Eul journal of Social Sciences 2016; vii(I): 67-89
Yüklə 272,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gökhan Ak | 85
June 2016 Haziran
taşımaktadır. Bu anlamda Berkes, bir toplumbilimci olarak, son üç yüzyıl içinde Osmanlı-Türk toplumsal yaşam gelişiminde teknoloji, ekonomi, siyaset, eğitim, kültür gibi toplumsal alanlarda değişen ve gelişen olay ve süreçleri laiklik yerine, çağdaşlaşma (sekülerism) kavramıyla karşılamıştır. Ancak, Berkes’in düşününde, birçok farklı yazı ve eserde işlediği çağdaşlaşma- laiklik-sekülerism üçlüsünün, aslında ilk bakışta iç içe geçmiş ve karmaşık bir kombinasyondur. Birbirine geçmiş görünen bu kavramların, Berkes’in düşünü üzerinden teker teker analizi yapıldığında ise, Berkes için laiklik, Türkiye’deki çoğu zihinde yer ettiği şekilde, yalnızca din-devlet ilişkilerinin ayırımı meselesi değildir. Berkes’in düşününde laiklik; barış, ekonomik gelişme/gelişmişlik, demokrasi, fikir, ifade ve vicdan özgürlüğü, çağdaşlık, ulusçuluk, ulusalcılık, siyasal bağımsızlık, milli-demokratik devlet gibi çok daha derin ve kapsamlı bir kavramlar dünyasının temel aktörüdür. Bu nedenle, çalışmamızda, Berkes’in laikliği bu çok çeşitli, ancak birbiriyle doğrudan bağlantılı kavramsal açılardan birleştirerek, ona toplumsal gelişme ve değişmede bir “üst çatı” görevi verdiği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla, yukarıda yaptığımız tüm inceleme ve analizler sonrası Berkes’in laiklik ve çağdaşlaşma olgularına yaklaşımı konusundaki nihai yorumumuz şu şekildedir: Niyazi Berkes’in düşününde laiklik, yalnızca din-devlet arasında bir boşanma sorunu değil,
20 daha öncelikle “geleneksel kutsal” ile “kutsal olmayan” değerler arası ilişkiler sorunudur. Burada kutsal olan, geleneksel-despotik bir Orta Çağ devlet yönetim sistemine sahip Osmanlı Đmparatorluğu ve onun siyasal rejiminin yarattığı toplumsal ve ekonomik yapıdır. Berkes, dinin yozlaşmasıyla geleneksel olarak kurallaşmış bir toplumsal bütüne ve kültüre karşılık, çağdaşlaşma yolunda laik toplumu öngörmüş ve toplumsal yaşamın her alanına yansıması gereken laikliği de, toplumun zihniyet ve düşüncesinin dinin özünden sapmış kutsallaştırılmış gelenek, hurafe, sahtekârlıklardan kurtulması olarak anlamıştır. Dolayısıyla Berkes için laiklik kavramı, din-devlet işlerinin ayırımının çok ötesinde, toplumsal yaşamın, belleğin ve düşüncenin tüm alanlarında yozlaşmaya yol açan kutsallaştırılmış geleneğin tasfiyesidir. Bu da ancak, çağdaş eğitim, hukuk, ekonomi, kültür ve demokrasi anlayışı ile gerçekleştirilebilecek bir realitedir. Bu nedenle, son sözde, Berkes’in gerek birçok yazısında neden laiklik terimini kabul ettiğine, gerekse çağdaşlaşma (sekülarizm ) kavramından ne anladığına dair değerlendirmemiz şu şekildedir: Berkes için laiklik, kavramsal anlamda bir toplumun siyasal, sosyal, ekonomik, hukukî, kültürel, askerî, dinî, kısaca her alanda gelişmesi için gerekli olan “çatı” ve “temel” kavramdır. Zira Berkes düşününde laikliğin, toplumsal gelişim açısından önemi olduğu kadar, siyasal rejim ve devlet yönetimi açısından da ayrı bir veçhesi ve önemi bulunmaktadır. Berkes, düşününde en başlara yerleştirdiği çatı
20 Berkes (Kasım 1943: 427) bu farkı şöyle ortaya koymaktadır; “Bir rejim için kullanıldığı zaman, lâik tâbiri ile, umumî olarak ve kısaca din işleri ile dünya işlerini ayıran bir rejim kastedilir. Bununla beraber, lâiklik ile kastedilen şey sadece devlet içinde din işleri ile dünya işlerine müteallik otoritelerin birbirinden ayrılması kastedilmez. Sosyal hayatın birçok cepheleri ile din arasındaki münasebetin çözülmesi kastedilir. Nitekim bizde lâiklik dendiği zaman yalnız siyasî ve dinî otoritelerin ayrılması değil, maarifin, ailenin, ekonomik hayatın, hukukun, hattâ muaşeret, kıyafet ve sairenin değişmez din ölçülerinden ve kaidelerinden ayrılarak zamanın ve hayatın icap ve zaruretlerine göre tayin ve tanzim edilmesi anlaşılır.”
