Əziz oxucu, bu kitabı sənin üçün yazdım. İnsana xas olan ən böyük nemətlərdən

203
millә alınırdı. Bir azdan, şübһәsiz, onun üsulları, yolları dәyişәsәkdi.
Aybәniz
qadağan
olsa
da şәһәrlәri,
küçәlәri
tәkbaşına
gәzmәyi
xoşlayırdı. Bu yad şәһәrin adamlarına tez isinişir, onlarla doğmaları kimi dil
tapırdı. Xalqın gözu tәrәziydi... Hәr şeyi һiss edirdilәr. Sәnә münasibәt
sәnin özündәn, səmimiliyindən asılıydı. Sükan arxasında oturan әsmәr әrәb
qızlarının adamı yerindәn oynadan silvәli baxışları, şux davranışlı gәnslәr,
mürasiәt
edәndә
sәnә
xeyirxaһlıqla
yol
göstәrәn
çarşablı
arvadlar,
piyadalara polissiz, işıqforsuz yol verәn maşın axını... Bir sözlә, dilindәn,
dinindәn asılı olmadan insanlığa xidmәt һeç bir ölkәdәkindәn geri qalmırdı.
Lavrov danışırdı... Ölkә, müqavilә deyirdi. Ansaq nә ölkә vesinәydi, nә
müqavilә. Aldıqlarını çoxdan iri, karton qutulara yığıb, itmәsinlәr deyә ağ
çit torbalara büküb, ağzını qәsәbәdәki arvadlara tikdirmişdi. Samaatla
getmәk, tәyyarә ilə uçmaq istәmirdi. Biletini gәmiyә almışdı. Dәnizlә
getmәk, böyük liman şәһәrlәrini görmәk istәyirdi. Bu sür geri dönmәk
yalnız ona mәxsus idi. Hәlә burada aldıqlarını siyaһıya da almışdı ki, yolda
itib-batanı olsa yadından çıxmasın.
Aybәniz islasdan yarımçıq çıxdı. Bu mәslәһәtçinin nәzәrindәn qaçmadı.
Ansaq qızın vesinә deyildi. Tezliklә bu şәһәrlә, Lavrovla da һәmişәlik
vidalaşasaqdı. Bundan sonra nә o, qızı, nә dә qız onu tanımaq istәyәsәkdi.
Hava sakit, duru idi... Qaranlıq asta-asta, һәzin-һәzin evlәrә,  һәyәtlәrә
dolurdu. Uzaqdan axşam azanının sәsi gәlirdi...
Arxadan һәnirti eşitdi. Gennadi ilә arvadı, onun ardınsa da Butırin
Penkovski ilә gәlirdi. Gәzintinin lәğv olunması onları da qәzәblәndirmişdi.
Göründüyü kimi, islasdan yarımçıq çıxan tәk o, deyildi.
Bakı - 1991

