ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
dövründən başlamış son orta əsrlərədək zəngin maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Qaraköpəktəpədə eneolit mədəniyyətinə aid arxeoloji tapıntılar həm yerüstü axtarışlar və həm də düşərgənin aşağı təbəqələrində aparılan qazıntılar zamanı əldə olunmuşdur. Aşkar olunan eneolit mədəniyyətinə aid tapıntılar əsasən gil qab qırıqlarından ibarətdir. Günəştəpə qədim yaşayış yerindən fərqli olaraq gil qab qırıqları həm saman və həm də qum qarışığından olan gildən ibarətdir. Quruçay və Köndələnçay vadisində eneolit və tunc dövrlərinə aid maddi mədəniyyət nümunələri Xantəpə və Kültəpə qədim yaşayış düşərgələrində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı qeydə alınmışdır. Xantəpə qədim yaşayış düşərgəsi dairəvi təpədən ibarət olub, Füzuli şəhərinin cənub-şərqində yerləşir. Xantəpədən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları əsasən gil qab qırıqlarından və daş məmulatından ibarətdir. Xan- təpənin gil məmulatı içərisində bir ədəd butə diqqəti cəlb edir. Butə yuvarlaq formalı boz rəngli kiçik qabdan ibarətdir. Butə qum qarışığından hazırlanmış, üzərində od və his izi qalmışdır. Mis əridilməsi üçün istifadə olunmuş bu əşyanın hündürlüyü 3,5 sm, diametri isə 4 sm-dir. Xantəpədən tapılmış butə Zaqafqaziyada ən qədim metal əridilməsini əks etdirən ilk tapıntıdır. (Q.İsmayılov, 1981). Kültəpə qədim yaşayış yeri Quruçar və Köndələnçay vadisinin cənub-şərq qurtaracağında yerləşir. Abidə vadidə ən möhtəşəm, çoxtəbəqəli və ən böyük sahəli qədim yaşayış məskənidir. Düşərgənin yerləşdiyi ərazi Araz çayının geniş vadisinə daxildir. Belə ki, Kültəpə- dən 1,5-2 km şərqdə Araz çayı axır. Quruçay və Köndələnçay isə məhz burada Araz çayı ilə qovuşur. Ümumiyyətlə, Quruçay və Köndələnçay vadisindən Şərq ölkələrinə keçid bilavasitə bu yerlərdən başlanır. Kültə- pənin belə əlverişli coğrafi mövqeyi qədim dövrlərdən 169 ona üstünlük vermiş və buranın ən böyük yaşayış yerinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı Kültəpədən eneolit, ilk, orta və son tunc və həmçinin dəmir dövrünün əvvəllərinə aid maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Düşərgədən tapılmış eneolit dövrünün tapıntıları əsasən gil məmulatından ibarətdir. Bunlar da öz növbəsində saman qarışıqlı gildən hazırlanmış ayrı-ayrı qabların qırıqları ilə təmsil olunmuşdur (Q.İsmayılov, 1981). Kültəpədən əldə edilən arxeoloji tapıntılar içərisində müxtəlif daş alətlər də vardır. Onlar qədim əkinçilik təsərrüfatı ilə bağlı olmaqla oraq dişlərindən, dən daşları və sürtkəclərdən, çay daşlarından hazırlanmış çapacaq və toxalardan ibarətdir. Aparılan arxeoloji tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, qədim zamanlarda bu yaşayış yerlərində təsərrüfatın əsasən artıq təşəkkül tapmış əkinçilik təşkil etmiş və bu təsərrüfatda dənli bitkilər istehsalı üstün yer tutmuşdur. Arxeoloji tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, əkinçiliyin əsas formasını isə toxa əkinçiliyi təşkil etmişdir. Araşdırmalar zamanı həmçinin müəyyən olunmuşdur ki, eneolit və tunc dövrlərində əhalinin iqtisadiyyatında əkinçiliklə yanaşı maldarlıq da üstün mövqe tutmuşdur. Eneolit dövrünün ən mühüm nailiyyətlərindən biri misin kəşfi və bununla əlaqədar ilk metal alətlərin istehsalı ilə bağlı olmuşdur. Bu dövrdə Zaqafqaziyanın, o cümlədən Quruçay və Köndələnçay vadisinin qədim sakinləri misi əritməyi öyrənmiş və ondan müxtəlif əmək alətləri hazırlamaqla öz istehsal fəaliyyətlərini xeyli yüngülləşdirmişlər. Qədim insanların həyatında tuncun kəşf olunması mühüm yeniliklərə səbəb olmuşdur. Aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar zamanı alimlər müəyyən etmişlər ki, tuncun istehsalının sirri ilk dəfə ən qədim mədəniyyət ocaqlarından olan şərq ölkələrində və o cümlə 170 dən Dəclə-Fərat çayları vadisində məskən salmış şumer xalqına məxsusdur. Tuncun kəşfi, tunc əmək alətlərinin geniş surətdə istifadə olunması qədim insanların təsərrüfat həyatında mütərəqqi rol oynamışdır. Tuncdan əmək alətlərinin hazırlanması ilə qədim insanlar iqtisadi və ictimai inkişafın yeni yüksək mərhələsinə - tunc dövrünə qədəm qoymuşlar. Qarabağ ərazisində tunc dövrü olduqca zəngin arxeoloji düşərgələrdə özünü ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərini tapmışdır. Çay vadilərindəki qədim yaşayış yerlərinin qalıqları, zəngin kurqan və qəbir abidələri tunc dövründən zəmanəmizə gəlib çatan qiymətli arxeoloji mənbələrdir. Həmin arxeoloji mənbələrin tədqiqi zamanı öyrənilmişdir ki, Zaqafqaziya ərazisində tunc dövrü mədəniyyətinin yaranmasında bol xammal ehtiyatı, eləcə də Qədim Şərq ölkələri ilə qarşılıqlı iqtisadi- mədəni əlaqələr həlledici rol oynamışdır. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Qarabağ ərazisində tunc dövrü eramızdan əvvəl V minillikdən inkişafı başlamışdır. 1964-1987-ci illərdə Q.İsmayılovun rəhbərliyi ilə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı Quruçay və Köndələnçay vadilərindən tunc dövrünə aid zəngin maddi mədəniyyət qalıqları Günəştəpə, Xantəpə, Qaraköpəktərə, Kültəpə, Şomu- təpə, Uzuntəpə və Meynətəpə adlı düşərgələrdən tapılmışdır (Q.İsmayılov, 1981). İlk tunc dövründə əkinçilik təsərrüfatının, xüsusən dənli bitkilər istehsalının yüksəlişi istər-istəməz izafi məhsulun toplanmasına şərait yaratmışdı. Belə məhsul ehtiyatı xüsusi quyularda və iri ölçülü küpələrdə saxlanılırdı. Qarabağ ərazisində taxıl quyularına Cünəştəpə- də, Uzuntəpədə, Qaraköpəktəpə yaşayış yerlərində qeydə alınmışdır. Əkinçilik təsərrüfatı ilə bağlı əmək alətlərinin bir qismi də dən daşları ilə təmsil olunmuşdur. Adətən belə 171 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|