ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004

dan,  Kəlbəcərdən  aşkar  olunmuş  maddi  mədəniyyət 
nümunələri  dediklərimiz  bir  daha  təsdiq  edir.  Xüsusilə, 
Qobustandan Mezolit, Neolit və Tunc dövrlərinə aid tapılmış 
qayaüstü  rəsmlər,  yaşayış  yerləri  Azərbaycanın  ilk 
sakinlərinin  maddi  mədəniyyəti  haqqında  geniş  elmi 
məlumatlar  əldə  etməyə  imkan  yaratmış,  eyni  zamanda 
respublikamızın  bəşər  sivilizasiyasının  mərkəzlərindən  biri 
olduğunu söyləməyə əsas vermişdir. 
Azərbaycanın ən qədim dövlətləri olan Manna, Midiya, 
Atropatena və Qafqaz Albaniyası haqqında tədqiqat əsərləri 
çap olunmuşdur. 
Respublikamızın  ərazisində  qeydə  alınmış  Quruçay, 
Aşel,  Mustye,  üst  Paleolit,  Mezolit,  Neolit,  Tunc,  Dəmir, 
Antik və orta əsr şəhər mədəniyyətlərinin arxeoloji tapıntıları 
xalqımızın  etnogenez  problemini  yeni  ba-  xımdan^  müasir 
elmi  biliklər  səviyyəsində  tədqiq  etməyə  şərait  yaratmışdır. 
Eyni  zamanda  Azərbaycan  xalqının  tarixən  bu  ərazidə 
yaşayıb  yaradan  qəbilə  və  tayfaların  təkamül  inkişafı 
nəticəsində  formalaşdığını  göstərir.  Çünki  bütün  arxeoloji 
mədəniyyətlərdə qohumluq və oxşarlıq xüsusiyyətləri aydın 
hiss olunur. 
6 milyon il bundan əvvəl daşa müraciət edən, ondan ilk 
əmək  aləti  hazırlayan  qədim  insan,  sonrakı  inkişaf 
mərhələlərində daş alətləri təkmilləşdirərək bu gün də daşdan 
istifadə edir, evlər tikir, yollar salır, daşlar üzərində incəsənət 
əsərləri  yaradır  və  özünün  yaradıcılıq  fəaliyyətini  davam 
etdirir. 
Hazırda  Azərbaycan  arxeologiya  elminin  insanın 
meydana  gəlməsi,  formalaşması  və  sonrakı  inkişaf 
mərhələləri haqqında əldə etdiyi elmi nailiyyətlər yuxa- rıde 
qeyd  etdiyimiz  məlumatlardan  ibarətdir.  Lakin  bu  gün  də 
davam  edən  elmi  tədqiqat  işləri  yeni-yeni  tarixi  abidələrin 
aşkar  olunmasına  şərait  yaradacaq,  Azərbaycanın  ilk 
sakinlərinin həyat tərzinə, maddi mədəniyyət qalıqlarına aid 
yeni əsərlərin yazılmasına səbəb olacaqdır. 
207 

---

Asadulla Jafarov 
THE FIRST INHABITANTS AZERBAIJAN 
(Summary) 
As  a  result  of  the  complex  archaeological  researches 
which have been carried out in the territory of Azerbaijan for 
last 50 years rich samples of material culture concerning by 
the period of a paleolith have been found out. On the basis of 
the epoch of the paleolith living on territory of our Republic, 
technique  and  typology  of  manufacturing  of  instruments  of 
work,  feature  of  hunting  and  collecting  is  investigated. 
During  excavation  on  multilayered  palaeolithic  parking 
Azikh,  Taglar,  Gazma,  Dashsalahli,  Damjili,  Shusha  and 
others  found  out  on  territory  of  our  Republic,  the  found 
numerous instruments of work, remains of the animals based 
on  hunting,  traces  of  the  fireplaces  have  been  investigated 
from scientific point of view. 
As  a  result  of  complex  researches  carried  out  by  the 
Azerbaijan archeologists it has been established, that 2,0-1,2 
million more years ago in the valleys of the rivers Guruchay 
and Kondalyanchay on southeast slopes of a Garabakh ridge 
primitive  people  have  found  a  haven.  It  speaks  that  the 
specified territories abounded natural gifts necessary for the 
life.  On  coast  of  two  Garabakh  rivers  more  karstic  caves  2 
million  years  ago  were  formed.  By  complex  scientific 
researches it has been established, that the first inhabitants of 
Azerbaijan from that time have started to settle in the valleys 
of the rivers Guruchay and Kondalyanchay and were engaged 
in manufacturing of instruments of work. After certain time 
to  the  order  to  manufacturing  instruments  of  work  from  a 
river stone they have found a haven in Azikh cave which is 
taking place in this territory. Multilayered Azikh paleolothic 
parking has been found 
208 

---

out  by  Mamedali  Husseynov  in  1960.  Cave  parking  is  in 
Garabakh territory on distance of 17 kilometers from the city 
of Fizuli on the left coast of the Gu- ruchay. Archeological 
excavations in Azukh cave parking have revealed 10 layers. 
The  material-cultural  rests  of  the  parking  found  on  the 
lowermost layers (7- 10 layers) have the big scientific value. 
These  material-  cultural  rests  specify  dwelling  of  primitive 
people  in  Azikh  cave.  The  river  Guruchay  had  big 
significance  in  a  life  of  primitive  people  occupied  Azikh 
palaeolithic parking. The first inhabitants of Azerbaijan with 
a view to manufacturing of instruments for work, transferred 
river  stones  and  put  them  in  a  cave.  Alongside  with  it 
inhabitants  of  Azikh  parking  were  engaged  in  hunting  and 
collecting. 
Similar instruments of work found on 7-10 layers of the 
Azikh cave for the present are not found out in the Near East 
and  among  palaeolithic  monuments  of  Caucasus.  To 
instruments of work found on the bottom layers of parking on 
specific  features  of  technics  of  manufacturing  and  the 
typology,  new  samples  of  material  culture  the  name 
Guruchay  archaeological  culture  has  been  given.  Scientific 
research  of  stone  products  has  found  out  some  stages  of 
development  of  Guruchay  culture.  If  at  an  early  stage  of 
culture  of  the  instruments  of  work  there  were  produced 
roughly and primitively in the subsequent stages technique of 
their  manufacturing  had  improved  and  there  appeared  new 
and new instruments of work. 
Archaeological  researches  have  revealed,  that  on 
ancient  Azikh  parking  the  Guruchay  culture  as  a  result  of 
long evolution was placed by ancient Ashel culture. For the 
period of ancient Ashel culture the technique and typology of 
instruments  of  work  was  improved  and  it  was  necessary 
manufacturing of new instruments for work. 
209 

---