86 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
kavram laiklik ile “ne olmaması” gerektiğini vurgulamaktadır. Yani toplumda eğitim, hukuk, iktisadi-mali, askeri, siyasi, kısaca hiçbir toplumsal olgunun temelinde dinsel saik, değer ve gerekçelerin olmamasını söyler. Berkes, bunun karşılığında “ne olması” gerektiğini ise çağdaşlaşma kavramı ile ortaya koyar. Yani bu alanların tümünde çağdaş olmayı, çağın gereklerine uymayı vurgular. Dolayısıyla laiklik, çağdaşlığı, çağdaş olmayı, kısaca çağdaşlaşmayı her zaman önceler ve Berkes düşünü de, laiklik olmadan çağdaşlaşmanın asla başarılamayacağına dikkat çekerek, esasta bunu ortaya koymaya çalışır.
A.N. [Ahmet Niyazi] (1929), “Hulâsalar ve Tahliller: Mevkuteler: Publications of the American Sociological Society (Amerikan Đçtimaiyat Cemiyeti Neşriyatı) vol. xxıı, 1928. (The University of Chicago Press yayını),” Felsefe ve Đçtimaiyat Mecmuası, 1(Temmuz- Eylül): 54-60. Arslanoğlu, K. (2006), Memleketimden Karakter Manzaraları, (Ahmet Öz, Yay.Haz.), Đthaki Yayınları, Đstanbul. Aslan, Cumhur (2011), “Türk Çağdaşlaşmasının Düşünürü Olarak Niyazi Berkes,” Mehmet Devrim Topses, Niyazi Berkes’in Sosyoloji Anlayışı, Anı Yayıncılık, Ankara, 1-7. Ateş, Toktamış (1997), “Laiklik ve Sekularizm,” Cumhuriyet, (08 Kasım): 3. Ateş, Toktamış (2001), “Laiklik ve Hoşgörü,” Cumhuriyet, (17 Şubat): 3. Berkes, Niyazi (1943), “Türk Đnkilâbında Lâikliğin Gelişmesi,” Yurt ve Dünya, 4(35) (Kasım): 427-435. Berkes, N. (1964), The Development of Secularism in Turkey, McGill University Press, Montreal. Berkes, Niyazi (1964), “Osmanlı ülkesi, hiristiyan dinleri arasında çıkan çatışmalara sahne oluyor,” Yön, 3(83) (30 Ekim): 16.
