Əssəlamu aleykum və rəhmətullah!
Yüklə 154,15 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hazırkı Vəziyyətdə Dini və Mədəni Dialoqun Əhəmiyyəti
- İslam Birliyi üzrə Dialoq, Strategiya
- Müsəlman Dühaları, o cümlədən Seyid Cəmaləddin Əfqani ilə dialoqun tarixi
- Həmrəylik və Ünsiyyət ilə bağlı Maneələr
- Dialoq və Ünsiyyətin Yaradılması üçün Praktik Strategiyalar
- Yekun Nitqlər
|
Əvvəlcə konfransın təşkilatçılarını hazırkı vəziyyətdə insanlıq əleyhinə müxtəlif formalarda bir çox insidentin baş verdiyi Əfqanıstan İslam Respublikasının hökuməti adından təbrik edirəm, çünki sülh şəraitində birgə yaşamaq hər birimizin ən mühüm vəzifəsidir. Ümid edirəm ki, bu cür tədbirlər davam olar və bəşəriyyətin bütün bu problemlərinə son qoyar. Hazırkı Vəziyyətdə Dini və Mədəni Dialoqun Əhəmiyyəti: Bu hissədə birlik və mədəni əlaqələrin tərifindən danışmaq istərdim. Birlik və həmrəylik bir çox varlığın özünəməxsusluğunu qoruyub saxlamaqla bir və eyni olduğunu ifadə edir. Müqəddəs Quran nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, insanlar yaradılışla bağlı bir-birindən üstün olmayan, eyni və bərabər varlıqlardır. Müqəddəs Quran həmçinin insanlığın mövcudluğuna və etnik və milli fərqliliklərə dair məslələrə toxunmuşdur. Mədəni diplomatiya və ya əlaqələr bir millətin əsl obrazını və dəyərlərini tanıtmaq, digər xalqların real obrazlarını qəbul etmək, habelə qarşılıqlı anlaşma üçün vasitələr yaratmaq üçün iki-tərəfli üsuldur. Buna mədəni əlaqələr də deyilə bilər: yəni ümumi anlayışlara nail olmaq və insanlar və ölkələr arasında qarşılıqlı anlaşmanı möhkəmləndirmək üçün fikir, məlumat, sənət, həyat tərzi, dəyərlər və inancların mübadiləsi.
Hal-hazırda qloballaşma və vahid bir qrupun mədəniyyəti kimi mövzuların ortaya çıxması səbəbilə mədəniyyət ictimai müzakirələrin əsas mövzusuna çevrilmiş və mədəni əlaqələrin əhəmiyyəti daha da artmışdır. Təbiətə, və insan təbiətinə və təbiətə nəzər yetirsək görərik ki, Allah insanları müxtəlif formalarda yaratmış və hər bir insan fərdi xarakter və düşüncə tərzinə malikdir. Təlimatlarda göstərildiyi kimi, bu fərq və dəyişikliklər açıq-aydın görünür. İnsanların üzləri və səsləri, barmaq izləri, rəngləri, habelə obyektlərə olan ehtirasları, zövqləri, maraqları və təxəyyülləri kimi, düşüncələri də bir-birindən fərqlənir. Kimisi insanı qəlibə salmaq və eyni cür insanlar yaratmaq, və onlar arasındakı fərqləri aradan qaldırmaq istəyir. Əslində isə onların bu düşüncələri çox utopik bir xəyaldır və reallaşması qeyri- mümkündür, çünki bu, Allahın insanlar üçün yaratdığı ənənə, həyat və mahiyyətə zidd bir əməldir. Həmin fərziyyənin reallaşması mümkün olsa belə, onu reallaşdırmaq çox əbəs bir hərəkət olardı, çünki o, tərk edilmiş olandan fərqli olaraq, təbiətə qarşı olduqca təsirsizdir, və təbiətə qarşı çıxan hər kəs gözlənilməz nəticələrlə üzləşəcək. Qeyd edək ki, bu cür fərq ziddiyyətin deyil müxtəlifliyin fərqidir, müxtəliflik hər zaman zəngin və təsirli olur və Allahın onun böyüklüyünü, qüdrətini və hikmətini göstərən müdrikliyinin bir əlamətidir, aşağıda deyildiyi kimi: Tərcüməsi: Göylərin və yerin yaradılışı, dillərinizin və rənglərinizin müxtəlifliyi də Onun qüdrət əlamətlərindəndir. Şübhəsiz ki, bunda bilənlər (ağıl və elm sahibləri) üçün (Allahın vəhdaniyyətinə, Onun hər şeyə qadir olmasına dəlalət edən) nişanələr vardır.
