Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası

Ağarəhim                                                                                                     Əsərlər 

 

4 

―Lüğəti-türki‖  adlı  əsərini  Peterburq  şəhərində  nəşr  etdirmişdir. 

Şübhəsiz, bu tədqiqatların hər biri XIX əsr Azərbaycan dili və onun 

tədrisinin inkişafı tarixi üçün yüksək qiymətləndirilməlidir. Bu təd-

qiqatlar ibtidai məktəbdə ana dili təlimi üzrə iş aparmağa müəyyən 

elmi əsaslar vermişdir. Bunlardan faydalanaraq A.O.Çernyayevski, 

R.Əfəndiyev, Q.R.Mirzəzadə və s. tərəfindən ibtidai siniflərdə ana 

dili  təlimi  üzrə  aparılan  işlər  bir  qədər  genişləndirilmiş  və  təkmil-

ləşdirilmişdir. 

XX  yüzilliyin  əvvəllərində  H.Qaradaği,  H.Mahmudbəyov, 

M.H.Rüşdiyyə və başqaları öz tədqiqatlarında kiçik yaşlı məktəbli-

lərə  cümlə  qurmaq,  cümləni  suallarla  genişləndirmək  və  başqaları 

ilə ünsiyyətdə olmaq bacarıqları aşılanmasından bəhs etmişlər. 

Bir sıra mənbələrə (arxiv materiallarına) görə Azərbaycanda ilk 

―Əlifba‖  dərsliyinin  müəllifı  M.F.Axundov  olmuşdur.  Təəssüf  ki, 

onun ―Əlifba‖ dərsliyinin yazılma tarixi və özü hələlik məlum de-

yildir. Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan (tatar) şöbəsi-

nin inspektoru işləyən milliyyətcə rus olan, A.O.Çernyayevski qısa 

bir müddətdə ərəb əlifbasını öyrənmiş, sövti üsulla ―Vətən dili‖ adlı 

dərsliyini yazıb çap etdirmişdir. Bu kitab Azərbaycan uşaqları üçün 

ikinci ―Əlifba‖ dərsliyi olmuşdur. 

1882-ci  ildə  R.Əfəndiyev  müəllimi  A.O.Çernyayevskinin  hə-

min  kitabının  üzünü  daşa  basmasına  köçürmüşdür.  1888-ci  ildə 

A.O.Çernyayevski  S.Vəlibəyovla  birlikdə  ―Vətən  dili‖  kitabının 

ikinci hissəsini çap etdirmişdir. Onlar həmin kitabın giriş hissəsin-

də  bir  sıra  dil  materiallarının  öyrədilməsi  ilə  əlaqədar  tövsiyələr 

vermişlər. 

1899-cu  ildə  R.Əfəndiyev  ―Uşaq  bağçası‖  dərsliyini  çap  etdir-

mişdir.  Müəllif  bu  kitabda  Azərbaycan  dilinə  yaramayan,  ərəb 

məxrəci  ilə  tələffuz  olunan  səkkiz  ərəb  hərfini  əlifbadan  kənarlaş-

dırmışdır.  Nəticədə  32  hərfdən  24-nü  saxlamışdır.  Həmin  hərflər 

əsasında ―Uşaq bağçası‖ kitabında 24 dərs vermişdir. 

R.Əfəndiyevin  1901-ci  ildə  ikinci  dərsliyi  —  ―Bəsirət-ül-ətfal 

qiraət‖ kitabı nəşr edilmişdir. Beləliklə də Azərbaycan dilinin tədri-

si tarixində R.Əfəndiyevin öz xüsusi mövqeyi olmuşdur. 

---