Gökhan Ak | 87
June 2016 Haziran
Berkes, Niyazi (1964), “Atatürk Türkiyesinde Ökümenik Patriklik,” Yön, 3(84) (06 Kasım): 10-11. Berkes, N. (1965a), Đkiyüz Yıldır Neden Bocalıyoruz?, Đstanbul Matbaası, Đstanbul. Berkes, N. (1965b), Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, Yön Yayınları, Đstanbul. Berkes, N. (1973), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Bilgi Yayınevi, Ankara. Berkes, Niyazi (1974), “Đki Ulusta Tarihsel Doğrultu,” Cumhuriyet, (26 Ekim): 2. Berkes, N. (1975), Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yayınevi, Ankara. Berkes, Niyazi (1976), “Ilk Türk Devleti,” Cumhuriyet, (04 Ekim): 2. Berkes, Niyazi (1978), “Atatürk ve Laikliğin Đki Kaynağı,” Sesimiz, 108(Temmuz): 7- 11.
Berkes, Niyazi (1979), “Komşudaki Yangın,” Cumhuriyet, (14 Şubat): 2. Berkes, Niyazi (1979), “Din ile Dünya Arası Sorunlar,” Sesimiz, 122(Eylül): 3-5. Berkes, Niyazi (1981), “Bir Yüzyıl Đçinde Atatürk,” A.Ü. SBF Dergisi, (Atatürk Özel Sayısı), 36(1-4) (Ocak-Aralık): 95-120. Berkes, Niyazi (1982), “Đhtilal”, “Đnkılap” ve Devrim,” Atatürk ve Devrimler, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 133-151. Berkes, Niyazi (1982a), “Devlet ve Din Konusu Üzerine Bir Konuşma,” Atatürk ve Devrimler, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 210-224. Berkes, Niyazi (1982b), “Sosyal Devlet Kavramı Üzerine,” Atatürk ve Devrimler, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 200-209. Berkes, Niyazi (1982c), “Başından Sonuna Doğru: Atatürk Zamanı,” Atatürk ve Devrimler, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 100-127. Berkes, Niyazi (1984a), “Laikliğin Tarihsel Kaynakları,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 24-43. Berkes, Niyazi (1984b), “Türk Din Toplumbilimine Giriş,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 44-63. Berkes, Niyazi (1984c), “Toplumbilim Açısından Din-Dünya Kurumları Arasındaki Đlişki Türleri,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 11-23. Berkes, Niyazi (1984d), “Anayasa Kaynağı Olarak Söylev,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 155-158. Berkes, Niyazi (1984e), “Dünya Politikasında Halifelik,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 159-163. Berkes, Niyazi (1984f), “Laiklik Rejiminde Politik Gelişme,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 71-80. 88 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
Berkes, Niyazi (1984g), “Teokrasi ve Feodalizm,” Teokrasi ve Laiklik, Adam Yayıncılık, Đstanbul, 81-90. Berkes, N. (1997), Unutulan Yıllar, (Ruşen Sezer, Yay.Haz.), Đletişim Yayınları, Đstanbul. Gökberk, Macit (1989), “Macit Gökberk ile Söyleşi,” Toplum ve Bilim, 45: 5-13. Görgün Baran, Aylin (2012), “Türkiye Sosyolojisine Katkıları Açısından Niyazi Berkes’de Batılılaşma ve Çağdaşlaşma Sorunu,” Journal of Turkish Studies, 37: 69-87. Hart, Armando (2012), “Sunum,” Seyrek, Ahmet (ed.), Manifesto: Dünyanın Nasıl Değiştirileceği Üzerine Üç Klasik Makale, 2.b., Nokta Kitap, Đstanbul, 19-37. Kavcar, C. (1985), Batılılaşma Açısından Servet-i Fünun Romanı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. Kayalı, Kurtuluş (2000), “Niyazi Berkes ya da Đyimserlikten Kötümserliğe Sürüklenmesine Karşın Düşünsel Tercihinde Israrlı Bir Entellektüelin Portresi,” Doğu Batı Dergisi, 3(12): 74-85. Kayalı, Kurtuluş (2008), “Niyazi Berkes (1908-1988),” Özdemir, M. Çağatay (der.), Türkiye’de Sosyoloji (Đsimler-Eserler) I, Phoenix Yayınevi, Ankara, 739-752. Kovanlıkaya, Çağlayan (1993), “Niyazi Berkes ve Çağdaşlaşma Sorununa Eleştirel Bakış,” Akay, Ali (ed.), Toplumbilim (Dosya: Türk Toplumbilimi Özel Sayısı), 2(Ekim): 47-50.
