20
Qədim Qarqar türklərinə məxsus Gərni
qalasının qalıqları (e.ə. III-II yüzillər).
GƏRNĠ QALASI
Gərnibasar mahalının dağlıq
hissəsində,
Gərni
çayının
sağ
kənarında, Gög (Ağmanqan) dağın
ətəyində, Ellər (12.10.1961-ci ildən -
Abovyan)
rayonunun BaĢ Gərni
(03.01.1935-ci
ildən-Qarni) kəndi
ərazisində qədim türk qalası.
Qar-qar//Gər-gər//Her-her
türk tayfasının adını daĢıyan qala,
rəvayətə görə, eradan iki min il əvvəl
Gögqam tərəfindən tikilmiĢ, onun
adını daĢımıĢ, sonrakı adını isə
Gögqamın
nəvəsi
Qarnikdən
(Qarqarlardan) almıĢdır.
Bəzi mənbələrdə onun er əv.
III-II yüzillərdə inĢa olunduğu ehtimal
edilir. Uzunluğu 314 m olan qala
divarları qalanın Ģimal tərəfini və Ģərq
tərəfinin
yarısını
tuturdu.
ġimal
divarlarının bir-birindən 10-12 m aralı
olan 10 bürcü, Ģərq divarlarının isə bir-
birindən 25 m aralı olan 4 bürcü vardı.
Qalanın yerləĢdiyi BaĢ Gərni
kəndində qədimdən Türk-Oğuz tayfaları
yaĢamıĢ, kənd 1827-ci ildə bölgənin
ruslar tərəfindən iĢğalı zamanı yerlə-
yeksan edilmiĢdir. Kəndə ilk ermənilər
1828-1829-cu illərdə Ġrandan köçürülüb
gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-Пб., 1852, стр.509-510; А.Берже. Кавказ в
археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.50; М.Хоренский. История Армении, М.,
1893, стр.22,132; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.23-28;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.34;
М.Н.Токарский. Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван, 1961, стр.22-37; Г.О.Асратян.
Ереван и его окрестности, Л., 1973, стр.4; Архитектурные памятники Армении, М., 1974,
стр.5; Ə.Ələkbərli. Qərbi - Azərbaycan, II с, Zəngibasar, Gərnibasar və Qırxbulaq mahalları, В.,
2002, səh.546-549.
21
Qədim Qarqar türklərinə məxsus Gərni məbədinin
xarabaiıqları (I yüzil).
Gərni məbədi bərpa olunduqdan sonra.
GƏRNĠ MƏBƏDĠ
Gərnibasar
mahalının
dağlıq hissəsində, Gərni çayının
sağ
kənarında,
Gög
dağın
ətəyində, Ellər (12.10.1961-ci
ildən - Abovyan) rayonunun BaĢ
Gərni (03.01.1935-ci ildən -
Qarni) kəndi ərazisində qədim
türk saray-məbədi.
Eramızın 1-ci yüzilində
Armaniya çarı I Tiridat Gərni
qalasında dördkünc yonulmuĢ
daĢdan qədim bizans arxitektura
üslubunda əzəmətli saray-məbəd
ucaltmıĢ, bu əsrarəngiz sənət
nümunəsinin
üzərində
yunan
dilində öz adını yazdırmıĢdır.
"Təxti-Tiridat" adı ilə tarixə düĢən
bu bütpərəstlik məbədi yüzillər
boyu ərmən Arsaq hökmdarlarının
yay iqamətgahı olmuĢ, XIII
yüzildə isə Hülaku xan bu
dəbdəbəli sarayı öz hesabına
bərpa etmiĢdir. Məbəd XVII
yüzildə
zəlzələ
nəticəsində
dağılmıĢ, 1969-1974-cü illərdə
yenidən bərpa olunmuĢdur.
Qalanın yerləĢdiyi BaĢ
Gərni kəndində qədimdən Türk-
Oğuz tayfaları yaĢamıĢ, kənd
1827-ci ildə bölgənin ruslar tərəfindən iĢğalı zamanı yerlə-yeksan edilmiĢdir.
Kəndə ilk ermənilər 1828-1829-cu illərdə Ġrandan köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, 509-510; А.Берже. Кавказ в ар-
хеологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.50; М.Хоренский. История Армении, М., 1893,
стр.22,132; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.23-28;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.34; М.Н.
Токарский. Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван, 1961, стр.22-37; Г.О.Асратян. Ереван
и его окрестности, Л., 1973, стр.4; Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр.5;
Ə.Ələkbərli. Qərbi Azərbaycan, II с., Zəngibasar, Gərnibasar və Qırxbulaq mahalları, В., 2002,
səh.546-549.
22
Yerəruyk məbədinin ümumi görünüĢü.
Yerəruyk məbədinin interyeri.
YERƏRUYK MƏBƏDĠ
ġörəyel
mahalının
Ağin
rayonu ərazisində, Arpaçay çayının
sol sahilində qədim türk məbədi.
Məbədin bütün yan divarları
salamat qalmıĢ, lakin tavanı, üçnefli
zalın arakəsmələri və s. tikililər
uçulub dağılmıĢdır.
Tədqiqatçılar yekdil olaraq
məbədin bölgədə xristianlığın ilk
çağlarına aid olması və onun IV-V
yüzillərdə tikilməsi qənaətindədirlər.
Məbəd erkən orta çağ alban
bazilikaları, xüsusilə V-VI yüzil
Qum (Qax rayonu) bazilikası ilə
xeyli oxĢardır.
Məbədin yerləĢdiyi ərazi
tarixən türk boylarının anayurdu
olmuĢ ərazinin ġörəyel//ġirak-el adı
da bu yerlərin qədim sakinləri olan
Ģirak//sirak//çıraq türk boyunun
adından götürülmüĢdür.
Məbədin yerləĢdiyi əraziyə
ermənilərin ilk kütləvi axını XIX
yüzilin əvvəllərində bölgənin Rusiya
imperiyası tərəfindən iĢğalından
sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, Москва,
1951, стр.35-36, 78-80; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.25-28.
Dostları ilə paylaş: |
