47
TalıĢ türk məbədi xarabalıqlarının ümumi
görünüĢləri (VII yüzil).
TALIġ MƏBƏDĠ
ƏĢtərək
rayonunun
TalıĢ
(11.11.1970-ci ildən - Aruç) kəndində
qədim arman-türk məbədi.
VII yüzilin 2-ci yarısında (661-
662) ərəblərin Ərməniyyə caniĢini
türksoylu
Qriqor
Mamikoneanın
dövründə inĢa edilmiĢdir. Günbəzli zal
tipində olan ilk abidələrdəndir. Son
vaxtlar arxeoloqlar tərəfindən məbədin
yanında eyni vaxtda tikilmiĢ saray da
aĢkar edilmiĢdir.
34,6 m x 16,9 m ölçülü bu
əzəmətli məbəd 1946-1948-ci illərdə
bərpa olunaraq ona bir çox erməni
elementləri əlavə edilmiĢdir.
TalıĢ məbədinin yerləĢdiyi TalıĢ
kəndi qədimdən XIX yüzilin ortalarına
qədər Türk-Oğuz boylarının anayurdu
olmuĢdur. XIX yüzilin 40-50-ci illərində
kəndin bütün əhalisi zorla köçürülmüĢ,
kəndə Ġrandan və Türkiyədən gətirilmiĢ
ermənilər
(43 ailədə 370 nəfər)
yerləĢdirilmiĢdir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.587-590; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов.
Архитектура Армении, М., 1950, стр.46-47; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники
армянского зодчества, М., 1951, стр.45; Н.М.Токарский, Архитектура Армении IV-XIV вв.,
Ереван, 1961, стр.61-63, 107-108; Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр.7;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.116.
48
Ağudi abidəsinin bərpadan sonrakı
görünüĢü.
Qədim türk kəndi Ağudidə qəbirüstü
abidənin bərpadan qabaqkı görünüĢü
(VII yüzil).
AĞUDĠ ABĠDƏSĠ
Zəngəzur mahalının Qarakilsə (02.03.1940-cı ildən - Sisian) rayonunun
Ağudi (19.04.1991-ci ildən - Aqitu) kəndində qəbirüstü abidə.
VII yüzildə tikilmiĢ bu abidənin hündürlüyü 9 m-dir.
Ağudi kəndi qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, 1988-ci ilə
qədər kənddə ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. Kəndə ilk ermənilər Qərbi
Azərbaycan türklərinin 1988-ci il soyqırımından sonra köçmüĢlər.
ƏDƏBİYYAT: Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.63-64;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.48; Сисиан
(справочник-путеводитель), Ереван, 1987, стр.114-115; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh.77-82.
49
Aysəsi alban-türk məbədi xarabalıqlarının ümumi
görünüĢü (VII-VIII yüzillər).
AYSƏSĠ MƏBƏDĠ
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd (06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonunun Aysəsi (19.04.1991-ci ildən - Arates) kəndində alban-türk məbədi.
Hündür bir təpənin üstündə
VII-VIII yüzillərdə inĢa edilmiĢ
məbəd
1270-ci
ildə
bərpa
olunmuĢ,
Amağu
məbədinin
tabeliyinə keçmiĢ və Siyuni
mitropolitlərinin yay iqamətgahına
çevrilmiĢdir.
1955-60-cı illər arasında bir
neçə
erməni
tarixçisi
və
arxeoloqunun
müĢayiəti
ilə
Fransadan
gəlmiĢ
nümayəndə
heyəti abidədə tədqiqat iĢləri
aparmıĢ, sonra abidəni bərpa etmək
adı ilə onun üzərinə döymə üsulu
ilə xaç Ģəkilləri həkk edilmiĢ, binanın ilk günəĢ Ģüası tutan hissəsindəki gümbəz
dağıdılıb yerə tökülmüĢdür.
1988-ci ilə qədər kənddə ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. Həmin il
azərbaycanlıların soyqırımından sonra kəndə ermənilər yiyələnmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр. 138-139;
Сборник сведений о Кавказе (Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873
года), Эриванская губерния, 5 т., Тифлис, 1879, № 767; О.Егиазарян. Памятники культуры
Азизбековского района, Ереван, 1955, с тр. 63-66; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; K.Dərələyəzli, Dərələyəz od içində, В., 2001, səh.113-114;
Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh. 135-139.
50
Her-Her//QoĢavəng alban-türk
məbədinin ümumi görünüĢü (VIII-IX
yüzillər).
HER-HER//QOġAVƏNG MƏBƏDĠ
Dərələyəz
mahalının
PaĢalı
(19.04.1991-ci ildən - Vayk) rayonunun Her-
her kəndindən 1 km Ģimal-Ģərqdə, dağlar
qoynunda qədim alban-türk xristian məbədi.
QoĢa məbəddən ibarət olduğu üçün
QoĢavəng adı ilə bizə gəlib çatmıĢ məbəd
VIII-IX yüzillərdə inĢa olunmuĢ, sonrakı
yüzillərdə ona bir sıra tikililər əlavə
edilmiĢdir.
Her-her kəndi ətrafında olan qədim
qəbiristanlıqda çoxlu qəbirüstü qoç daĢları
olmuĢ, bu daĢların üzərində at, kiĢi, qadın,
saz, qoyun, kəl və bəzi vəhĢi heyvanların
rəsmləri çəkilmiĢdi.
1880-ci illərə qədər kənddə ancaq
Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. 1880-ci
illərdə kəndə Ġrandan və Türkiyədən
köçürülüb gətirilmiĢ ermənilər də (54 ailədə
492 nəfər) yerləĢdirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.334; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, № 745; О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван,
1955, стр.101-106; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh. 133-137;
K.Dərələyəzli. Dərələyəz od içində, В., 2001, səh.110; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz
mahalı, Bakı, 2004, səh.257.
Dostları ilə paylaş: |