F. H. Axundov amea-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, "Ağac və kol bitkiləri" laboratoriyası

 

28 

 

mə enerjisinə və cücərmə qabiliyyətinə necə təsir göstərdiyini öy-

rənmək  üçün  hər  iki  bölgədə  açıq  sahədən  basma  toxumları 

yığılaraq  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  təyin  edilmiş 

(dekabr  ayında)  və  həmin  toxumlar  səpilməyib  saxlanılmışdır. 

Sonrakı  illərdə  (2002  -2004-  cü  illər)  bu  toxumların  cücərmə 

enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyətlərinin  necə  dəyişildiyi

 

öyrənilmiş-

dir. Bu sahədəki təcrübələrimizin nəticələri cədvəl 4. 2 - də veril-

mişdir. 

Cədvəl 4. 2 

Saxlanma müddətindən asılı olaraq basma toxumlarının 

laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə 

 

Т

ox

um

un

 

yığ

ıld

ığ

ı  

yer

 

Yığıldığı ildə 

1 il saxlandıqda 

2 il saxlandıqda 

C

üc

ərm

ə 

en

er

jis

i 

C

üc

ərm

ə 

q

ab

iliy

y

əti

 

C

üc

ərm

ə 

en

er

jis

i 

C

üc

ərm

ə 

q

ab

iliy

y

əti

 

C

üc

ərm

ə 

en

er

jis

i 

C

üc

ərm

ə 

q

ab

iliy

y

əti

 

Şirvan 

95,1 

97,6 

94,5 

96,3 

90,3 

91,5 

Gəncə - 

Qazax 

96,4 

98,2 

95,7 

97,8 

91,4 

92,7 

 

Şirvan  bölgəsindən  toplanmış  basma  toxumları  2002-ci  ildə 

95,1%  laboratoriya  cücərmə  enerjisinə,  97,6  %  cücərmə 

qabiliyyətinə  olduqları  halda,  bir  il  saxlandıqdan  sonra  cücərmə 

enerjisi 94,5 %-ə , cücərmə qabiliyyəti isə 96,3 % -ə enmişdir. İki 

il  saxlandıqdan  sonra  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq  90,3  %  və 

91,5 % təşkil etmişdir. 

Gəncə  -  Qazax  bölgəsindən  toplanmış  basma  toxumlarının 

2002-  ci  ildə  laboratoriya  cücərmə  enerjisi  96,4  %,  cücərmə 

qabiliyyəti isə 98,2 % olmuşdur. Bir il saxlandıqdan sonra basma 

---

 

29 

 

toxumlarının  cücərmə  enerjisi  95,7  %-ə,  cücərmə  qabiliyyəti  isə 

97,8  %-ə  düşmüşdür.  İki  il  saxlandıqdan  sonra  bu  toxumların 

laboratoriya  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  müvafiq 

olaraq 91,4% və 92,7 % təşkil etmişdir. 

Saxlandıqca  basma  toxumlarında  laboratoriya  cücərmə  ener-

jisi  və  qabiliyyətinin  azalması  özünü  göstərir.  Belə  ki,  Şirvan 

bölgəsindən  toplanmış  basma  toxumları  iki  il saxlandıqda  cücər-

mə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  4,8  -  6,1  %,  Gəncə  -  Qazax 

bölgəsindən toplanmış basma toxumlarınınkı isə 5,0 - 5,5 % azal-

mışdır. 

Yuxarıda  deyilənlərdən  aydın  olur  ki,  basma  toxumları 

saxlandıqca  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  azalır.  Ona 

görə də bu bitkinin toxumları ilə səpin apararkən təzə toxumlardan 

istifadə etmək məqsədəuyğundur.  

 

4. 3. Müxtəlif yaruslardan toplanmış basma toxumlarının 

laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti 

 

Basma bitkisindən keyfiyyətli yarpaq və toxum məhsulu əldə 

etmək  üçün  yüksək  səpin  keyfiyyətinə  malik  olan  toxumların 

seçilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir (79). 