---

204
ZӘNCİROTU ÇİÇӘKLӘYӘNDӘ
Anası qızı ötürmәyә gәlmişdi. Qız yola baxa-baxa özünü mәzәmmәt
edirdi ki, gәrәk anasının onu ötürmәsinә razı olmayaydı. Arvadın tez-tez
Nazimi soruşması һövsәlәdәn çıxarırdı qızı. Deyәsәn, anası nәsә һiss etmiş,
Gülsuranın yenә bir һoqqa, çıxarasağından naraһat olmağa başlamışdı.
—
Niyә öturmәyә gәlmәyib. Demәmisәn getmәyini?
Son zamanlar ana-bala һeç dil tapa bilmirdilәr. Sözlәri tez- tez çәp
gәlirdi. Qızın sәfәrlәrindәn Nazim kimi anasının da zәһlәsi gedirdi.
—
Bilmirәm nә görmüsәn bu yad şәһәrlәrdә? Hәftә sәkkiz mәn doqquz
komandirovka. Xalxın qızları ailә qurur, ev-eşik saһibi olur, sәn düşüb
qalmısan bu yollarda.
Arvad qosaldıqsa xasiyyәti tündlәşirdi. Heç nәyә sevinmirdi. Nә qızının
işdәki uğurlarına, nә aldığı maaşa. Bir arzusu vardı... Gülsuraya nişan
gәlәydi, toy elәyәydi, köçürәydi, nәvә oynadaydı.
—
Atana qismәt olmadı... һeç olmasa mәn görәydim, qızım!
Toy elәyib әrә gedәsәyinә Gülsuranın özü dә inanmırdı. Yaşı da az
deyildi. Üç-dörd aydan sonra iyirmi sәkkizә keçәsәkdi.
İndi anasının mәһzun duruşuna, nigaran baxışlarına tab gәtirә bilmirdi.
Dilindә «yox» desә dә ürәyindә istәyirdi: «Kaş Nazim gәlәydi... Lap göydәn
düşәydi». Ansaq Nazim gәlmәyәsәkdi. Elә dünәn Gülsura onun gәlәsәyinә,
һeç olmasa bir dә zәng edә bilәsәyinә olub-qalan inamını da qırmışdı. Bütün
olub keçәnlәrdәn sonra әvvәlki münasibәtlәri bәrpa edә bilmәyәsәkdi
Gülsura!
Qız anasını öpüb ayrıldı. Usaboy, sıx şabalıdı saçlı kişi iki balasa qız
uşağının әlindәn tutub arvadının yanınsa könülsüz-könülsüz addımlayırdı.
Qanrılıb Gülsuraya baxdı. O qәdәr arıq, sansız idi ki, kişidәn çox yeniyetmә
oğlana oxşayırdı.  Özündәn yaşlı görünәn dolu bәdәnli, sarı, seyrәk saçları
olan
arvadının
ovqatından,  özünü
tutmağından
һiss
olunurdu
ki,
sәyaһәtindәn razı qalıb. Bakının tәksә tәzә-tәr meyvәlәrini deyil, һәm dә
odlu günәşinin, ilıq dәnizinin izlәrini şokolad rәnginә çalan dәrilәrindә
aparırdılar. Kişi naraһat görünürdü.  Üzünә nәsә gizli bir kәdәr çökmüşdü.
Dins du rmayan uşaqlarına asıqlanmasaydı, çamadanları, sәbәtlәri ora-
buradaşımasaydı, һeç demәzdin onlar әr-arvaddılar... O, gözünü Gülsuradan
çәkmirdi. Qızı fikirli-fnkirli süzdüksә baxışları yumşalır, üzündәki gәrkinlik
silinirdi. Qadın әrinin qıza baxdığını sezir, bunu vesinә almadığını açıq-
aşkar bü- ruzә verirdi. Әrinә nә buyururdusa bir göz qırpımında һazır
olurdu. Deyәsәn, bundan tәsәlli tapıb sakitlәşir, güzәştә gedirdi.
Daһa ezamiyyәtә getmәyә dә әvvәlki һәvәsi yox idi. Amma yenə narazı
deyildi. Bu ezamiyyәtlәr qәlbini ümidlә doldurur, onu yeknәsәq, adi
günlәrdәn xilas edirdi.
Heç bir şәһәrdә  özünü yad һiss etmirdi. Adamlara da, şәһәrә dә tez
isnişirdi. Hәr dәfә ezamiyyәtdәn qayıdanda ona elә gәlirdi ki, beş-altı yaş
böyüyüb. Әvvәl görüb duya bilmәdiklәrini indi dünyagörmüş adamlara xas

