ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
insanlar artıq meyitdən törəyə biləcək konkret təhlükəni əməli surətdə dərk etmişdir (Hüse}'nov, Əliyev, Cəfərov 1998). Mustye haqqında yuxanda deyilmiş fikirlər dünyanın müxtəlif bölgələrindən əldə olunmuş materiallara əsaslanan ümumi səciyyəli məlumatlardır. Təəssüf ki, Azərbaycan materialı bu baxımdan bizə çox az məlumat verir. Lakin insan cəmiyyətinin inkişafının başlıca qanunlarının ümumiliyini, qlobal xarakterini sosiogenezin ümumi istiqamətini, insan həyatı modelinin unirversallığmı, bu və ya digər mərhələ üçün səciyyəvi olan, insan yaşayışının müxtəlif bölgələrində mövcud olmüş səciyyəvi cəhətlərin bir çoxunun Azıx mağarasında təsdiqlənməsi kimi mühüm bir halı nəzərə alaraq neandertahn mənəvi aləminin mənzərəsini Azərbaycana da aid etmək mümkündür. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanda mustye dövrü Azıx, Tağlar, Daşsalahh, Damcıh və Qazma mağaralarında nisbətən yaxşı təmsil olunmuşdur. Bu dövr təxminən 120-100 min il bundan əvvəl başlanmışdır. Levallua texnikası müxtəlif daş əmək alətləri ilə zəngin olmuş mustye dövrünün ən böyük texniki nailiyyətidir. Bu nailiyyət daşın emalı üsullarında əsl inqilab idi. Texnikanın inkişafı daşın istifadəsinin və emalının çox yüksək səviyyəsinə (levallua texnikasına) gətirib çıxanmşdı. Mustye dövründə nizə və cidaların daşdan hazırlanmış uduqları meydana gəldi. Ovçuluq təsərrüfatı xeyli mürəkkəbləşdi və yüksək inkişaf səviyyəsinə çatdı. İnsan kollektivlərinin qida ilə təminatı ölçüyəgəlməz dərəcədə artdı. 141 Nəinki yaxın bölgələrin, habelə bir-birindən kifayət qədər uzaq olan ərazilərin sakinləri arasında əlaqələrin genişlənməsi, həmin qarışıhqlı əlaqələrin tədricən fəallaşması mustye dövrünün mühüm xüsusiyyətləridir. Məsələn, Tağlar mağarasının materialı bunu göstərir. Həmin material onun nəinki «Şərq düşərgə»ləri ilə bənzəyişi, habelə Araz çayından cənubda yerləşən, Zaqros zonasını da özündə ehtiva edən ərazilərin mustye mədəniyyətləri ilə qeyd-şərtsiz əlaqələri barədə də danışmağa imkan verir (Cəfərov, 1994). Cənubi Qafqazın və Şərqi Avropa düzənliyinin cənubi hissəsinin, habelə Qədim Şərq bölgələri sakinlərinin arasında son paleolit dövründə müəyyən əlaqələr olduğunu bu uzaq məskənlərdə Qafqaz ob- sidianmı tapılması təsdiqləyir. Cənubi Qafqazın qədim yaşayış yerlərində Qırmızı dəniz mənşəli balıqqulağıların və s. aşkar olunması faktı da bunu sübut edir. Yalnız zəngin mənəvi aləmə malik olmuş insan uzunmüddətli miqrasiyalar edə bilərdi. Qeyd etmək lazımdır ki, artıq çox qədim zamanlarda Qafqaz bərzəxi insanların tropik iqlimə malik olan ilkin vətəndən - Afrikadan Avropanın mülayim iqlim qurşağına hərəkət etməsi üçün şərait yaratmış köıpülərdən biri idi. Daha sonrakı zamanlarda da xeyli insan kütləsinin dəfələrlə bu ərazi ilə hərəkəti baş vermişdir. Ali heyvanların və insanın genetikası və psixofı- ziologiyası sahəsindəki ən yeni kəşflər miqrasiya kimi fövqəladə dərəcədə maraqlı olan halın anlaşılmasına açar ola biləcəkdir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, digər ali məməlilər kimi insanlığın ayrı-ayrı nümayəndələrinə də yeniyə, tanış olmayana meyl xasdır. 