ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
müqayisədə isti və nisbətən rütubətli olmuşdur. Ərazidə zəngin heyvanat aləmi və bitki örtüyü mövcud olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, 1960-cı ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Paleolit arxeologi ekspedisiyası Qarabağın Quruçay və Köndələnçay vadilərində Məmmədəli Hüseynovun apardığı kəşfiyyat işləri zamanı dünya şöhrətli Azıx və Tağlar qədim insan düşərgələrini aşkar etmişdir. Azıx paleolit düşərgəsində aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində insanlığın uzaq keçmişinə aid zəngin maddi mədəniyyət qalıqları aşkar olunmuşdur. Həmin tapıntılar əsasında Azərbaycan ərazisində 1,8-2,0 milyon il bundan əvvəllərdən qədim insanların məskunlaşması elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir. Paleolit arxeoloji ekspedisiyası 1960-1986-cı illərin iyun-iyul aylarında Azıx qədim insan dühərgəsində apardığı arxeoloji qazıntılar zamanı 10 arxeoloji təbəqə qeydə alıb tədqiq etmişdir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı Azıx mağara düşərgəsinin III, V, VI-X təbəqələrindən 7 mindən artıq daş məmulatı və 200 mindən çox ovlanmış heyvanların sümük məmulatları tapılmışdır. Paleolit arxeoloji ekspedisiyasının Qarabağın Dağlıq ərazisində apardığı elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, hələ çox qədim zamanlardan bu ərazidə canlı həyatın inkişafı üçün əlverişli təbii coğrafi şərait olmuşdur. Ərazidə aparılan kompleks elmi tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, hələ 2,0-1,5 milyon il bundan əvvəllər Quruçay vadisində mülayim iqlim şəraitində yaşayan çoxlu heyvanlar olmuşdur. Eyni zamanda Quruçay vadisi. Azıx və Tağlar mağaraları yerləşən ərazidən ibtidai insanlar əmək alətləri hazırlamaq üçün xammal mənbəyi kimi istifadə etmişlər. Quruçay vadisində kvars, kvarsit, bazalt, fel- zit, yaşma, çaxmaq və s. daşlar mövcud olmuşdur. 154 Azıx düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrində aparılan (VII-X təbəqələr) arxeoloji qazıntılar nəticəsində müəyyən elmi əhəmiyyətə malik maddi mədəniyyət nümunələri, o cümlədən 400-dən artıq daş məmulatı aşkar olunmuşdur. Aşağı təbəqələrin daş məmulatı içərisində kobud çapma alətlər çoxluq təşkil edir. Daş məmulatı içərisində həmçinin kobud çapacaqlar, kub- vari alətlər, kobud qaşovlar, vurma səthi yaxşı saxlanmış qəlpələr və s. qeydə alınmışdır. Düşərgədə təbəqələrinin yerləşmə səviyyəsindən asılı olmayaraq VII-X təbəqələrin daş məmulatı arxeoloji cəhətdən eyni texniki üsulla hazırlanmışlar. Bu xüsusiyyətlər əmək alətlərinin ümumi görünüşündə, çəngə örtülməsindən asılı olaraq saxlanılma dərəcəsində, texniki və tipoloji əlamətlərində özünü göstərir. Çoxtəbəqəli Azıx mağara düşərgəsinin aşağı təbəqələrinin daş alətləri əsasən kənarlardan mərkəzə doğru vurub qoparma üsulu ilə çox kobud formada hazırlanmışdır. Bu texniki üsulla hazırlanmış alətlər daş məmulatı içərisində çoxluq təşkil edir. Təsvir olunmuş alətləri uzunsov çay daşının bir ucu və ya onun uzununa bir kənarının qoparılması yolu ilə hazırlanmışlar. Göstərilən tip əmək alətlərinin meydana gəlməsi bir daha sübut edir ki, bu cür daş məmulatı iki üzü işlənmiş protoçappinqlərin ilk istehsal pilləsini təşkil edir. VII-X təbəqələrin daş məmulatı arasında qəlpələrdən hazırlanmış əmək alətləri də vardır. Qəlpələrdən hazırlanmış əmək alətləri içərisində əsas yeri qaşov alətlər tutur (Şəkil 22; 1,2). Azıx mağara düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrinin daş məmulatı içərisində 3-4 kq ağırlığında olan nəhəng çoppervari alətlər diqqəti daha çox cəlb edir. Hələlik ölkəmizin ərazisində olan paleolit abidələrindən belə alətlər qeydə alnımamışdır. Azıx düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən aşkar olunmuş arxeoloji materialların olduqca mühüm elmi 155 əhəmiyyəti vardır. Bunların maddi mədəniyyət nümunələri mağarada qədim insanlarının ilkin məskunlaşmasından xəbər verir. İbtidai insanların həyatında mağaranın yaxınlığından axan Quruçaym mühüm rolu olmuşdur. Qədim Azıx sakinləri əmək alətləri hazırlamaq üçün daşları məhz Quruçaydan toplayıb mağaraya gətirmişlər. Eyni zamanda Azıx düşərgəsinin sakinləri Quruçay dərəsində, ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmuşlar. Quruçay vadisində ibtidai insanların yaşaması üçün zəruri olan bütün nemətlər olmuşdur. VII-X təbəqələrdə aparılan tədqiqatlar zamanı tapılmış maddi mədəniyyət nümunələri tamamilə yeni bir mədəniyyətdən xəbər verirdi. Ona görə də tapılmış əmək alətlərinin hazırlanma texnikası və tipologiyasının özünəməzsus cəhətləri nəzərə alınıb, yeni aşkar olunmuş maddi mədəniyyət nümunələrinə Quruçay mədəniyyəti adı verilmişdir. Aşağı təbəqələrin daş məmulatının elmi tədqiqi zamanı Quruçay mədəniyyətinin bir neçə inkişaf mərhələsi müəyyən olunmuşdur. Mədəniyyətin ilkin mərhələsində əmək alətləri olduqca kobud və bəsit hazırlandığı halda, sonrakı inkişaf mərhələlərində isə onların hazırlanma texnikası təkmilləşmiş və yeni-yeni əmək alətləri hazırlanmağa başlanmışdır. Azıx qədim insan düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən aşkar olunmuş əmək alətlərinin əksəriyyəti mağaradan kənarda hazırlanmış və sonradan düşərgəyə gətirilmişdir. Çünki düşərgənin ən aşağı təbəqələrində ancaq hazır əmək alətləri tapılmışdır. İstehsal tullantıları qeydə alınmamışdır. Deməli, Axız düşərgəsinin qədim sakinləri, düşərgədə yaşamamışdan əvvəl Quruçay dərəsinin kənarlarında yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Əmək alətlərini də məhz əvvəllər Quruçay dərəsində hazırlamışlar. Ona görə də aşağı təbəqələrin daş məmulatı içərisində istehsal tullantıları qeydə alınmamışdır. Aparılan elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki. Azıx qədim insan düşərgəsinin VII-X təbə 156 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|