Executive Summary of the research

3 

 

-

 

Evdə  təhsil:  Azərbaycanda  ev  təhsilinin  iki  növü  vardır:    1)  xüsusi  ev  təhsili,  yəni  yalnız 

evlərdə  təhsil  xidməti  göstərən  məktəblər.  Xüsusi  ev  təhsilinin  şərtlərinə  uyğun  olaraq, 

evlərdə  şagirdlərə  dərs  keçdiklərinə  görə  müəllimlərə  əlavə  məvacib  ödənilir;  2)  əlavə 

xidmət  kimi  evlərdə  təhsil  verən  adi  məktəblər.  Məktəb  direktorları  əlavə  məvacib 

ödəmədən evlərdə dərs keçməyi müəllimlərin öhdəsinə qoyur.  

-

 

Xüsusi məktəb: yalnız əlilliyi olan uşaqları qəbul edən, adətən internat və ya sığınacaq kimi 

fəaliyyət göstərən məktəblər.  

-

 

İnteqrativ təhsil: ümumtəhsil məktəblərində, ayrıca siniflərdə əlilliyi olan uşaqlara təhsil 

verilməsi

3

.  

-

 

İnkluziv  təhsil:  xüsusi  tələbatlarından  asılı  olmayaraq,  bütün  uşaqlara  təhsil  verən  adi 

(ümumtəhsil)  məktəblər.  Əlilliyi  olan  uşaqlara  köməklik  göstərilir,  hər  uşağın  tələbatını 

fərdi qaydada ödəmək üçün müvafiq məktəb kurrikulumu təsdiq edilir. Məktəbdə psixoloq, 

əmək gigiyenası üzrə terapevt, nitq terapevti və s. mütəxəssislər tərəfindən xüsusi xidmətlər 

göstərirlər.  

 

 

2.1. Məlumat toplamaq üsulları  

Məlumat toplamaq üçün aşağıda göstərilən üsullardan istifadə edilmişdir: 

 

1.

 

Əlilliyi olan uşaqların valideynləri arasında sorğular (821 valideyn) 

Əvvəlcə  əlil  və  tipik  uşaqların  valideynləri  arasında  sorğu  keçirmək  nəzərdə  tutulmuşdur 

(hər  qrupda  400  valideyn).  Lakin  sonra  tədqiqat  qrupu  belə  razılığa  gəldi  ki,  yalnız  ƏU-ın 

valideynləri  arasında  sorğu  keçirmək  daha  məntiqi  olardı;  HQM  isə  tipik  uşaqların 

valideynləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Tipik uşaqların valideynlərinin inkluziv və inteqrativ 

təhsil  haqqında  kifayət  qədər  məlumatı  olmadığından,  onlarla  fərdi  şəkildə  keçiriləcək 

müsahibələr səmərəsiz ola bilərdi. Bu məqsədlə HQM keçirildi.  

 

2.

 

Müəllimlər arasında sorğu (300 müəllim) 

Bu  tədqiqat  çərçivəsində  ƏU-ın  təhsili  ilə  məşğul  olan  300  müəllim  arasında  64  sualdan 

ibarət  olan  sorğu  vərəqəsi  vasitəsilə  sorğu  keçirildi.  Müəllimlərin  əksəriyyəti  şəhər 

məktəblərindən  olub  (88,6%)  əsasən  evlərdə  dərs  keçir  (33%)  və  inkluziv  təhsillə  məşğul 

olurdular  (30%).  Sorğu  iştirakçılarının  10%-i  xüsusi  internat  məktəblərini,  10%-i  xüsusi 

məktəbləri,  12%-i  ümumtəhsil  orta  məktəbləri,  2,4%-i  isə  inkluziv  sinifləri  təmsil  edirdi. 

Sorğuda  iştirak  edən  müəllimlərin  təxminən  yarısı  20  ildən  artıq  tədris  fəaliyyəti  stajına 

malik idi. Müəllimlərin 60%-dən çoxu 40 və daha yuxarı yaş həddində idi.  

 

3.

 

Məktəb direktorları ilə ətraflı müsahibələr (51 direktor) 

Sorğu ərazilərində (regionlarında) yerləşən 51 məktəbin direktorlarından məlumat toplamaq 

üçün 61 sualdan ibarət olan sorğu vərəqəsindən istifadə edildi. Direktorların 30-u kişi, qalanı 

isə  qadınlar  idi.  Sorğuda  iştirak  edən  direktorların  45%-dən  çoxu  50  və  daha  yuxarı  yaş 

həddində idi və onların əksəriyyəti 20 ildən artıq tədris fəaliyyəti stajına malik idi. Onların 

62%-dən çoxu isə məktəb idarəetməsi sahəsində təxminən 15 illik staja malik idi.  

 

4.

 

Rayon təhsil şöbələrinin müdirləri ilə ətraflı müsahibələr (13 müsahibə) 

 

5.

 

Hökumət nümayəndələri ilə ətraflı müsahibələr (11 müsahibə) 

Müsahibə  verən  hökumət  nümayəndələri  Təhsil  Nazirliyi  (TN),  Səhiyyə  Nazirliyi  (SN), 

Əmək  və  Əhalinin  Sosial  Müdafiəsi  Nazirliyin  (ƏƏSMN),  Milli  Məclis  (MM)  və  Ailə, 

Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsindən idilər. İki nümayəndə, təhsil nazirinin 

müavini  və  parlamentin  insan  haqları  komissiyasının  sədri  vaxt  məhdudiyyəti  səbəbindən 

                                                 

3

 

Azərbaycan Respublikasının Hökuməti (2001), Xüsusi təhsil haqqında qanun

   

---

4 

 

müsahibə verə bilmədilər. Beləliklə, tədqiqat qrupu nəzərdə tutulan 13 müsahibədən yalnız 

11-ni keçirə bildi.  

