Nizami Tağısoy
2
АМЕА-нын Фолклор Институтунун Елми Шурасынын (пр. № 6, 26 октйабр
2010-ъу ил) вя Бакы Гызлар Университети Елми Шурасынын (пр. № 3, 30
октйабр 2010-ъу ил) гярары иля чапа мяслящят эюрцлмцшдцр.
Elmi redaktorlar:
Hüseyn İsmayılov
filologiya elmləri doktoru, professor,
AMEA-nın Folklor İnstitutunun direktoru
Redaktor:
Rüstəm Kamal
filologiya elmləri namizədi, dosent,
Bakı Slavyan Universiteti “Folklor araşdırmaları”
elmi-tədqiqat laboratoriyasının müdiri
Rəyçilər:
Ağarəhim Rəhimov,
pedaqoji elmlər doktoru, professor,
Bakı Qızlar Universitetinin rektoru,
yazıçı-dramaturq
Təyyar Salamoğlu
filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji Universitetinin professoru
Nizami Tağısoy. Etnos və epos: keçmişdən bugünə.
Bakı: Mütərcim, 2010. – 372 səh.
Nizami Tağısoyun oxuculara təqdim etdiyi bu kitabda qədim Şərq
etnoslarının (hettlər, hindlilər, xəzərlər və b.) tarixi, mifləri və əfsanələrin-
dən tutmuş türk xalqlarının epik abidələri, şifahi söz sənəti, dini baxışları,
ritual sistemi, mərasimləri, adət və ənənələri, etnik-milli düşüncə tərzi, etnos
və dil problemləri, çağdaş türk xalqları ədəbiyyatı (Çingiz Aytmatov, Tulep-
bergen Kaipbergenov, Qavriil Qaydarji, Harid Fədai), müasir Azərbaycan
nəsrinin aparıcı nümayəndələrinin (Mir Cəlal, Anar, Elçin, A.Rəhimov,
K.Abdulla, E.Hüseynbəyli) ədəbi-bədii və fəlsəfi-estetik konsepsiyasının baş-
lıca xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmə meylləri əksini tapmışdır.
Kitab etnoqraflar, eposşünaslar, müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq və
dilşünaslıq problemləri ilə məşğul olan mütəxəssislər və geniş oxucu audito-
riyası üçün nəzərdə tutulmuşdur.
p
026
4603000000
99-10
© Nizami Tağısoy, 2010
Etnos
v
ə epos: keçmişdən bugünə
3
ОХУЙАЪАГСЫНЫЗ
GİRİŞ……………………………………………………………..………6
I BÖLMƏ
QƏDİM ŞƏRQ MƏDƏNİYYƏTİ
Hettlər: tarixə muxtəsər ekskurs..................................................................9
Hettlər: dini, Allahlar panteonu, mərasimləri, mifləri və əfsanələri .........18
Hettlərin dili..............................................................................................41
Qədim Hindistan: mədəniyyəti və ədəbiyyatı ...........................................53
II BÖLMƏ
TÜRK XALQLARI: ETNOGENEZ VƏ FOLKLOR
Xəzərlər ....................................................................................................59
Malkar-Qaraçay «Nart» qəhrəmanlıq eposu //digər Qafqaz xalqlarının
«Nart»ları ilə oxşar və fərqli cəhətləri//....................................................86
«Башгурд» дили вя «Bашгурд» етнониминя бир бахыш .................................99
Qaqauzlar: keçmişindən bu gününə........................................................104
Qaqauzların tarixindən səhifələr.............................................................110
Qaqauzların toy-düyün mərasimləri .......................................................117
Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı “Koblandı batır”: Azərbaycan türkcəsinə
tərcümə problemləri................................................................................127
Qaraqalpaqlar: etnogenez və epos ..........................................................144
«Molla Nəsrəddin»in Kıbrıs və rum (yunan) variantları
/ «Hoca Nasreddin» və «Aslani Hoca» / ................................................157
Molla Nəsrəddin /Azərbaycan/ və Nəsrəddin Hoca /Qaqauziya/ ...........161
Meyxana folklor janrıdır..........................................................................169
"Meyxana"nın semantikası..............................................................176
Nizami Tağısoy
4
III BÖLMƏ
ÇAĞDAŞ TÜRK XALQLARI ƏDƏBİYYATI
Qaqauz ədəbiyyatı.
Qavriil Qaydarjiı yaradıcılığı.................................180
Qırğız ədəbiyyatı.
Çingiz Aytmatov .......................................................189
Çingiz Aytmatov və müharibə................................................................193
Qaraqalpaq ədəbiyyatı.
Tulepbergen Kaipbergenov yaradıcılığı...........199
Harid Fədai: Kuzey Kıbrıs türk mədəniyyətinin yorulmaz tədqiqatçısı .214
Kuzey Kıbrıs türk ədəbiyyatında ilk roman ...........................................219
IV BÖLMƏ
MÜASİR AZƏRBAYCAN NƏSRİ PROBLEMLƏRİ
Mir Cəlal: yazıçı-vətəndaş.......................................................................225
Öz adına sığmayan Anarı anlaya bilirikmi?!...........................................231
Elçin yaradıcılığı.
Görünən və görünməyən tərəflər ..............................244
Canavarlığın anatomiyası (ədəbi-bədii
interpretasiya
fəlsəfi-sosioloji yönümdə) ......................................................................255
Süjetin inkişaf dinamikasında psixologizmin təzahür formaları
A.Rəhimov.“Cinayət və etiraf” romanı ..................................................263
Etnik-milli keçmişimiz və bu günümüz. K.Abdulla.
«Yarımçıq əlyazma»
romanı.....................................................................................................279
Milli yaddaş və yaddaşsızlığın morfologiyası.
Elçin Hüseynbəyli
«Yovşan qağayılar» romanı........................................................................297
V BÖLMƏ
ЭТНО-ГЕНЕТИЧЕСКИЕ И
ФОЛЬКЛОРНО-ЭПИЧЕСКИЕ ВЗАИМОСВЯЗИ
Общие или сходные явления в эпосе индийского и тюркского
народов
/на материале индийского «Махабхараты» и каракал-
пакского «Кырк кыз»/...........................................................................309
Об исторической общности этногенеза хазар, каракалпаков,
карапапахов, гагаузов...........................................................................323
Общие места в эпосе тюркских народов
/Каракалпакский «Кырк кыз»
и киргизский «Джаныл Мырза»/ .............................................................327