Allah daha konkret bir şəkildə və qismən onun bir parçası olaraq yaşadığımız təbiət və səhhəti xüsusiyyət və formaca fərqli bir şəkildə yaratdı: Allahın dediyi kimi: Məgər Allahın göydən bir yağmur yağdırdığını görmürsənmi?! Sonra Biz onunla növbənöv meyvələr yetişdirdik və dağlarda müxtəlif rəngli - ağ, qırmızı, tünd qara yollar (yaxud tünd qara qayalar) peyda etdik. İnsanların, (yer üzündə gəzən) heyvanların və davarların da bu cür müxtəlif rəngləri vardır.
Lakin Allahın qeyd etdiyinə görə təvafüt bir-birinə müdaxilə edən və bir-birinə zidd olan bir fikir ayrılığı deyil, daha çox növ və səriştə arasındakı fərqdir. Ona görə də müasir dövrün qlobal problemlərini həll etmək üçün bütün mədəniyyətlərin yaşaması və onlar arasında mədəni diplomatiya yolu ilə əlaqə qurulması çox əhəmiyyətli bir faktordur. Bu, sadəcə problemləri dilə gətirmək və həll etmək üçün imkan yaratmır, həm də rasionalizm və konvergensiya üçün münbit şərait yaradır.
İslam Birliyi üzrə Dialoq, Strategiya: İslam birliyinin idealları hər zaman bir çox müsəlman alimləri üçün vacib əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bunlara nail olmaqla bağlı bu mütəfəkkirlərin əsas yanaşması dini elita və siyasi elitanın müxtəlif səviyyələrində geniş müzakirələr aparmaqla müsəlmanların yaxınlaşmasına çalışmaq olmuşdur. Dialoq din alimləri səviyyəsində güclü dini əlaqələr əsasında, mədəni elitalar arasında İslam sivilizasiyasının mədəni elementləri əsasında və siyasi liderlər arasında siyasi və iqtisadi strateji maraqlar əsasında qurula bilər. Bu yaxınlaşma və qarşılıqlı əlaqə hər zaman mənliklə bağlı narahatlıqları artırır. Ona görə də birliyin dəqiq tərifi ilə, İslam təriqətlərinin alimləri arasında dialoq nəticəsində yaranan birliyin dinlərin birləşməsi və ya bir mədəniyyətin və ya dinin digər dinlər üzərində hökmranlığı deyil, dini dialoq strategiyası hesab edilməli olduğu ilə bağlı dəqiq fikir yaymaq mümkündür. Müsəlmanlar və bəşəriyyət arasındakı fərqləri real həyatda bayağılaşdırmaq və saxlamaq sülhün və sülh şəraitində birgə yaşayışın bərqərar olmasıdır. Bu gün “dini dialoq” termini strateji xarakterə malik hesab olunur. Strategiya anlayışı keçmişdə hərbi məqsədlərə nail olmaq üçün ölkənin bütün imkanlarından istifadə etməsi mənasına gəlirdi, lakin tədricən strategiya termini ciddi hərbi sahədən çıxarıldı; dövlətlərin mövcud vəziyyətində müvəffəqiyyət yalnız hərbi gücdən istifadə etməklə qazanılmır, əksinə, müəyyən məqsədlərəə nail olmaq üçün bir sıra vasitələr tələb olunur. Bu baxımdan “İslam dialoqu” mövzusu strateji faktorlardan biri sayılır. Nəhayət, Allah müsəlmanları birliyə və xalqı müxtəlif dinlərin ardıcıllarının təsiri ilə parçalanmamağa səslədi. Mövcud vəziyyətdə İslam birliyi üçün bütün istiqamətlərdə təkamül və inkişaf üçün zəmin yaratmaq və İslamın insanlıq və insan irqinin mədəniyyətinin inkişafını sübut etmək üçün problemləri həll etmək qabiliyyətinin təmin edilməsi olduqca zəruridir. Kiçik daxili mübahisələri dilə gətirmək İslam Ümmətinin uzunmüddətli strategiyalara diqqətini yönəltməsini və müsbət nəticələr ortaya çıxmasını təmin edəcək.
