Ağarəhim Əsərlər
5
1870-ci ildə Şamaxıda S.Ə.Şirvani, 1892-ci ildə Ordubadda,
1894-cü ildə Naxçıvanda M.T.Sidqi, 1883-cü ildə Şuşada S.Vəlibə-
yov, az sonra M.M.Nəvvab, 1893-cü ildə Təbrizdə M.H.Rüşdiyyə
yeni məzmunlu ibtidai məktəblərin yaradılmasına nail oldular.
Məktəblər maddi texniki baza, dərs ləvazimatları ilə, dərsliklərlə tə-
min edildilər. Məktəblilərə nizam-intizam qaydaları ilə yanaşı ana
dilinin sadə nəzəri və praktik məsələləri də öyrədilirdi.
1880-ci ildən Azərbaycan məktəblərində sövti üsul tətbiq edildi
və çox keçmədi ki, ―üsuli-cədid‖ məktəbləri açılmağa başladı. Mə-
sələn, M.Möhsün Şuşada, M.İsmayıl Lənkəranda, S.Ə.Şirvani Şa-
maxıda, M.T.Sidqi Naxçıvanda bu tipli məktəblərin açılmasına nail
oldular.
S.Ə.Şirvani üç bölmədən ibarət ―Məcmuəyi-asari-Hacı Seyid
Əzim Şirvani‖ dərs kitabını yazdı. Birinci bölməyə Sədinin ―Gülüs-
tan‖ından, fars və rus kitablarından 71 tərcümə, ikinciyə 51 nəsihət,
üçüncüyə isə özünün yazdığı öyüd və nəsihətlərini daxil etdi və ilk
dəfə həmin dərslikdən şairin öz məktəbində istifadə olundu.
M.T.Sidqi Ordubad və Naxçıvan məktəbləri üçün ―Qiraət‖,
―Vəsiət‖, ―Məktəbin daxili qaydaları‖, ―Coğrafiya xüsusunda məlu-
mati-mücmən‖, ―Qrammatika qiraət‖ kitablarını yazdı. Bu kitablar
çap olunmasa da, o dövr üçün yüksək qiymətləndirilməlidir.
F.Köçərli ana dilinin tədrisi sahəsində görkəmli rol oynamışdır.
O, Azərbaycan dili, onun sadəliyi və təmizliyi uğrunda ardıcıl mü-
barizə aparmış, ―Molla Nəsrəddin‖ jumalında kəskin və tutarlı mə-
qalələri ilə fərqlənmişdir. 1912-ci ildə ―Balalara hədiyyə‖ kitabını
nəşr etdirmişdir. 102 səhifəlik kitabın birinci hissəsində 42 tərbiyə-
vi mətn, ikinci hissəsində isə 33 mənzum parça vardır. Hər mətnlə
bağlı müəllif atalar sözləri və tapmacalar da vermişdir. ―Türk əlif-
bası və qiraət‖, ―İkinci il‖, ―Üçüncü il‖, ―Türk ədəbiyyatına ilk qə-
dəm‖, ―Yeni türk əlifbası‖ və s. kimi dərs kitabları M.Mahmudbə-
yovu Azərbaycanda görkəmli müəllim və metodist kimi tanıtmış-
dır. O, 1906-cı ildə ―Rəhbər‖ adlı məcmuənin nəşrinə başlamışdır.
Bu məcmuədə F.Köçərli, S.M.Qənizadə, A.Səhhət, M.Ə.Sabir,
S.Əbdürrəhmanbəyzadə və s. kimi elm və mədəniyyət xadimləri,
|