Evolution of The Azerbaijani Language and Idendity
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
Bilimi Ənstitüsünə bağlı Türkoloqların iştirakı ilə gərçəkləşən bu əsər, 800 səhifə tutarında olub təqribən 1000 ünsürü içinə almaqdadır. Üzərində durmaq istədiyimiz başqa bir çalışma da 2000 ilində Təbriz’də yayımlanan Fərhange‐ Torkiye‐ Novin, Təəmmolâti Dər
kəçməkdədir. Əsərin müəllifi İsmail Hadi, vəkil və eyni zamanda 24 ildən bəri Tehran’da yayınlanan Varlıq dərgisinin yazarlarından və Balaş (senaryo), Laçın (roman), Göy Qurşağı (roman), Dumanlı Günlər (özünün tərcüməyi‐ halı), Türkcə
müəllifidir. Etimoloji ilə ilgili çalışmalarına Divani‐ Luğat‐it Türk’də keçən kələmələrin bugünkü Azərbaycan Türkcəsindəki izlərini araşdıran məqaləsiylə başlamışdır. Yeni Türkcənin Etimoloji Sözlüyü 836 səhifədə və Farsca olaraq hazırlanmışdır. Kitab İran’da Türk dilinin etimolojisi üzərinə yapılmış ilk çalışma olduğundan böyük önəm daşımaqda, fəqət təəssüflə yuxarıda bəlirtilən kritərlərə uymamaqdadır. Müəllifin kitabı yazarkən başvurduğu qaynaqlar olduqca məhduddur. Bu sahədə yazılmış olan etimolojik sözlüklərdən sadəcə Clauson’un sözlüyünə müraciət edilmiş, Hasan Eren’in sözlüyündən isə müəllifin əlinə zamanında kəçmədiyindən faydalanılmamışdır. Müəllifin yararlanmış olduğu qaynaqlar bunlardır: (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, TDK., Ankara. (1994). Okul Sözlüğü, TDK, Ankara. CLAUSON, G., (1972). An Etimological Dictionary of Pre‐ Thirteenth Century Turkish, Oxford. ƏSTƏRABADİ, M., (1995). Sənglax, Mərkəz Yayınları., Tahran. ƏYUBOĞLU, İ.Z., (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar., İstanbul. KAŞGARLI Mahmud, Çev. Besim Atalay, (1991). Divani‐
Ayrıca bə’zi xususlarda Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti, A.M. von Gabain’in Əski Türkcənin Qrameri və bə’zi şairlərin əsərlərindən də faydalanıldığı kitabın ön sözündə bəlirtilmişdir. Çalışmanın giriş bölümündə Azərbaycan Türkcəsinin dil bilgisi, əklər dizini (fehresti) və ağızlardakı bə’zi səs dəyişmə və gəlişmələrinə işarə edilmişdir. Kitabın ən güclü yönü günümüzədək toplanmamış olan ağız kələmələrinin özəlliklə də 18
Qaradağ və çevrəsi ağızlarındaki söz dağarcığının qismən də olsa sözlüyə köçürülməsi və kələmələrlə ilgili deyimlərə və ata sözlərinə geniş yer verilməsidir ki, bu da Günəy Azərbaycan ağızlarındakı kələmələrin dərlənməsi baxımından olduqça önəmlidir. Bu sözlüyün başlıca qusurları bunlardır: 1)
Kələmələr Ərəb
hərfləriylə yazılmış və fonetik
transkripsiyonu verilməmişdir. Bu səbəblə də məsələn at ‘at’ və a:t ‘isim’ kimi kələmələrdəki fərq göstərilmədən izah edilmiş və oxucuya uzun səslilər haqqında heç bir bilgi verilməmişdir. 2) Türkcənin ən önəmli səs gəlişmələrindən olan d>z~y gəlişməsinin yanlış olaraq z>d>y şəklində açıqlanması (s. 33) müəllifin yanlış yorumlamalarına səbəb olmuşdur. Məsələn,
sözlüyündən yararlanmasına rəğmən bu şəkildə açıqlamalarda bulunması hər halda diqqətsizlik ya da tələsmə sonucu olaraq ortaya çıxmış olmalıdır. 3) kələmə başı ‐h səsinin yanlış olaraq ikincil olduğunu göstərməsi və bu barədə heç bir açıqlamada bulunmaması bu əsərin digər qusurlarındandır: ürk‐>hürk‐ ‘ürkmək’, ayva>hayva ‘ayva’, amul>hämil ‘sâkin’(s. 757), aça>haça ‘ikiyə açılmış olan’(s.758). Burada müəllifin diqqətini çəkməsə də, Azərbaycan Türkcəsi pöşlə‐ ‘suda qaynatmaq’ və Türkiyə Türkcəsi haşla‐ ‘qaynar suya daldırmaq’ örnəklərində bir p‐>h‐ gəlişməsi və Az. püflə‐ ‘üfləmək’ və T.T. üflə‐ ey. örnəyində də p‐
∅
kələmələr yeni şəkliylə verilmiş, varsa əski şəkillər də mətində göstərilmişdir. 5) Kələmənin əski şəkli göstərilirkən, hər yerdə hətta Orta Türkcə olsa belə “Əski Türkcə” dəyə tanımlanır. 6) Sözlükdə çağdaş ləhcələrdən sadəcə T.Türkcəsindən örnəklər verilmiş, Türkcə etimolojik sözlük üçün son dərəcə önəmli olan Xələccə və Çuvaşca örnəklərə yer verilməmişdir. 7) Sözlükdə Azərbaycan Türkcəsində əski şəkli ilə hələ də işlənməkdə olan
rastlanmamaqdadır. 8) atlamak başlığı altında verilən addım ‘addım’ (s. 55) kələməsinin yanlış olaraq atlım>addım şəklində açıqlanması müəllifin ən böyük xətalarındandır. Halbuki önsəs /a/’nın uzun olması səbəbiylə onu izləyən /t/ fonəmi /d/’yə dönüşmüşdür. Az.’də /d/ səsinin ikizləşməsi ikincil (sânəvi)dir və önsəs /a/’nın uzunluğu ilə ilgilidir (T. Tekin, 1975‐76: 282). Bu kələmənin belə açıqlanması gərəkirdi: a:t‐ ‘addım
atmaq’>a:tım>a:dım>adım~addım. 9) Kələmələrin ilk dəfə nə zaman və harada işləndiyi, hansı çağdaş Türk ləhcələrində Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|