Seyid Cəmaləddin Əfqani (1314-1254), İslam ölkələrində insanlığın ictimai ağrı-acılarını müəyyən bir realizm və çarə ilə yenidən təyin edən oyanışın banilərindən biri olmuşdur. O, insanların fikir ayrılıqları və uyğunsuzluqlarından ibarət olan ən dərin insan ağrı-acısını və bu problemlərin aradan qaldırılmasının yeganə yolunu göstərmişdir. İslam ölkələrinin siyasi, iqtisadi və coğrafi xüsusiyyətlərinin bu vacib və geniş yayılmış meyarları ilə bağlı xalqın düşüncələrində dərin dəyişikliklər yaratmaq, İslam mədəniyyətinə malik olmaq, bir çox digər dilləri bilmək və səyahət etməyin çox vacib olduğu düşünülürdü. Xalq arasında dialoqun olmaması və əsl İslam və Qurana uzaq olmaq və ilk bir neçə əsrdə müsəlmanlar arasında əsl İslama inandıqları üçün birliyin olduğunu inam və müasir dövrdə müsəlmanlar arasında birliyin olmamasının səbəbinin onların İslam dininə inamlarının olmaması ilə bağlı olduğunu qeyd edən Seyid Camal yalnız müsəlman dünyasının İslam təriqətləri anlayışının yaradılmasına və onları sağlam düşüncəyə sahib şəkildə görməyə müvəffəq olmuş, və bütün müsəlmanlarla birliyə nail olmaq üçün heç bir şey etməyəcəyi sabit və sıx əlaqə qurmağa çalışmışdır, bu baxımdan bütün təriqətlər ibadətçilərin rasionallıq tələb etmələrini istəmişlər. İslamın xüsusi imtiyazlarından istifadə etməyin. Sayid Camal İslam ölkələri arasında siyasi birlik sahəsində müsəlmanlar arasında dialoq yaratmağa çalışan İslamçı obrazlar arasında olmuş və bu da onların bu sahədəki səylərinin daha ətraflı tədqiq edilə və qiymətləndirilə bilməsi üçün şərait yaratmışdır.
İslam dünyasındakı fərqlilik şüurla bağlı deyil, məhz İslam ölkələrinin coğrafi genişliyi və etnik mənsubiyyəti, irqi mənsubiyyətindəki müxtəlifliklə bağlıdır. İslama qarşı fərqli ideoloji mövqelər və müxtəlif təriqətlərin mövcudluğu İslam ölkələri arasındakı fərqliliyin meyarlarıdır. Sometimes they prevent the dialogue among Islamic countries, the differences between them, as it may be, are not a barrier to solidarity and communication, as they can cause ethnic differences, sectarianism, selfishness, and intercourse. Etnik fərqliliklərə, təriqətçiliyə, xudbinliyə səbəb olduğuna görə bəzən islam ölkələri arasında dialoqun yaradılmasına maneə yaradılır, lakin onlar arasında ola biləcək fərqliliklər həmrəylik və əlaqə üçün maneə deyil.
Qərəzliliyin əsl mənasının anlaşılması qarşısındakı ən böyük maneələrdən biri bir çox hallarda irq, rəng, dil, din, ərazi və s. kimi faktorların ortaya çıxmasıdır, bu isə həmin ittiham və üstünlük sayəsində yaranır. Fanatizm bir çox hallarda millətçilik və etnik mənsubiyyətə gətirib çıxarır, bu isə bir çox münaqişələrin mənbəyidir və nəticədə xalqların bir-biri ilə əlaqəsi kəsilir və nəhayət hər xalq öz mədəniyyətini yaradır. Tarix göstərir ki, fanatizmin sürətli şəkildə yayılması nəzarət altına alınmadıqda, bu, tez bir zamanda zorakılıq və səfalətə, hətta münaqişələrə gətirib çıxarır və bəzi hallarda insanların başqalarının fanatizmi, başqalarının müqəddəs kitabları ilə qorxudulduğu müşahidə olunur.
Müsəlmanlar arasında düşüncə və dialoqun birliyinə nail olmaq məqsədilə İslam xalqlarının keçmişini araşdırmaq üçün bir elmi qrup yaradılmalıdır. Nəticədə müsəlmanlar qərarlar qəbul etməyi öyrənir və müsəlmanlar arasında dialoq qurmağın yeni yollarını yaradırlar. Bu yolla müsəlman ölkələri arasında yarana biləcək mümkün münaqişənin qarşısını almaq olar. Bu, vahid müsəlman dilinin, Quran dilinin dirilişi demək idi. Bütün İslam ölkələrindən olan alimlərin iştirak etdiyi İslam konqresləri və konfransları hər il keçiriləcəkdir. Müsəlmanlar arasında birliyə nail olmaq üçün etik dəyərlərin əldə edilməsi və İslam cəmiyyətinin təhsil və mədəni təməllərinin idarə olunması kimi amillər mühüm məsələlərdə dini tolerantlıq və həmrəylikdən ayrı tutulur.
