99
Sal-sal türk qalasının uzaqdan görünüĢləri (orta yüzillər).
SALSAL QALASI
Dərələyəz
mahalının
KeĢiĢkənd
(06.12.1957-ci
ildən - Yeğeqnadzor) rayonu
ərazisində, Ələyəz çayının sağ,
Erdəpin çayının sol sahilində,
Ələyəz və Erdəpin kəndlərinin
əhatəsində olan Qabaqtəpə və
ya
Sal
dağının
sıldırım
qayaları üzərində qədim türk
qalası.
Qala
divarlarının
uzunluğu təqribən 5 km
olmaqla iki giriĢ qapısından
(Ələyəz və Erdəpin qəsəbələri
istiqamətlərində) və Həsənkənd
istiqamətdə divarın özülündən gizli
bir çıxıĢ qapısından ibarətdir.
Qalanın daxili sahəsi təqribən 15-
20 ha ərazini əhatə edir. Qalanın
sağ tərəfində 30, sol tərəfində 20
evin xarabalıqları qalmaqdadır. Ev-
otaqların damı gümbəz formasında
olmuĢdur.
Salsal qalasının yerləĢdiyi
ərazilər qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, qalanın yaxınlığındakı
Erdəpin kəndinə ilk ermənilər (38 ailədə 172 nəfər) və Ələyəz kəndinə ilk
ermənilər (11 ailədə 58 nəfər) 1828-1829-cu illərdə Ġrandan köçürülüb
gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.615-618; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz
yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; K.Dərələyəzli. Dərələyəz od içində, В., 2001, səh.95-
104; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.419-426.
100
Ələyəz türk məbədinin ümumi
görünüĢü (XIV yüzil).
ƏLƏYƏZ MƏBƏDĠ
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd (06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonunun Ələyəz kəndinin Ģərq kənarında alban-türk xristian məbədi.
Planı düzbucaq Ģəklində olan bu
günbəzli məbədin XIII yüzildə tikildiyi ehtimal
olunur. Məbədin ətrafı geniĢ qəbiristanlıqla
əhatələnmiĢdir. Qəbiristanlığın çox hissəsi
hazırda bağ və əkin sahələrinin altına
verilmiĢdir. Qəbirüstü sənduqə və daĢların
üzərindəki yazılardan onların 1301, 1318,
1325, 1342, 1345, 1349-cu illərə aid olduqları
anlaĢılır.
Məbədin cənub tərəfində qəbiristanlıqda
böyük
sərdabənin
divarlarının
qalıqları
dururdu.
Qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olan Ələyəz kəndinə ilk ermənilər
(11 ailədə 58 nəfər) 1828-1829-cu illərdə
Ġrandan köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.616-618; О.Егиазарян. Памятники
культуры Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.57-58; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu
- "Ermənistan", В., 1994, səh. 133-137; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı,
Bakı, 2004, səh.200-202.
101
Əngələvit kəndinin köhnə qəbiristanlığında türk-xristian qəbirüstü abidələri.
ƏNGƏLƏVĠT ABĠDƏLƏRĠ
Zəngəzur mahalı ərazisində, Qarakilsə (02.03.1940-cı ildən - Sisian)
rayonunun Əngələvit (erməni tələffüzündə - Angeğaqot) kəndinin köhnə
qəbiristanlığında orta yüzillərə aid türk-xristian qəbirüstü abidələri. Bu abidələr öz
forma rəngarəngliyinə görə diqqəti cəlb edir.
Mənbələrdə adı Əngələvit, Angelaut, Angeğaqot, Engələyurd kimi qeydə
alınan kənd qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢdur. Bura ilk
ermənilər XIX yüzilin əvvəllərində Ġrandan köçürülüb gətirilmiĢlər. Sovet
dövründə kəndin adı Angeğaqot kimi rəsmiləĢdirilmiĢdir.
ƏDƏBİYYAT: Cиcиaн (справочник-путеводитель), Ереван, 1987, стр.80-81; Ə.Ələkbərli.
Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.77-82.
102
Bununis türk kəndinin köhnə qəbiristanlığında qəbirüstü daĢ
abidə (XIV yüzil).
BUNUNĠS ABĠDƏSĠ
Zəngəzur
mahalının
Qarakilsə
(02.03.1940-cı ildən - Sisian) rayonunun
Bununis kəndində qəbirüstü daĢ abidə.
1321-ci
ildə
knyaz
Orbelianın
xatirəsinə ucaldılmıĢdır.
Bütün Zəngəzur mahalı kimi, Bununis
kəndi də qədimdən Türk-Oğuz boylarının
anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər XVIII
yüzildə köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: Сисиан (справочник-путеводитель), Ереван, 1987, cmp.84; Ə.Ələkbərli. Qədim
Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.77-82.
103
Qədim türk kəndi olan Yuxarı Girətağ kənd
qəbiristanlığında daĢ abidə (orta yüzillər).
GĠRƏTAĞDA DAġ ABĠDƏ
Zəngəzur
mahalının
Qafan
rayonunun
Yuxarı
Girətağ
kənd
qəbiristanlığında daĢ abidə.
Yerli
camaat
arasında
BeldaĢı adı ilə tanınan bu daĢ-
abidənin belində uzun bir ox Ģəkli
həkk olunmuĢ, daĢın bir üzündə
əlində nizə, çiynində ox-yay atlı
təsvir edilmiĢdir. Atlı əlindəki
nizəni
atın
ayaqları
altında
çabalayan
əjdahanın
ağzına
yeritmiĢdir. DaĢın digər üzündə də
ov səhnəsi təsvir edilmiĢ, ovçu
əlindəki silahla dağ təkəsini niĢan
almıĢdır. Ondan yuxarıda su kuzəsi
və
qalxan
Ģəkilləri
həkk
olunmuĢdur. Bir qədər aĢağıda
ikinci qalxan Ģəkli oyulub.
Qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olan Yuxarı Girətağ kəndinə
ermənilərin ilk gəliĢi Qərbi Azərbaycan türklərinin 1988-ci il soyqırımından
sonrakı dövrə təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.83-88;
R.Təhməzoğlu. "Daş yəhər" kövrəltdi məni, "Mədəniyyət" qəzeti, 11 aprel, 1991-ci il.
Dostları ilə paylaş: |