab edir ki, «Hesablamaq üçün yalnız hesablanacaq əşyalara malik olmaq deyil, bu əşyaların nəzərdən keçirilməsi zamanı artıq onların sayından başqa bütün digər keyfiyyətlərini sərf-nəzər etmək qabiliyyətinə də malik olmaq lazım idi, bu qabiliyyət isə təcrübəyə əsaslanan, uzunmüddətli tarixi inkişafın nəticəsidir». Azıx mağarasında aşkar olunmuş ayı kəlləsinin üzərində bir neçə çərtmə edilmişdir. Həmin çərtmə- lərdən 7-si paralel şəkildədir. Bir çox tayfalarda və xalqlarda 7 rəqəmi məşhurdur, «ecazkar»dır... Daha erkən tarixi dövrlərdən Qədim Şərqə, antik dünyaya 136 və hətta orta əsıiərədək 7 rəqəmi insanların fikrində Zaman, Məkan, Kosmos haqqındakı təsəvvürlərlə əlaqədar olaraq xüsusi yer tutmuşdur. Biz bununla bağlı olaraq şümerlərin məşhur «yeddiliyini» yada sala bilərik. Şumerlər 7 rəqəmi ilə Kainat haqqında ideyanı da ifadə edirdilər. Məşhur Şumer zikkuratmm 7 pilləsi 7 «paralelə», həftənin 7 gününə, 7 böyük tanrıya, 7 küləyə, yeraltı səltənətin 7 darvazasına və s. Uyğun gəlirdi. Deyilənlərlə bağlı hindlilərdə Kainatın 7 sferini, insanda mövcud olan 7 fəal başlanğıcı. Ruhun və Materiyanın 7 qütbünü və s. Xatırlamaq olar. Dünyanın Allah tərəfindən 7 gün ərzində yaradılması, Bibliyadakı 7 günlük ümumdünya subasmaları, bir çox tayfaların və xalqların miflərində, əfsanələrində, nağıllarında, astroloqların, kimyagərlərin əsərlərində xatırlanan məşhur «yeddiliklər» və s. də bu qəbilədəndir (şəkil 17). «Yeddiliyin» ecazkar xarakteri insan psixikasının fundamental sabitliyi ilə, əməli yaddaşın, diqqətin, mütləq qiymətlərin həcminin hədli mənaları ilə bağlıdır. İnsan haqqındakı müxtəlif elmlərin bir çox məlumatları təsdiq edir ki, insan psixikasının «bura- xıcıhq qabiliyyəti» 7 birölçülü vahidlə məhdudlaşmışdır. Bu yaxınlarda Ayın müşahidəsi, onun fazalardan birindən (7 günün) ayrılması əsasında paleolit dövründə «7 ritmi»nin, sonra isə «ecazkar yeddiliyin» yaranması haqqında fərziyyə irəli sürülmüşdür. Ay yaxşı müşahidə olunan səma cismi, işıq mənbəyidir. O, dövri surətdə təkrar olunan zaman hədləri müddətində görkəmi etibarilə mühümdəyişikliklərə məruz qalır. Ayın görkəminin dəyişməsinin sərhədləri yaxşı nəzərə çarpır və düşünən varlığın diqqətini 137 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|