142 Mütəxəssislər bu hadisəni «azadlıq refleksi» adlandırırlar. Bu, məchulun mahiyyətinə vannaq üçün qarşısıalınmaz meylə tələbatdır. Bu fonomenin irsən ötürülməsi artıq çox qədim zamanlarda məchula doğru bu cür anadangəlmə meylə malik olan xeyli insan qruplarının meydana gəlməsinə gətirib çıxara bilərdi. Ola bilər ki, artıq ən qədim zamanlarda Azərbaycan ərazisində ən azı iki başlıca avropoid antropoloji tipinin yaşaması, yazılı mənbəələrdən adları bəlli olan bir neçə dildə danışan tayfaların mövcud olması səbəbini məhz deyilənlərdə axtannaq lazımdır. Şübhəsizdir ki, bir çox nəsillərin «azadlıq reflek- sini, yenilik zövqünü toplaması onların mədəniyyətinə xüsusi dinamiklik və çeviklik gətirirdi. Ən erkən tarixi mərhələlərdən başlayaraq antik dövrədək Azərbaycanda mövcud olmuş bir çox parlaq mədəniyyətlər bunu aydın şəkildə təsdiq edir. Azərbaycanda yuxarı paleolitin yaxşı öyrənilmə- məsinə baxmayaraq, göstərmək lazımdır ki, mustye ilə son paleolit arasındakı hədd xüsusilə vacib və mühüm hədd kimi qiymətləndirilməlidir. Bu zaman, təxminən 30-35 min il bundan əvvəl müasir tipli insan- - Homo Sapiens («dərrakəli insan») meydana gəlmişdir. «Dərrakəli insan»ı neantrop (yeni insan) da adlandırılır. Bu zamandan etibarən təbii seçmə özünün forma əmələ gətirilə rolunu qətisurətdə itirdi (bunun nəticəsində insanın fiziki tipinin dəyişməsi prosesi dayandı), təbii seçmənin yerini isə ictimai qanunauyğunluqlar tutdu. Beləliklə, hər bir yeni mərhələdə mənəvi aləmi zənginləşən qədim dünya sakinləri paleolit dövrü ərzində təbiəti özə məqsədlərinə xidmət etməyə vadar 143 edir, tədricən təbiət üzərində hökmranlıq etməyi öyrənirdilər. Son üç ildə Avropa ilə aparılan Beynəlxalq İN- TAS-2000 proqramının elmi tədqiqi göstərir ki, daş dövrü sakinlərinin mənəvi aləmində planetimizin ilk sakinlərinin oxşar xüsusiyyətləri çox olmuşdur (Cəfərov, 2003). Xüsusilə Fransanın Vollone, Terra-Amata, Kon- del Araqo paleolit düşərgələrindən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları ilə çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin qədim qədim aşel, orta aşel və mustye arxeoloji mədəniyyətinə aid təbəqələrindən qeydə alınmış əmək alətlərinin tipologiyasında oxşar əlamətlər qeydə alınmışdır. Eyni zamanda qeyd olunan qədim insan düşərgələrində məskunlaşmış insanların ovçuluq təsərrüfatında da oxşar xüsusiyyətlər izlənmiş, arxeoloqlar və paleontoloqlar tərəfindən müəyyən edilmişdir. İlk insan yarandığı gündən yaşamaq üçün təbiətlə mübarizə aparmışdır. O çay daşından əmək aləti hazırlamaqla gələcək həyat fəaliyyətinin uğurlarının təminatını yaratmışdır. Zaman-zamanlar ərzində həmin alət təkmilləşmiş və ulu sakinlərin həyatının, təsərrüfatının və mənəvi aləmini zənginləşdirmişdir... 144 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|