Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî
131
Ilk sayfa:
Son sayfa:
2. M.S.O. 1302, yk. 1a-8b; 13x21; 16.6x8.5; 14 st.
4 hikmet var.
H.1204/M. 1789-1790 tarihinde Orta Asya’da istinsah edilmiştir.
Orta Asya kağıdı, siyah mürekkep. Nastâlik. Tek sütun. Reddâde var. Orta
Asya, main baskılı deri kaplama karton cilt.
Bazı sayfalarda mürekkep yayılmış, lekeler var.
132
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî
3. M.S.O. 1305, yk. 1b-9b; 13.5x25; 9.5x20; 15 st.
5 hikmet var.
H.1259/M.1843-1844 tarihinde Orta Asya’da istinsah edilmiştir.
Orta Asya, baskılı deri kaplı karton cilt.
Reddâde var.
Bazı sayfalarda mürekkep yayılmış, lekeler var.
4. M.S.O. 1362, yk. 55b-66b; 12x20; 9.5x18; 11 st.; 68a-98a; 9 st.
7 hikmet var.
19.yy.dan geç olmayarak Orta Asya’da istinsah edilmiştir.
Orta Asya kağıdı, siyah mürekkep. Nastâlik. Tek sütun. Reddâde var. Orta
Asya, main baskılı deri kaplama karton cilt.
Rutubet lekeleri bulunmaktadır.
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî
133
5. M.S.O. 1369, yk. 1b-9b; 14x25.5; 9.5x19.5; 15 st.
3 hikmet var.
Kağıt özelliğine göre 18.yy. sonu 19.yy. başları.
Orta Asya kağıdı, siyah mürekkep. Orta Asya nastâlik hattı. Iki sütun, yer
yer tek sütun. Reddâde var. Orta Asya, main baskılı deri kaplama karton cilt.
Kalitesiz restorasyon sonucu metin bazı yerlerde zarar görmüş, lekeler var.
134
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî
6. M.S.O. 1419, yk. 1a-8b; 14x23; 9x16.5; 13 st.
2 hikmet var.
18. yy.da istinsah edilmiştir.
Orta Asya kağıdı, siyah mürekkep. Nastâlik. Tek sütun. Reddâde var.
Kalın kağıt ciltli.
7. M.S.O. 1398, yk. 5b-7b; 15x25; 9x17; 10 st.
Yazma adı “Eş’ar Ahmet Yesevî va Gazaliyat Muhiaddin Işan Siyaklı va
Nadimî”dir. Yazmanın 121b-124a (15x25; 8.5x14) sayfaları arasında Ye-
sevî’nin 2 hikmeti yer alıyor.
18.yy.da istinsah edilmiştir.
Orta Asya kağıdı, siyah mürekkep. Nastâlik. Şiirler 2 sütun, hikmetler tek
sütun halindedir. Reddâde var. Orta Asya, main baskılı deri kaplama karton
cilt.
2b-3a sayfalarında yazmanın çok sayıda sahibinin mührü bulunmaktadır.
Göründüğü üzere, Hoca Ahmed Yesevî yazmalarının hepsi 18. – 19. yy.da
istinsah edilmiş ve “Divan-ı Hikmet”in tam nüshası bulunmamaktadır. Hoca
Ahmed Yesevî’nin hayat ve sanatını araştıran A.I.Pilev’e göre, Yesevî’nin
St. Petersburg kütüphanelerinde muhafaza edilen en eski ve tam yazması
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî
135
K.G.Zaleman’ın koleksiyonunda bulunan ve 1897’de satın alınmış yazma
eserdir. Istinsah tarihi 18. yy.dan geç değil ve 72 hikmet içermektedir.
8
Fikrimizce, Doğu Fakültesi Kütüphanesi’ndeki M.S.O 1390 numarasıyla
kayıtlı yazma daha tam bir nüshadır ve detaylı bir incelemeye tabi tutulma-
lıdır.
St. Petersburg kütüphanelerinde Hoca Ahmed Yesevî’nin eserlerini içe-
ren toplam 33 yazma bulunmaktadır.
9
Tabi ki en önemli yazmalar Istanbul,
Taşkent, Aşkabat ve Düşenbe’deki koleksiyonlarda muhafaza edilmekte-
dir. A.I.Pilev’in hesaplamalarına göre, “Ahmed Yesevî mahlasıyla toplam
250 hikmet bulunmaktadır ki en tam yazmalar bunların sadece 130-140’ını
içermektedir.”
10
18.yy.ın ikinci yarısı ve 19. yy.da Orta Asya’da Yesevî sanatına büyük ilgi
görülmektedir. 19.yy.ın sonundan 1917 yılına kadar hikmetler “Divan-ı Haz-
ret-i Hikmet” adıyla 1200 ila 10000 arasında tam 45 baskı görmüştür. Hik-
metlerin ilk baskısı 1878 yılında Kazan’da yapılmış ve 1912’ye kadar 8 kez
basılmıştır.
11
Meşhur Türkmen tarihçisi A.Yazberdiyev’e göre, “1917 yılına kadar Ye-
sevî’nin
Hikmetler’i Orta Asya’da 23 kez basılmıştır: Taşkent’te 20, Buhara’da
3 kez.”
12
Yazar, “Sıtdık Hoca Hocandî (1892-1898 baskıları), Ahmet Şıh Sü-
leyman, Yakup Muhammet Salihoğlu, Salih Hoca Buharî, Molla Kamilcan,
Iskender Hoca Hocandî gibi Orta Asya’lı kitap tüccarlarının 19.yy.ın 80-90’lı
yıllarında Istanbul’da Hikmetler’i 6 kez bastırdıklarını ve vatanlarına getirerek
sattıklarını” kaydetmektedir.
13
Acaba 18.-19.yy.da Hoca Ahmed Yesevî’nin sanatına olan bu büyük ilginin
sebebi ne? Bilindiği gibi, bu yüzyıllar Rusya Imparatorluğu’nun Orta Asya’yı
işgal dönemidir. 1847-1864 yılları arasında Türkistan, Avliya Ata (Cambul)
ve Çimkent; 1865-1868’de Buhara Emirliği işgal edilmiş; 1873-1879 yılların-
8
Пылев А.И. Ходжа Ахмад Йасави - первый тюркский суфийский поэт Средней Азии (жизнь
и творчество). Диссертация на соискание уч. степени к.ф.н. СПб, 2001. Стр.68
9
Bunlardan 23’ü RF Bilimler Akademisi Doğu Yazmaları Bölümünde; 7’si St. Petersburg
Üniversitesi Doğu Fakültesi Kütüphanesi’nde; 3’ü ise THC 25, THC 242, THC 247 kayıt
numarasıyla Rusya Milli Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
10
Pılev A.I. a.g.e., s.68
11
Язбердиев А. Старопечатные туркменские книги (проблемы собирания,
библиографирования и изучения). М., Ориент-пресс, 2001. Стр.95
12
a.g.e.
13
a.g.e.