 

6.

 

Tipik uşaqların valideynləri və müəllimləri ilə keçirilən HQM (30 nəfərdən ibarət qrup) 

Tipik uşaqların cəmi 271 nəfər müəllim və valideyni hədəf qrupunun müzakirələrində iştirak 

etdi. Onlardan yalnız 33 nəfəri kişi, 237-si isə qadın idi.  

 

7.

 

QHT nümayəndələri ilə HQM (10 nəfərdən ibarət bir qrup) 

QHT-lərin  10  nəfər  nümayəndəsi  HQM-də  iştirak  etdi.  Onlardan  3  nəfəri  Azərbaycanda 

ƏU-ın təhsili və müalicəsi sahəsində fəaliyyət  göstərən beynəlxalq QHT-ləri təmsil edirdi. 

Onlardan beşi isə ƏU-ın təhsili/müalicəsi və valideynlərin cəlb edilməsi ilə birbaşa məşğul 

olan  təşkilatları  təmsil  edirdi.  Qalan  iki  təşkilat  təbliğat  və  digər  kömək  xidmətləri  ilə 

məşğul olurdu.  

 

8.

 

Xüsusi  təhsilin,  ev  təhsilinin,  inteqrativ  təhsilin  (adi  məktəblərdə  xüsusi  siniflər), 

ümumtəhsil məktəblərdə tətbiq olunan inkluziv təhsil üsullarının və s. müşahidə edilməsi  

MTTYM-nin  mütəxəssisi  tərəfindən  İSSA  standartları  əsasında  müşahidə  vasitəsi 

hazırlandı.  İki  müşahidəçidən  ibarət  olan  tədqiqat  qrupu  hər  rayonda  iki  gün  qaldı  və  35 

sinif otağında oldu. Müşahidəçilər ümumtəhsil, xüsusi və internat məktəblərində oldular və 

əlillik dərəcəsi müxtəlif olan uşaqlar üçün xüsusi məktəblər tərəfindən həyata keçirilən evdə 

təhsil ilə bağlı dərsləri  müşahidə etdilər. Müşahidə vasitəsi dərs prosesi zamanı mühitin və 

müəllimlərin pedaqoji yanaşmalarına kömək etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Həmin vasitə 

dərs prosesində dörd mühüm istiqaməti əks etdirirdi:  

a)

 

Fiziki  mühit  –  şagirdlər  üçün  ayrılan  iş  sahəsinin,  sinif  otağının  tərtibatının,  təhsil 

vasitələrindən və əyani vəsaitlərdən istifadə etmək imkanının tədqiq edilməsinə xüsusi 

diqqət yetirilməsi;  

b)

 

Təlim  mühiti  –  bütün  uşaqlar  üçün  öyrənmək,  təlim  fəaliyyətində  iştirak  etmək, 

həmyaşıdlarla  və  heyətlə  məqsədəuyğun  qarşılıqlı  ünsiyyətə  girmək  imkanı  yaratmaq 

üçün müəllimin yaratdığı mühitin tədqiq edilməsinə xüsusi diqqət yetirilməsi; bu zaman 

həm  də  uşaqların  tələbatlarının  nəzərə  alınması  və  onlara  dözümlü  münasibət 

göstərilməsi məsələləri də tədqiq olunur;  

c)

 

Tədris  üsulları  və  təlim  tədbirləri  –  dərs  zamanı  uşaqların  təlim  fəaliyyətini 

genişləndirmək  məqsədilə  müəllimlərin  həyata  keçirdikləri  tədris  üsullarına  və  təlim 

tədbirlərinə həsr olunan üçüncü qiymətləndirmə istiqaməti;  

d)

 

İctimai  mühit  –  sinif  otağındakı  ictimai  mühitə,  habelə  uşaqların  öyrənmək  və  birgə 

yaşamaq  bacarıqlarını  inkişaf  etdirən,  müsbət  ictimai  dəyərləri  təbliğ  edən  və 

möhkəmləndirən,  uşaqların  davranışını  qiymətləndirməyə  imkan  verən  davranış 

formalarını  tərtib  etmək  qabiliyyətinin  müəllimlərdə  olub-olmadığına  xüsusi  diqqət 

yetirilməsi. 

Təklif  olunurdu  ki,  hər  dörd  istiqamət  üç  göstərici  əsasında  qiymətləndirilsin:  müşahidə 

edilmir,  nadir  hallarda  müşahidə  edilir  və  ardıcıl  surətdə  müşahidə  edilir.  Hər  göstəriciyə 

müşahidəçinin fikrini təsdiq edən qeydlərin əlavə olunması tövsiyə olunurdu.  Bundan əlavə, 

məktəblərə edilən səfərlər və evdə aparılan dərslər nəticəsində ətraflı qeydlər aparılmışdır.  

 

9.

 

Yerli və beynəlxalq qanunvericiliklərin təhlili 

Əsasən  dövlət  orqanlarının  internet  saytlarından  götürülən  milli  qanunlar,  qərarlar  və 

əsasnamələr tədqiqatçılar tərəfindən təhlil edilmişdir

4

. Məlumatlar hesabat üçün lazım olan, 

təhsilə aid olan və hazırda qüvvədə olan qanunvericilik sənədlərindən ibarətdir. UHK, Əlil 

şəxslərin  haqları  konvensiyası  (ƏŞHK),  Salamanka  bəyannaməsi  və  s.  kimi  beynəlxalq 

sənədlər də təhlil edilmişdir.  

 

                                                 

4

  

www.edu.gov.az, www.justice.gov.az, www.preseident.az, www.meclis.gov.az, www.cabmin.gov.az, www.health.gov.az

 

---