Kurdakul, Ş. (2003), Cezaevinden Babıali’ye Babıali’den TĐP’e Anılar, Evrensel Basım Yayın, Đstanbul. Meriç, Cemil (1978), “Berkes’e Göre Çağdaşlaşma,” Mağaradakiler, Ötüken Neşriyat, Đstanbul, 78-86. Nasrattınoğlu, Đrfan Ünver (2000), “Niyazi Berkes’in “Asya Mektupları” Üzerine,” (Đsmail Bozkurt, Yay.Haz.), Đz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa, KKTC, 187-195. Oktay, Ahmet (1988), “Aydının Ölümü,” Milliyet, (23 Aralık): 10. Özer, Đnan (1993), “Niyazi Berkes,” Kongar, Emre (ed.), Türk Toplumbilimcileri-1, Remzi Kitabevi, Đstanbul, 237-278. Özlem, Doğan (2000), “Niyazi Berkes’in Bilim Anlayışı,” (Đsmail Bozkurt, Yay.Haz.), Đz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa, KKTC, 135- 149. Selçuk, Đlhan (1997), “Temel Kavram: ‘Çağdaşlaşma’!,” Cumhuriyet, (07 Nisan): 20. Tanyol, Cahit (1993), “Boran’ın Ahlaki Kişiliği ve Niyazi Berkes,” Akay, Ali (ed.), Toplumbilim (Dosya: Türk Toplumbilimi Özel Sayısı), 2(Ekim): 37-39. Gökhan Ak | 89
June 2016 Haziran
Tunçay, Mete (1997), “Niyazi Berkes’in Siyah-Beyaz Anıları,” Toplumsal Tarih, 8(46) (Ekim): 63-64.
Gökhan Ak (Bachelor’s Degree in Operations Research/Management (Đstanbul); M.A. in International Politics (Brussels); Ph.D. in Political Science (Ankara)) is an Assistant Professor Doctor in Department of Political Science and Public Administration of Nişantaşı University in Đstanbul. Dr. Ak had previously held research activities at University Libre de Bruxelles and British National Archives. As an expert on Turkish- Greek-Cyprus issues, he has published extensively on international maritime law and politics, Eastern Med and Cyprus, Aegean Sea, Turkish political life, identity politics and new forms of modernization, democracy and civil society. Besides, having had two books on international relations and conflicts, he has participated various national and international symposiums, congresses and panels as well. Gökhan Ak (Lisans Yön Eylem Araştırması/Yönetim (Đstanbul); Yüksek Lisans Uluslararası Politika (Brüksel); Doktora Siyaset Bilimi (Ankara)), halihazırda Đstanbul Nişantaşı Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nde Yardımcı Doçent Doktor olarak gorev yapmaktadır. Dr. Ak daha önce Brüksel Özgür Üniversitesi ve Đngiliz Milli Arşivleri’nde araştırma faaliyetlerinde bulunmuştur. Türk-Yunan-Kıbrıs konularında bir uzman olarak, çalışmaları uluslararası deniz hukuku ve siyasaları, Doğu Akdeniz ve Kıbrıs, Ege Denizi, Türk siyasal hayatı, kimlik politikaları ile modernizasyon, demokrasi ve sivil toplumun yeni formları üzerinde yoğunlaşmıştır. Uluslararası ilişkiler ve çatışma çözümlemeleri konusunda iki kitabının yanında, Dr. Ak birçok ulusal ve uluslararası sempozyum, kongre ve panele de iştirak etmiştir. Yüklə 272,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|