Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "



Yüklə 175,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/92
tarix21.06.2018
ölçüsü175,22 Kb.
#49895
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   92
49895

KITABI-DƏDƏ 
QORQUD
Əsil və sadələşdirilmiş məttılər
“ÖNDƏR  N Ə Ş R İY Y A T ” 
B A K I-2004


) d 4 6
“Kitabi-Dədə  Qorqud Ensiklopediyası ” (II cilddə,  I  cild,  Bakı, XXl-Yeni 
Nəşriər Evi,  2000) kitabı  əsasında  təkrar nəşrə hazırlanmışdır
Tərtib edəni:
Sanıət Əlizadə
fılologiya  elmləri doktorıı, 
professor,  əməkdar elm xadimi
Nəşrə  hazırlayanı 
və redaktoru:
Tofiq  Hacıyev
AMEA-nm müxbir üzvii,  Tiirk 
Dil Qurumunun  həqiqi iizvil, 
fılologiya  elnıləri doktoru, 
professor,  əməkdar elm xadimi
894.36  -  dc 21
AZE
K itabi-D ədə  Qorqud.  Əsil  və  sadələşdirilnıiş  mətnlər.  Bakı,  “Öndər 
nəşriyyat”, 2004,  376  səh.
Qədim  söz  sənətimizi  şöhrətləndirən  böyük  insanpərvərlik  duyğuları, 
mənəvi  ucalığa,  qəhrəmanlıq  və  mərdliyo  çağıran  fıkirlər,  yüksək  boşəri 
ideyalar öz başlanğıcını  tükənməz Dədə  Qorqud  nohrindon  götürür.
“Kitabi-Dədə  Qorqud”  dilimizin,  ədəbiyyatımızın, dastan  yaradıcılığı- 
mızın, ümumiyyətlə  mədəniyyotimizin  tarixini  öyrənməkdo  böyük  ohəmiy- 
yətə malikdir.
Bu  nəşrdə  Dədə  Qorqud  iki  variantda -  orijinala  tam  uyğun  vo  müasir- 
ləşdirilmiş  şəkildə verilir.
ISBN  9 9 5 2 -4 1 6 -0 8 -2
© “ÖNDƏR NƏŞRİYYAT”, 2004
A z ə rb a y c a n   R esp u b lik asın ın   P rez id e n ti 
İL H A M   Ə L İY E V İN  
“Azərbaycan  dilində latın  qrafıkası 
ilə  kütləvi  nəşrlərin  həyata 
keçirilməsi  haqqında”
12  y a n v a r 2 0 0 4 - c ü   il  tarix li  s ə rə n c a m ı 
ilə   n ə ş r   o lu n u r v ə   ö lk ə   k ita b x a n a la rın a  
h ə d iy y ə   e d ilir