Əsas təməllərdən biri münaqişə üzrə ən geniş yayılmış dini termin olan insan təbiəti arasındakı fərqin müsbət xilqətidir. Dövlət və dini orqanlarla danışıqlar zamanı bu prinsipə əməl olunmasına, eləcə də müsəlmanlarla bağlı məsələlərə ciddi şəkildə toxunulduğu müşahidə edilir. Allah təala buyurur: (Tərcüməsi: “Ey Allahın Rəsulu, insanları möhkəm olmağa çağır, gözəl sözlər izhar et, möcüzələr bəxş et və yaxınlarını dəvət et və onlarla xoş və rəvan bir şəkildə söhbət et”). Quranın bu təfsirində, təbliğat və məmnunluq arasındakı fərqi görürük. Xeyirxahlığın təbliği üçün nəzərdə tutulmuş bu yol müqayisədə daha düzgün hesa edilsə də, Allah təala bu məqamda daha təsirli bir yol axtarışındadır. Məsələn: ziddiyyət yarandıqda, və ya işlər müsbət şəkildə həll edildikdə, birinci hal yaxşı, ikincisi isə daha yaxşı hesab edilməlidir, çünki biz hər şeyə müsbət tərəfindən baxmalıyıq. Ən yaxşı mübahisəli tərzi müsəlman tərəfinin rəqibinin ən incə sözlərindən istifadə etmək məcburiyyətindədir, bəli, bu çox tərk edilmiş kitabların inanclarına gətirib çıxaran bir incə təfsir idi. Quran təfsirini belə izah etmişdir: Mübahisəli üslub ən müdrik üslub hesab edilir, yəni müsəlman düşməninin ən kəskin sözlərindən istifadə etməlidir, bəli bu, çox sayda kənara atılmış kitablara inanmağa gətirib çıxaran əsaslı bir şərh olmuşdur. Quran aşağıdakıları şərh etmişdir: Yəni, ümumi nəticələr kafir sözü və ya digər sözlərə dair əldə edilən nəticələrdən tamamilə fərqlənir. Burada mən bir neçə məqamı ətraflı şəkildə ifadə etmək istərdim: 1- Kiçik cəmiyyətlərdə fəaliyyətimizin dinlər və mədəniyyətlər arasında geniş miqyaslı münasibətlərin və dialoqların qurulmasına əngəl olmasına baxmayaraq, fəaliyyətimizin əsas məqsədi insanlar arasında birlik yaratmağa yönəlmişdir. 2. İstifadə etdiyimiz ədəbiyyat sülh şəraitində birgə yaşayış ilə bağlı ədəbiyyat olmalıdır. 3. Çəkdiyimiz filmlər sülhməramlı filmlərdir.
4. Yalan fərziyyələrin və yanlış təsəvvürlərlə bağlı yanlış fikir yaradılması fikir və ideyaların əks tərəfə mübadiləsinə gətirib çıxaracaq; bu da bu kimi halların baş verməsinə son qoyacaq. 5. Təkfir millətlərin fərqlənməsinə səbəb olan təhlükəli bir fenomendir və İslam ümməti və alimləri bu fenomenə qarşı vahid bir sistem yaradır.
Yekun Nitqlər: Yekun olaraq qeyd etmək olar ki, dindəki fərqlər və hətta siyasi və iqtisadi perspektivlər çərçivəsində mövcud olan münaqişələr daxil olmaqla bütün ünsürləri birləşdirərək, dini bütövlüyə toxunaraq, ilk növbədə, ziyalılar və İslam dünyasının ziyalıları səviyyəsində, düşünülmüş bir açıqlama ilə başlaya bilər. Bu strategiya dini və regional maraqlar əsasında İslam ölkələri arasında danışıqlar üçün yol açacaqdır. Müasir dünyada dialoq və ünsiyyətin mənfi cəhətlərindən biri idrak və idrakla bağlı narahatlıqların düzgün anlaşılmamasıdır və bu, bütün xalqlar arasında yaxınlıq və dialoq istiqamətində konkret bir mexanizm və təşkilatın olmamasının nəticəsidir və yalnız dialoq və qarşılıqlı əlaqəyə və son olaraq müsəlmanların birliyinə yol açaraq həll edilə bilər. Yüklə 154,15 Kb. Dostları ilə paylaş:
|