NƏTICƏ
Azərbaycan Respublikası ərazisində aparılan arxeoloji
tədqiqat işləri nəticəsində qədim insanın meydana çıxması və
formalaşması tarixini tədqiq etmək üçün zəngin elmi
materiallar və maddi mədəniyyət nümunələri toplanmışdır.
Aşkar olunmuş
elmi materiallar,əsasında Azərbaycanın uzaq
keçmişinin tarixi, insanlığın ilkin çağları və ulu sakinlərin
maddi mədəniyyət qalıqlarının xüsusiyyətləri öyrənilir və
tədqiq olunur. Maraqlıdır ki, son 40-50 il ərzində əldə
edilmiş arxeoloji materiallar əsasında Azərbaycanda ibtidai
insanların 2 milyon il bundan əvvəl yaşamağa başlamaları
elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir. Halbuki, 1950-ci illərin
əvvəllərinə qədər respublikamızın ərazisində qədim insan
düşərgələrinin olmadığı və burada ibtidai adamların
yaşamadılqları göstərilirdi. Lakin son illərdə Azərbaycan
alimlərinin apardıqları arxeoloji tədqiqatlar bu fikrin yanlış,
əsassız olduğunu göstərdi və respublikamızın ərazisinin də
insanın yarandığı və formalaşdığı ərazilərdən biri olduğunu
elmi materiallarla sübuta yetirildi. Eyni zamanda
Azərbaycanda sivilizasiyanın özünəməxsus xüsusiyyətləri
olduğuna və bunun əsasında ölkəmizdə və Yaxın Şərq
ərazisində ən qədim arxeoloji mədəniyyətin müəyyən
olunmasına şərait yarandı. Bu qədim mədəniyyət tarixə
Quruçay mədəniyyəti kimi daxil olmuşdur. Hazırda Quruçay
mədəniyyətinin maddi mədəniyyət nümunələri əsasında
Azərbaycanda bəşər tarixinin uzaq keçmişi tədqiq olunur.
Aparılan kompleks elmi tədqiqat işləri nəticəsində
məlum olunmuşdur ki, bəşəriyyət tarixində hər şey gəl-
di-gedərdir. Nə şahlar qalıb, nə də onların taxt-tacı, hamısı
viran olub gedib. Ancaq insan tarixi ilə bağlı olan ilk əmək
aləti, əl çapacağı, daşdan hazırlanmış ox uduqları, daş
heykəllər, kaman,
ilk incəsənət nümunə
204
materiallar bəşər sivilizasiyasının tarixi inkişafını öyrənmək
üçün mühüm elmi əhəmiyyətə malikdir. Məhz bunu əsas
tutan Azərbaycan, Fransa, İtaliya, İspaniya, Hollandiya,
Rusiya və Gürcüstan alimləri beynəlxalq İNTAS-2000 adlı
proqram hazırlanmış və onun elmi tədqiqinə başlamışlar.
Həmin proqrama uyğun olaraq 2001-2005-ci illərdə
Qafqazın və Avropanın mustye mədəniyyətləri üzrə elmi
tədqiqat işləri aparıacaqdır. Son 50 ildə Azərbaycan, Qafraz,
Fransa, İatliya, İspaniya, Rusiya ərazilərində aşkar olunmuş
maddi mədəniyyət qalıqları tədqiq olunacaq və alınmış elmi
nəticələr çap ediləcəkdir. Proqrama uyğun olaraq Əsədulla
Cəfərov 2001-ci ilin iyul və 2003-cü ilin fevral-mart
aylarında Fransanın Paris, Nis, Kənson, Perpinyan və Totavel
şəhərlərinin elmi laboratoriya və muzeylərində fransız
alimləri ilə birlikdə elmi tədqiqat işləri aparmışdır. Azıx,
Tağlar, Qobustan və başqa tarixi abidələr bəşər
sivilizasiyasını özündə əks etdirən düşərgələrdəndir.
Qədim Daş dövründən başlayaraq formalaşan insanlar
yaşamaq uğrunda mübarizə aparmış, təbiətin azğın
qüvvələrinə sinə gərmiş, təbiətin sirlərini dərk etməyə
başlamış, bəşəriyyətin maddi və mənəvi nemətlərini
yaratmışlar. İlk kobud çapma aləti ilə əmək fəaliyyətinə
başlayan insan, zaman keçdikcə əmək alətlərini
təkmilləşdirmiş, sonralar ox, kaman ixtira etmiş, qala
divarları, minarələr, şəhərlər salmışdır.
Hazırda bəşəriyyətin ilk sakinlərinin uzaq keçmişi
haqqında əldə olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları əsasında
onların ilk əmək fəaliyyətinə başladığı tarix 6 milyon il
bundan əvvəldən hesablanır.
Aparılan arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, Mustye
mədəniyyətinin sonlarından başlayaraq, yəni 35-33 min il
bundan əvvəl ulu sakinlər mağaralardan başqa, açıq yaşayış
məskənlərində də yaşamağa başlamışlar. Xüsusilə, orta Daş
dövründən (Mezolit) daha geniş sahələrdə məskunlaşmağa
başlamışlar.
Qobustandan, Naxçıvan
206