“D Ə D Ə   Q O RQUD K İT A B I” 
İL K  YAZILI Y A D D AŞIM IZDIR
Ümumi  bəşəri  keyfiyyətləri  ilə  bərabər,  dünyanm  məşhur  dastanlarının 
hər  birini  səciyyələndirən  fərdi  əlamətləri  də  olur.  M əsələn,  türk 
dastanlarından  qırğızların  “Manas”ı  yüksək  bədii  dəyəri  ilə  yanaşı,  həm  də 
həcminə görə xüsusi seçilir. İran dastanı “Şahnamə” 60 min beytdir (120 min 
misra).  “Manas”  250  min misradır.  Deməli,  o,  “Şahnamə”dən  “2  dəfə  +  10 
min  misra”  çoxdur.  V.M.Jirmunskinin  hesabma  görə,  “Manas” 
d ü n y a n m  
adlı-sanlı  dastanı  “İliada”dan  16  dəfə  böyükdür 
(“ TropK CK nü  rep o n n ecK H H  
3noc”,  M.,  1974,  c.5).  Oğuz  bahadırlarınm  qəhrəmanhq  anketini  nəzərə 
alsaq,  əlimizdə olmayan Dədə Qorqud boyları  “Kitab”dakmdan  qat-qat artıq 
olur.  Məsələn,  İlək Qoca oğlu Alp  Ərənin 57  qalanın açarını  alması  (bu,  57 
sefər -  boy deməkdir), 37 bəy qızmı qaçırması (bu, 37 səfər -  boy deməkdir) 
söylənir (94 boy). “Kitab”dakı Bamsı Beyrəyin adına ayrıca “Alpamış”  das- 
tanı var ki, məlum Dədə Qorqud boylarından bir neçə dəfə həcmlidir.  Və be- 
ləliklə,  “94  boy  +  “Alpamış”  +  başqa  Oğuz  igidlərinin  boyları”  şəklində 
cəmləşdirsək,  Dədə  Qorqud  Oğuznaməsi  “Manas”dan  iki  dəfə  böyük  olar. 
Bu,  mülahizədir,  gəlişi  gözəl  iddiadır,  ancaq  bunun  elmi  fıkir  kimi 
qorqudşünaslıqda  tərəfdarları  var  (Bax:  T.Hacıyev.  “Dədə  Qorqud  kitabı” 
Oğuz  tarixinin  yazılı  dərsliyi  kimi,  yaxud  dastanımızın  həcmi  haqqında. 
“Dədə  Qorqud” toplusu,  2001, JVçl,  s.9-24).  Əlbettə,  qəhrəmanlıq  dastanları 
millətin  tarixi  yaddaşıdır  -   o  cümlədən  “Dədə  Qorqud  kitabı”.  Ancaq  türk 
dastançılığında  yeganə  “Dədə  Qorqud  kitabı”dır  ki,  oğuzların,  birinci 
növbədə,  Azərbaycan  türklərinin  yazılı  yaddaşıdır.  Şifahi  yaddaş  əsrə  görə, 
söyləyicidən söyləyiciyə improvızə olunur. Deməli:  dəyişir, böyüyür, ən pisi 
də, subyektiv müdaxilələr olur. Məsələn, Qırğızıstan Rusiya imperiyasına gi- 
rəndən  sonra manasçı  “Manas”a “ruslarla dostluq”  bəhsini  əlave  etdi.  Belə- 
liklə, “Dədə Qorqud kitabı” yazılı yaddaşımızdır və heç bir dəyişikliyə uğra- 
madan yaddaşımıza necə daxil  olubsa,  elə də qalıb.
Dədə  Qorqud  və  onun  adı  ilə  bağlı  olan  kitab  -   “Dədə  Qorqud  kitabı” 
düşüncə  tariximizdə əfsanəvi bir anlayışa dönüb.  “Dədə Qorqud  kitabı”  Ana 
kitabımız  adlandırılıb,  bütün  türk  bədii  ədəbiyyatının  ağırlığından  da  ağır 
gələn bir  əsər sayılıb,  türkün  tarixində  Mcte,  Atilla,  Əmir Teymur,  Osmanlı 
imperatorluqları,  Orxon-Yenisey  əbədi  daş  (bəngü  taş)  kitabələri, 
M.Qaşqarlmın  “Divanü  lüğat-it  türk”ü  ilə  bir  sırada  yeddi  möcüzədən  biri
kimi qiymətləndirilib.  Bu “Kitab” bugünkü dünya mədəniyyətinə “Kül tiqin” 
və  “Bilqə  kağan”  dastan-dilogiyaları  ilə  yanaşı  yazılı  şəkildə  çatan  türk 
eposudur.  “Dədə  Qorqud  kitabı”  gövdəsində  müxtəlif  meyvə  calaqları 
yetirən nəhəng ağaca bənzəyir -  mükəmməl sinkretik tarix sənədidir:  salna- 
mədir  (oğuzun  tarixidir)  və  bədii  əsərdir,  şifahi  yaradıcılıq  nümunəsidir  və 
yazılı  ədəbiyyatdır.
Bütün  bu  təyinatlarla  yanaşı,  ona  bir  təşbeh  də  yaraşır:  “Dədə  Qorqud 
kitabı” dilimizə bənzəyir. O da ana türkcəmiz kimi qədim və müasirdir, mü- 
kəmməl  və  yetkindir,  gözəl  və  şairanədir.  Dilimiz  qədər heç  nəyi  sevmirik, 
ona görə “Dədə Qorqud kitabı”nı da bütün həmcinslərindən -  dastanlarımız- 
dan və başqa bədii sənət abidələrimizdən çox sevirik. Və maraqlıdır ki, bütün 
kompozisiya kamilliyi,  obrazlarının orijinallığı, hadisələrinin dramatikliyi ilə 
yanaşı, “Kitab”ımızın ən böyük ucalığı onun dilindədir -  dilinin ifadə gücün- 
də, zənginliyındə, şairanəliyində və ən əsası müdrikliyındədir. Məlumdur ki, 
müqəddəs kitabların ən böyük sirri onların dilinin təsir gücündədir. Məsələn, 
“Quran”ın  tərcüməsində  onun  məzmununa vaqif olmaq  olur,  ancaq orijinal- 
dakı  təlqin,  nüfuzedicilik  görünmür.  Bizim  müqəddəs  “Dədə  Qorqud 
kitabı”mız da,  birinci  növbədə, dilinin  gözəlliyi  ilə  insanı heyran qoyur.  Sə- 
sindən,  sözündən başlamış cümlə  təşkilinə qədər bu dil harmoniya nümunə- 
sıdir.  Onun  dili  ilə  bu  təsəvvürü  alınq  ki,  min  üç  yüz  il  əvvəlki  dilimiz 
bugünkünə çox yaxınmış -  lüğəti  və qrammatikası  ilə:
Dilin  iiçün öləyim,  gəlincigim!
Yolına qurban olayım, galincigim!
Həmin  dil  öz obraz gözəlliyi  ilə bu  şeiri düzüb-qoşan ozanın  ustadlığına 
borcludursa,  həmin  ozan  da  xalq  dilimizin  istedadına,  o  vaxtkı  kamilliyinə 
minnətdardır:
Qar üzərinə qan  dammış kimi 
Al yanaqlım...
Qurulu yaya bənzər 
Çatma qaşlım.
Qoşa badam sığmayan 
Dar ağızlım.
Bu  dil  o gücdə  olmasa,  Allahın  sifətini  göstərən  əlamətləri  (İxlas  surəsi 
esas  götürülür)  Qurandan  bu  dolğunluqda,  bu  aydmlıqda  və  bu  sadəlikdə 
tərcümə edə, özünə çevirə bilməzdi:


Yüklə 175,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   92




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə