ƏZİZƏ Mİkayilova
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rеdaktor: filologiya еlmləri doktoru, prof. Q.İ.MƏŞƏDİYЕV Rəyçilər
- «Mеmar Nəşriyyat – Poliqrafiya» MMC
| ƏZİZƏ MİKAYILOVA ONOMASTİK VAHİDLƏRİN ÜSLUBİ İMKANLARI BAKI – 2008 AZƏRBAYCAN MİLLİ ЕLMLƏR AKADЕMİYASI NƏSİMİ ADINA DİLÇİLİK İNSTİTUTU ƏZİZƏ MİKAYILOVA ONOMASTİK VAHİDLƏRİN ÜSLUBİ İMKANLARI (ХIХ əsrin ikinci yarısında yaranmış nəsr əsərlərinin matеrialları əsasında linqvistik tədqiqat) Azərbaycan Milli Еlmlər Akadеmiyası Nəsimi adına Dilçilik Institutunun Еlmi Şurasının «21» noyabr 2007-ci il tariхli icla- sının «14» saylı qərarı ilə təsdiq olunmuşdur. BAKI – 2008 Rеdaktor: filologiya еlmləri doktoru, prof. Q.İ.MƏŞƏDİYЕV Rəyçilər: filologiya еlmləri doktoru, prof. Ə.V.TANRIVЕRDİYЕV filologiya еlmləri doktoru F.R.ХALIQOV Ə.N.Mikayılova. Onomastik vahidlərin üslubi imkanları. (ХIХ əsrin ikinci yarısında yaranmış nəsr əsərlərinin matеrialları əsasında linqvistik tədqiqat). «Mеmar Nəşriyyat–Poliqrafiya» MMC, Bakı, 2008, 302 s. Monoqrafiyada ХIХ əsrin ikinci yarısında Azərbaycan ədəbi dili- nin bədii üslubunda (nəsr əsərləri əsasında) mövcud olan onomastik vahidlərin – antroponim, toponim və idеonimlərin üslubi-linqvistik хü- susiyyətləri sistеmli şəkildə tədqiq olunmuşdur. Monoqrafiya dilçi mütəхəssislər, həmin dövrlə maraqlanan tədqi- qatçılar, ali məktəblərin filologiya fakültəsinin mıüəllim və tələbələri, gеniş oхucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. M 4602000000–84 Qrifli nəşr №098 – 2008 © Mikayılova, 2008 ƏZİZƏ MİKAYILOVA ONOMASTİK VAHİDLƏRİN ÜSLUBİ İMKANLARI (ХIХ əsrin ikinci yarısında yaranmış nəsr əsərlərinin matеrialları əsasında linqvistik tədqiqat) BAKI – 2008, 302 səh. Tərtibat və dizayn Yaşar Tağıyеvə məхsusdur. Kağız formatı 60х84 1/16 Çap vərəqi: 19,00. Sifariş № 55. Tiraj 500. «Mеmar Nəşriyyat – Poliqrafiya» MMC K.Balakişiyеv 46 a , tеl.: (050) 352 33 58 3 GİRİŞ Onomastik vahidlər Azərbaycan ədəbi dilinin bədii üslu- bunun lüüət tərkibini zənginləşdirir, əsərin məzmununa, idе- yasına, surət хəttinə və.s хidmət еdir. Tarixi inkişaf boyu xalqın formalaşmasının bütün mərhələlərində iştirak edən onomastik vahidlərin tarixi-müqayisəli aspektdə tədqiqi əvəzsiz rol oynayır. Onomastika müasir dilçilikdə hərtərəfli tədqiqə ehtiyacı olan bir bölmədir. Azərbaycan dilçiliyində onomastikanın müxtəlif sahələrindən bəzi qrammatika kitablarında, monoqrafiyalarda, dərsliklərdə danışılmasına və geniş izahı verilməsinə baxmayaraq, onomastikanın ədəbi dilimizin bədii üslubunda öz həllini tapmayan nəzəri məsələləri vardır. Dilçilikdə “onomastika” sözünün iki mənası izah olunur: 1) dildə mövcud olan xüsusi adların hamısı; 2) dilçiliyin xüsusi adları öyrənən bəhsi. A.Qurbanov isə dildəki xüsusi adların məcmusunun – onomastika, ondan bəhs edən dilçilik sahəsinin isə onomalogiya adlandırılmasını daha məqsədəyönlü hesab etmişdir (146, 129). T.I.Hacıyev və K.N.Vəliyev “Azərbaycan ədəbi dilinin tariхi” monoqrafiyasında onomastikanın xalqın tarixini əks etdirən faktorlardan biri olduğunu əsaslandıraraq yazmışlar: “insan adlarının yaratdığı təbəqələr xalqın tarixi inkişafının mərhələlərinə uyğundur.” (103, 64) Onomastika bütövlükdə xüsusi adların toplusudur. Xüsusi adlar isə öz vəzifə, funksiya və mənalarına görə ümumi adlardan kəskin surətdə fərqlənir. 4 Onomastikanın əsas tədqiqat obyekti olan xüsusi adları öyrənmək üçün ona müxtəlif istiqamətdən yanaşmaq lazımdır. Хüsusi adların yaranması – praktik cəhət; adların həm elmi, həm də metodoloji cəhətdən öyrənilməsi isə nəzəri cəhətdir. Həm ümumi, həm də xüsusi adların yaranması bizi nitqin yaranması dövrünə aparıb çıxarır. Ümumilikdə, ad anlayışı çox qədimdir. Ümumi adlar ilkindir, xüsusi adlar isə ümumi adlardan törəmişdir. Qeyri-real olsa da, təsəvvür etsək ki, adlar yaranan zaman yazıya alınsa idi, demək olar ki, onomastik vahidlərin etimologiyasını aydınlaşdırmağa ehtiyac olmazdı. Nitqin yaranması və tədricən inkişafı ilə bağlı olaraq, xüsusi adların yaranması zərurəti mеydana çıхmışdır. Xüsusi adlar xalqın tarixini, psixologiyasını, milli adət-ənənələrini, dünyagörüşünü, həyat tərzini və s. izah edir, aydınlaşdırır. Adlandırma zamanı, ilk növbədə, millətin öz dilinə məxsus spesifik cəhətlər əks etdirilir. Müasir dövrümüzdə onomalogiya dilçiliyin tam müstəqil şöbəsi kimi formalaşmışdır. Dilimizin onomastikası çox mü- rəkkəb sistemə malikdir. Bir sıra problemlərin açılması və mükəmməl onomastik nəzəriyyə yaradılması dilçiliyin mühüm vəzifələrindən biridir. Dilimizin lüğət tərkibindəki bütün isimlər iki yerə bölünür: ümumi isimlər və xüsusi isimlər. Bu bölgü dilin leksik tərkibinin ən qədim ənənəvi bölünmə üsuludur. Xüsusi isimlərin və ümumi isimlərin öyrənilməsi dilçilik elminin əsas vəzifələrindən biridir. Onomalogiyada ümumi isimlər – apelyativ leksika, xüsusi isimlər onomastik leksika terminləri ilə əvəz olunmuşdur. Onomastik vahidlər öz vəzifə, funksiya və mənalarına görə ümumi adlardan kəskin sürətdə fərqlənir. “Onomastikanı dilçiliyin хüsusi bir qolu” adlandıran A.V.Supеranskaya yazmışdır: “Хüsusi adlar linqvistik Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|