Bu  bitkidə  çiçəkləmə  və  toxumların  yetişməsi  vegetasiya 

müddətində  aşağıdan  yuxarıya  doğru  getdiyindən,  vegetasiyanın 

sonunda  bitkinin  müxtəlif  yaruslarındakı  toxumlar  eyni  dərəcədə 

yetişmiş olmur. Ona görə də açıq sahədə becərilmiş basma bitkisi-

nin  müxtəlif  yaruslarından  toplanmış  toxumların  laboratoriyada 

cücərmə  enerjisini  və  cücərmə  qabiliyyətini  öyrənməyi  lazım 

bildik. 

Yarus  (mərtəbə)  basma  bitkisində  şərti  olaraq  qəbul  edilmiş-

dir. Əsas gövdə üzərində aşağıdan yuxarıya doğru olmaqla 3 ədəd 

budağı  əhatə  edir.  Yəni  hər  3  budaq  bir  mərtəbə  (yarus)  hesab 

edilir. 

---

 

30 

 

Müxtəlif  bölgələrdə  yaruslar  üzrə  toplanmış  basma  toxum-

larının laboratoriyada cücərmə enerjisi  və  cücərmə qabiliyyətlə-

rinin öyrənilməsi onu göstərir ki, basma bitkisindən yaruslar üzrə 

yığılmış toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətləri bir 

- birindən fərqlənir. Alınmış nəticələr cədvəl 4. 3 - də verilir.   

 

Cədvəl 4. 3 

Müxtəlif yaruslardan toplanmış basma toxumlarının laboratoriyada 

cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə 

 

Basma  bitkisinin  I  yarusundan  yığılmış  toxumlar  yuxarı 

yaruslara  nisbətən  daha  yüksək  cücərmə  qabiliyyətinə  malik 

olurlar  (24-26 

0

C  -  də  formalaşdıqlarına  görə).  Bu  qanunauy-

ğunluq  hər  iki  bölgədə  aydın  hiss  olunur.  Belə  ki,  Şirvan  böl-

gəsində  becərilmiş  basma  bitkisinin  I  yarusundan  yığılmış  to-

xumların  laboratoriyada  cücərmə  enerjisi  orta  hesabla  96,6  %, 

cücərmə liyyəti isə 97,4 %  olduğu halda,  IV  yarusdan  toplanmış 

toxumların  müvafiq  göstəriciləri  12,0  və  15,0  %  (14-17 

0

C  -  də 

formalaşmışlar) olmuşdur (cədvəl 4. 3). 

Gəncə  -  Qazax  bölgəsində  isə  basma  bitkisinin  I  yarusundan 

yığılmış  toxumların  laboratoriya  cücərmə  enerjisi  orta  hesabla 

Т

ox

um

un

  

  

 

yığ

ıld

ığ

ı 

b

öl

g

əl

ər

 

Yar

u

slar

 

Cücərmə   enerjisi 

Cücərmə qabiliyyəti 

2002 

2003  2004  Orta  2002  2003  2004  Orta 

Şirvan 

I 

II 

III 

IV 

95,2 

96,8  97,9  96,6  96,7  97,3  98,2  97,4 

68,2 

70,1  72,4  70,2  72,5  73,8  74,5  73,6 

50,4 

52,8  54,6  52,6  53,4  54,9  56,8  55,0 

10,2 

12,5  13,4  12,0  13,2  14,7  17,3  15,0 

Gəncə - 

Qazax 

I 

II 

III 

IV 

96,5 

97,2  98,1  97,2  98,5  99,2  99,8  99,1 

55,4 

57,2  64,5  59,0  62,7  63,8  65,2  63,9 

37,5 

38,2  40,3  38,6  41,3  42,5  43,2  42,3 

7,8 

8,5  10,5 

8,9 

8,5 

10,3  12,4  10,4 

---