ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
tədqiqatlar zamanı zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Xocalı abidələrində alman arxeoloqu E.Resler, rus şərqşünası M.Xamkov, ingilis F.Bayer, fransız A.Berje qazıntı işləri aparmış və oradan aşkar etdikləri maddi mədəniyyət qalıqlarını öz ölkələrinə aparmışlar. Azərbaycan alimlərinin Xocalıda apardığı tədqiqatlar zamanı zəngin daş qutu qəbirləri, siklop tikililəri və digər maddi mədəniyyət nümunələri aşkar etmişər. Xocalı kurqanlarının arxeoloji tədqiqi zamanı məlum olmuşdur ki, bu dövrdə Qarabağın sakinlərinin həyatında sənətkarlığın iki böyük sahəsi mühüm yer tutmuşdur. Qeyd olunan sənət sahələrindən biri dulusçuluq, digəri isə metalişləmə sənəti olmuşdur. Qarabağın dulusçu ustaları hazırladıqları gil qabları bişirmək üçün dairəvi dulus kürələrindən istifadə etmişlər. Aparılan elmi araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, bir qayda olaraq dulusçular tunc dövründə hazırladıqları gil qabların hamısının üzərini cilalamış və onları qara rəngdə bişirmişlər. Qabların hazırlanmasında bədii tərtibata da ciddi fikir verilmişdir. Belə ki, əksər qabların üzərində müxtəlif həndəsi fiqurlar və digər təsvirlər çəkilmişdir. Ən maraqlı cəhətlərdən biri də gil qablar üzərindəki xətlərin içərisini xüsusi ağ maddə ilə rənglənmişlər. Bu da Qarabağ gil qablarının ən mühüm xüsusiyyətlərindən biridir. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə məxsus gil qabların xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, dulusçu ustalar hazırladıqları gil qabların çiyni üzərində xüsusi göbələkvari çıxıqlar hazırlamışlar. Bu çıxıqlar da gil qablarına xüsusi yaraşıq verir. Xocalı kurqanlarında aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı tuncdan hazırlanmış qılınclar, xəncərlər və çoxlu ox ucları da aşkar edilmişdir. 166 Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı ən qədim yazı Qarabağ ərazisindən aşkar edilmişdir. Xocalıda tədqiq olunan 11 saylı kurqandan üzərində mixi yazısı olan bir ədəd kiçik muncuq tapılmışdır. Akademik İ.İ.Meşşaninov müəyyən etmişdir ki, bu muncuğun üzərində eramızdan əvvəl VIII əsrdə yaşamış Assuriya şahı Adadnirarinin adı yazılmışdır. Bu yazı təkcə Qarabağın deyil, eləcə də bütün Azərbaycanın siyasi tarixinin öyrənilməsində böyük elmi əhəmiyyəti vardır. Qarabağ ərazisində müəyyən edilmiş Xocalı- Gədəbəy arxeoloji mədəniyyətinə məxsus maddi mədəniyyət qalıqlarının elmi tədqiqi tunc dövründə Azərbaycan ilə Yaxın Şərq ölkələrinin mədəni iqtisadi əlaqələrini əsaslı surətdə tədqiq etməyə imkanlar yaradır. Qarabağın məşhur Üzərliktəpə adlı abidəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı zəngin maddi mədəniyyət qalıqları aşkar edilmişdir. Azərbaycan arxeoloqlranm elmi tədqiqatları zamanı müəyyən edilmişdir ki, Üzərliktəpə uzun əsrlər boyu yaşayış yeri olmuş və yaşayış nəticəsində təpədə 3 metr qalınlığında mədəni təbəqə əmələ gəlmişdir. Mədəni təbəqənin arxeoloji tədqiqi zamanı məlum olmuşdur ki, burada yaşayış fasiləsiz olaraq iki min il davam etmişdir. Qarabağın ən zəngin maddi mədəniyyət qalıqlarına malik arxeoloji abidələri Quruçay və Köndələnçay vadilərində qeydə alınaraq tədqiq olunmuşdur. Ən qədim Quruçay mədəniyyətindən başlayaraq ərazidə qədim insanların yaşaması üçün əlverişli təbii coğrafi şərait olmuşdur. Quruçay və Köndələnçay vadilərində daş dövrü abidələri ilə yanaşı neolit, eneolit və tunc dövrünə məxsus arxeoloji abidələrlə də olduqca zəngindir. Azıx və Tağlar düşərgələrindən də daş dövrünə aid maddi mədəniyyət qalıqlarla yanaşı eneolit, tunc və antik dövrlərinə aid də mühüm elmi əhəmiyyətə malik ta 167 pıntılar əldə olunmuşdur. Azıx və Tağlar mağaralarından tapılan eneolit və tunc dövrü tapıntıları bu düşərgələrdə həmin dövrdə sığınacaq kimi istifadə olunduğunu göstərir. Aşkar olunmuş arxeoloji materiallardan da aydın olur ki, eneolit və tunc dövrlərində mağaralarda yaşayış müvəqqəti olmuşdur. Əsas yaşayış əkinçilik və maldarlıq təsərrüfatı üçün daha əlverişli olan Quruçay və Köndələnçay ərazilərində açıq düşərgələrdə olmuşdur. Belə yaşayış yerlərindən biri Kön- dələnçaym sağ sahilində yerləşən Günəştəpə düşərgəsidir. Düşərgə uzunsov dairəvi təpədən ibarət olub, uzunluğu 140-150 m, eni isə 60 metrdən 80 metrə qə- dərdir. Arxeoloji axtarışlar zamanı buradan dəvəgözü daşından hazırlanmış bıçaqvari lövhələr və çaxmaq daşından hazırlanmış oraq dişləri tapılmışdır. Arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı Günəştəpənin üstündən isə eneolit, ilk və orta tunc dövrlərinə aid həm daş alətlər və həm də çoxlu gil məmulatı toplanmışdır. Eneolit dövrünə aid tapıntılar əsasən gil qab qırıqlarından ibarətdir. Cam və çölməklərə aid bu saxsı qırıqlarının tərkibi saman qanşıqh olub, üzəri bəzən bir, bəzən isə hər iki üzdən gil məhlulu ilə suvanmış və diqqətlə nəcim hazırlanmışdır. Günəştəpədən tapılan ən qədim maddi mədəniyyət nümunələrinin digər qismi daş məmulatından ibarətdir. Onların içərisində dəvəgözü daşından hazırlanmış bı- çaqvari lövhələr, mikrolit alətlər, eyni zamandan çaxmaq daşından hazırlanmış mikrolit alətlər də qeydə alınmışdır. Qarabağın Quruçay və Köndələnçay vadisində eneolit və tunc dövrünə aid ən möhtəşəm və çoxtəbəqəli düşərgə Qaraköpəktəpə qədim yaşayış abidəsidir. Abidə Günəştəpədən 30-40 m şərqdə Köndələnçaym sol sahilində yerləşən konusvari möhtəşəm təpədən ibarətdir. Düşərgədə professor Qüdrət İsmayılovun rəhbərliyi altında aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində neolit 168 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|