F. H. Axundov amea-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, "Ağac və kol bitkiləri" laboratoriyası
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
II FƏSİL. ТƏDQİQAТIN MATERİALI VƏ METODİKASI
Тədqiqat işləri 2001-2004-cü illərdə Azərbaycanın Gəncə - Qazax (Gəncə şəhəri) və Şirvan (Kürdəmir rayonu) bölgələrində aparılmışdır. Paxlalılar (Fabaceae) fəsiləsinin İndiqofera (İndigofera) cinsi- nə daxil olan boyaq indoqoferası (İ. tinctoria L.) növü tədqiqat materialı seçilmişdir. Gəncə-Qazax və Şirvan bölgələrində basma bitkisinin becəril- məsinin aqrotexniki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi tədqiqatın əsas məqsədidir. Bu məqsədlə aşağıdakılar öyrənilmişdir: 1.
aitdə yetişdirilən basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerji- si və cücərmə qabiliyyəti; saxlanma müddətindən asılı olaraq bas- ma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabi- liyyəti; müxtəlif yaruslardan toplanmış basma toxumlarının labo- ratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti; çiçəkləmənin biologiyası; meyvəvermə xüsusiyyətləri. 2.
pin normasının və toxumların basdırılma dərinliyinin basma cü- cərtilərinin alınmasına təsiri; müxtəlif torpaq - iqlim şəraitinin basma bitkisinin böyümə və inkişafına təsiri; qida sahəsi, bitki sıxlığı və biçin vaxtlarının basma bitkisinin yarpaq məhsuldarlı- ğına təsiri; qida sahəsi və bitki sıxlığının basma bitkisinin toxum məhsuldarlığına təsiri; basma bitkisinin becərilməsinin iqtisadi səmərəliliyi. Тədqiqata başlamaq üçün 2001-ci ildə səpin materialı (toxumlar) Naxçıvan MP Elm Mərkəzindən gətirilmişdir. Sonrakı illərdə (2002-2004-cü illərdə) yerli şəraitdə təcrübələrimizdən əldə etdiyimiz toxumlar səpin keyfiyyətinə malik olduqlarından onlardan istifadə edilmişdir. Тədqiqat zamanı hər iki bölgədə aşağıdakı variantlarda təcrü- bələr qoyulmuşdur. 15
Basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücər- mə qabiliyyətini təyin etmək üçün optimal temperaturda (18-20 0 C) hər dəfə hər birində 100 toxum olmaqla Petri kasasında 4 təkrar üzrə təcrübə aparılmışdır. Basma toxumları bir başa sahəyə səpilmişdir. Səpindən qa- baq toxumlar 12-18 saat isladılmışdır. Sahə aqrotexniki qaydada hazırlanmış, cücərtilər alındıqdan sonra becərmə işləri başlanmışdır. Basma toxumları MТZ - 80 traktoruna qoşulmuş SZS-2,1 toxumsəpəni ilə səpilmişdir. Səpin müddətinin normal basma cücərtilərinin alınmasına təsirini öyrənmək üçün Şirvan bölgəsində üç müddətdə 10; 20 və 30 apreldə, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 10; 20 və 30 mayda 100 kv. m-lik ləklərdə 4 təkrar üzrə səpin aparılmışdır. Səpin normasının 1 p. m - dən alınan normal basma cücərtiə- rinin miqdarına təsirini öyrənmək üçün Şirvan bölgəsində üç normada 1 p. m-ə 1,0; 1,6 və 2,2 q , Gəncə - Qazax bölgəsində isə 0,8; 1,2 və 1,6 q. olmaqla 4 təkrarda səpin aparılmışdır. Toxumların basdırılma dərinliyinin normal basma cücərtiləri- nin alınmasına təsirini öyrənmək üçün Şirvanda açıq sahəyə 1,5; 2,0; 2,5 sm, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 2,0; 2,5; 3,0 sm olmaq- la üç dərinlikdə səpilmişdir. Təcrübə 100 kv. m- lik ləklərdə 4 təkrar üzrə qoyulmuşdur. Qida sahəsi və bitki sıxlığının basma bitkisinin böyümə və in- kişafına təsirini öyrənmək üçün Gəncə - Qazax və Şirvan şərai- tində bitkilər 60 x 15 x 1 (nəzarət); 60 x 15 x 2; 60 x 15 x 3; 60 x 10 x 1; 60 x 10 x 2 sxemi ilə hər ləkin sahəsi 100 m 2 olmaqla 4 təkrarda becərilmiş və vegetasiya müddətində ayda bir dəfə olmaqla hər ləkdə 10 ədəd bitkinin hündürlüyü, çətirin diametri ölçülmüş və morfoloji göstəriciləri qeyd edilmişdir. Qida sahəsi, bitki sıxlığı və biçin vaxtlarının açıq sahədə basma bitkisinin yarpaq məhsuldarlığına təsirini öyrənmək üçün Gəncə - Qazax və Şirvan şəraitində müxtəlif qida sahələrində becərilən bitkilər vegetasiya müddətində iki dəfə 2; 20 avqustda (I biçin), 15; 25 oktyabrda (II biçin) və vegetasiyanın sonunda bir 16
dəfə (25. X ayda) biçilib yaş kütlə və quru yarpaq məhsuldarlığı təyin edilmişdir. Biçin 100 m 2 -lik ləklərdə 4 təkrar üzrə aparıl- mışdır. Qida sahəsi və bitki sıxlığının basma bitkisinin toxum məh- suldarlığına təsirini öyrənmək üçün hər iki bölgədə 60 x 15 x 1 (nəzarət); 60 x 15 x 2; 60 x 15 x 3; 60 x 10 x 1; 60 x 10 x 2 sxemi ilə becərilmiş bitkilər biçilməmiş, vegetasiyanın sonunda toxum məhsuldarlığı təyin edilmişdir. Təc- rübə ləklərinin sahəsi 100 m 2 olmaqla 4 təkrar üzrə aparılmışdır. Hər iki bölgədə basma bitkisinin variantlar üzrə iqtisadi səmərəliliyi öyrənilmişdir. Tədqiqatlar laboratoriya və açıq tarla şəraitində aparılmışdır. Тədqiqat zamanı aşağıdakı metodlardan istifadə edilmişdir. Yerli şəraitdə becərilən bitki- lərdən alınan toxumların bioloji xü- susiyyətləri (toxumun cücərmə ener- jisi və cücərmə qabiliyyəti, 1000 to- xumun kütləsi, toxumların cücərmə qabiliyyətinin saxlanma müddətindən asılılığı və s.) M. K. Firsovanın (113; 114) metodikası üzrə öyrə- nilmişdir. Basma cücərtilərinin morfoloji tədqiqi İ. Q. Serebryakov (103) və İ. Т. Vasilçenkonun (53) metodikası üzrə aparılmışdır. Basma bitkisinin çiçəkləmə və meyvəvermə xüsusiyyətləri yerli şərait nəzərə alınmaqla B. İ. İvanenko (72) metodu ilə öyrənilmişdir. Səpin normasını öyrənmək məqsədi ilə Lobanov V. İ. Kozel- kova İ. N. (80) metodikasından istifadə olunmuşdur. Toxumların cücərmə qabiliyyətinin basdırılma dərinliyindən asılılığını öyrənmək üçün toxumlar V. D. Oqievski (89) metodi- kası üzrə müxtəlif dərinlikdə səpilmişdir. Şəkil 2.1. İndiqofera (basma) Çiçəki budağı, çiçək qrupu, çiçəyi, ləçəkləri, toxumu
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|