edilmişdir. Aşkar olunmuş daş alətlər əsasında Olduvay
mədəniyyəti haqqında müəyyən fikirlər söyləməyə imkan
yaranmışdır.
Olduvay düşərgəsinin I və II qatında aşkar olunmuş daş
alətlər hazırlanma texnikasına və tipologiyasına görə
bir-birlərinə olduqca yaxındır. Bu göstərir ki, lap qədim
zamanlarda daş alətlərin inkişafı olduqca ləng getmişdir.
Ona görə də uzun müddət alətlərin inkişaf texnikası və
tipologiyası dəyişməz qalmışdı.
Olduvay düşərgəsinin I və II qatlarında aşkar olunmuş
daş məmulatının sayı 6 minə yaxındır. Daş məmulatı
içərisində əmək alətləri, qəlpələr, nüvələr, istehsal
tullantıları çoxluq təşkil edir.
Maraqlıdır ki, bütün məmulatının 9%-ni əmək alətləri
təşkil edir. Eyni zamanda əmək alətlərinin də 70%-ni çopper
və çoppinq tipli alətlər təşkil edir. Çop- per və çoppinq
ingilis sözü olub kobud çapma alətləri deməkdir. Məhz
insanlığın ilk mərhələsində ibtidai insanların ilk əmək aləti
kobud çapma alətlərindən ibarət olmuşdur.
Olduvay düşərgəsinin I və II qatlarında aparılan
arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində aşkar olunmuş maddi
mədəniyyət qalıqları əsasında yeni
bir arxeoloji mədəniyyət,
Olduvay mədəniyyəti müəyyən edilmişdir. Eyni zamanda
ibtidai insanların ilk əmək alətlər hazırlamağa başladığı
tarixin yaşı 2,6-3 milyon ilə bərabər olmuşdur.
Şərqi Afrika ərazisində aşkar olunmuş ən qədim
mədəniyyət izləri arxeologiya elmini təzələmiş və
bəşəriyyətin tarixinə yeni səhifələr yazmağa imkan
vermişdir.
Olduvay qədim insan düşərgəsinin III-V qatlarında
aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı paleolitin qədim, orta,
son Aşel, Mustye dövrlərinə aid maddi mədəniyyət
nümunələri aşkar olunmuşdur.
30
zoologiyanı və başqa elm sahələrini mütləq bilmək vacib idi.
Bəzən isə təbiətin şıltaqlığına dözərək son məqsədə çatmaq
üçün zəngin təcrübə toplamaq və nəhayət müəyyən müddət
çöl şəraitində işləməyə alışmaq lazım gəlirdi. Lakin ana
təbiət arxeoloqa öz sirrini heç də asanlıqla açmır. Bəzən aylar
və hətta illərlə aparılan elmi axtarış işləri heç bir səmərə
vermir, qazılan terras- dan, mağaradan, nekropoldan, şəhər
xarabalıqlarından əsaslı bir tapıntı əldə edilmir. Bəs nə
etməli? Əlbəttə, bunun üçün arxeoloq heç də ruhdan
düşməməli, çoxlu ədəbiyyat oxumalı, dərin müşahidələr
aparmalıdır.
Maraqlıdır ki, arxeologiya elminin möcüzələri çoxdur.
Bu möcüzələri açmaq, öyrənmək, tədqiq etmək heç də bütün
arxeoloqlara nəsib olmur. Bəzən saysız- hesabsız qazıntı
işləri belə heç bir elmi nəticə vermir. Bəzən isə adi bir
təsadüfi tapıntı mühüm bir elmi yeniliyə səbəb olur və uzun
illərdən bəri bizi düşündürən problemin həllinə səbəb olur.
Azərbaycanın ərazisini qarış-qarış gəzdikcə bölgələrdə
olan tarixi, arxeoloji və memarlıq abidələri diqqəti cəlb edir.
Yerli əhali arasında bu abidələr haqqında çoxlu rəvayət və
bəzən də əfsanələr söylənilir. Bəzən arxeoloqların apardıqları
tədqiqat işləri zamanı qaya üzərinə həkk olunmuş
mərasimlərin, şəhər xarabalıqlarının, qalaların naməlum
sirlərini açmaqda bu rəvayət və əfsanələrin mühüm
əhəmiyyəti olur, bunların insan əməyinin, təfəkkürünün və
fəaliyyətinin məhsulu olduğunu göstərir.
1950-ci illərin əvvəllərində Azərbaycanın uzaq
keçmişini öyrənmək marağı bir qədər də artdı və
respublikamızın ayrı-ayrı rayonlarına yeni-yeni arxeoloji
ekspedisiyalar göndərildi. Bütün arxeoloji abidələr diqqətlə
nəzərdən keçirildi, elm aləminə məlum olmayan yeni-yeni
düşərgələr aşkar edilib tədqiq olunmağa başlandı.
Azərbaycanın ilk sakinləri haqqında isə hələlik bir nəticə əldə
etmək mümkün olmurdu. Lakin
bu heç
33