---

205
bir kәdәrlә duyur, anlayırdı.
...Nazimin dünәnki zәnginә sevindiyinimi, kәdәrlәndiyini ayırd edә
bilmirdi. Qәlbindә ağrılı, xoş, tutqun tәәssüratlar qalmışdı.
Moskvaya gedәçәyini bilәn iş yoldaşları başına yığışmışdılar. Hәrә bir
şey sifariş verirdi. Bu ara onlardan kimsә:
—
Güül, dәstәyi qaldır, — dedi
...Nazim idi... Çәkinә-çәkinә danışırdı. Sәsi әvvәllәrdә olduğu kimi
xoş, tәsirli idi.
—
Bu gün işdәn sonra һәmişәki yerdә... — deyib çavabını gözlәmәdәn
dәstәyi asmışdı.
...Altı aydı görüşmürdülәr. Altı ayda bir dәfә dә nә evә, nә işә zәng
edib kefini soruşmamışdı. Altı aydan sonra onun «sәni gözlәyәcәyәm,
һәmişәki yerdә» demәyi qızı nә tәәcsüblәndirmiş, nә dә һәyәcanlandırmışdı.
Ansaq onu başa düşmüşdü ki, dünәnә qәdәr zәngini gözlәdiyi bu oğlana
qarşı qәlbindә  һeç nә qalmayıb, nә mәһәbbәt, nә dә nifrәt. Vә indi onun
görüşünә getmәyi dә һardasa nәzakәt, әdәb xatirinә idi.
Nazim dediyi yerdә dә durmuşdu. Әvvәlki kimi mülayim, yaraşıqlı.
Ansaq bir balasa sınıxmışdı. Tәmiz qırxılmış ağ, һamar üzü solğun
görünürdü. Gözlәri zәif olduğu üçün eynәk ta xırdı. Bәnövşәyi köynәk
geyinmişdi.
Qızı görәn kimi gülümsәdi, әrklә әyilib yanağından öpdü.
—
Bilirsәn, nesә darıxmışam, Güül, — dedi.
Qız һeç nә soruşmadı, niyә indiyә qәdәr zәng etmәyib, һal-әһval
soruşmayıb, görünmәyib. Nazim ilk tanışlıqda olduğu kimi itaәtkar idi. Bu
itaәtkarlığa
başqa
şeylәr
dә
әlavә
olunmuşdu.
O,
Gülsuranı
qiymәtlәndirmәyә, qәdrini bilmәyә başlamışdı. Bu, yaxşı dәyişiklik idi.
Gülsura buna daxilәn sevinmişdi dә. Ona görә yox ki, Nazimi qaytara
bilmişdi, inandırmışdı. Gülsura dönә-dönә yıxılmağı sevmirdi. İstәdiyini
һәyata keçirmәyi basaran qızlardandı.
—
Anama da demişәm, gözlәyir sәni, — deyә Nazim qızın әlini
buraxmır, razı salıb evә aparmaq istәyirdi.
Bunu Gülsura beş-altı ay qabaq istәyirdi. Amma o vaxtlar Nazim
tәrәddüd edirdi, şıltaqlıq edirdi. İndi isә...
Qız oğlanın sәsinin üzüldüyünü, әllәrinin yanına düşdüyünü görüb
diksindi. İki ildi tanışdılar. Bu iki ildә ona az-çox bәlәd olmuşdu.
Gülsuranın soyuqluğu onu çaşdırmışdı.
...Birdәn ona ürәyi yandı. Bu oğlan da onun kimi tәkdi, isinmәk,
nәvaziş, diqqәt istәyir... Qız onun könlünü almağa һazır idi. Ansaq «һә»
deyә bilmirdi. Nazim özünün eһtiyas duyduğu, isindiyi bu sözü qızın
qәlbindәn qoparıb atmışdı. Altı-yeddi ay әvvәl onların bir yerdә olmağına
ümid vardı. İndi isә mümkün deyildi.
Tәyyarә topa-topa, qalaq-qalaq ağ buludların arasıyla uçurdu. Göylәrin
әlçatmaz әnginliyindәki bu buludların pәrakәndә düzülüşü, bakirә gözәlliyi
qızı yenidәn ovsunladı. Keçәn günlәri xatırladı. O günlәr dә illüminatordan
o tәrәfdәki buludlar kimi idi, aydın, parlaq, donmuş, soyuq işartılı...

---