Birinchisi: Ichki ishlar kuchlari Shimoliy Os. *iyaning favqulotda
holat e'lon qilingan hududida avtomobil y lidagi na»:orat punkitida
xizmat olib borayotgan edi.
Avtomobillardan biri nazorat punktida qismning talabiga binoan
t xtamadi, shlagbaum tagidan tib katta tezlikda uzoqlashib keta
boshladi. Qism rahbari Kolashnikov avtomatidan ogohlantirmay turib
avtomobilga q uzadi, buning natijasida haydovchi halok b ladi,
y lovchi esa militsiyaga olib kelinadi. Keyingi tekshirishlar natijasida
avtomobilda taqiqlangan yuk y qligi, avtomobil esa y lovchi
samolyotga kech qolayotganligi sababli t xtamaganligi aniqlanadi.
Ikkinchi hodisa xuddi shu kabi, shu tumanda b ladi, faqatgina
farqi shundaki, haydovchi halok b lganidan keyin avtomobildan
yashirilgan qurol va q dorilar borligi, haydovchi va y lovchi esa
qamoqxonadan qochgan xavfli jinoyatchilar b lib chiqdilar.
Ikkinchi holda ham ofetserlarning harakatlarini quroldan qonunda
k rstilgan tartibdan rioya qilib q llanilgani hisobiga olib, faoliyat
psixologiyasi nuqtayi nazaridan baholang.
3. Bir-biriga dushman b lgan professor Burov va dotsent Voronov
Komuyev orolida ikkalasi birgalikda ovda b ladilar professor Burov
chap k ziga ov picho i urilishidan ladi (sud tibbiy eksperti bu zarba
«Inson kuchi bilan berilmagan* deb xulosa chiqaradi). Voronov
tergovda shunday deydi; «bizning shunday zaro yomon
munosabatlarimiz orolda yana ham keskinlashdi. Men bilmayman
115
balki oxir oqibat zimni ushlab turolmay, bir vaziyatda zimni
y qotib q yib men haqiqatdan ham professorni ldirishim mumkin,
edi, lekin men uni oidirmadim» keyin Burov qanday qilib lganini li
gapirib beradi, k lning nargi qir o ida turib u qarama-qarshi
qir oqda turgan Burovni k rganini, t satdan u turgan joydan q
ovozini eshitilganini aytadi, yugurib kelib qarasa u chap k ziga pichoq
urib oidirilganini, miltiq esa yonida yotganini k radi. Yaqin orada
boshqa hech kim boimagan.
Savol: Rahbarlar va hamkasblari obr si baland, ishonchli odam
deb hisoblagan Voronovning aytganlariga ishonish mumkinmi yoki
y qmi: ishning qaysi bir vaziyatlari, shu jumladan, Voronovning
hikoyasidan ham vaziyatlar sizga psixolog— ekspertning e'tiboriga
loyiqdek k rinadi (bu yerda haqiqiy hodisa tasvirlangan, sud
Voronovni aybdor deb hukm chiqaradi, keyinchalik hukm bekor
qilinib Voronov aybsiz deb topilib ozod etiladi) nima uchun Voronovni
aybsiz deb topish mumkin boidi, qachonki boshqa hech qanday
yuqorida aytilgandek tashqari q shimcha maiumotlar b lmagan
taqdirda? Voronovga nisbatan birinchi sud hukmini agarda psixologik
ekspertiza qilish talab etilsa, siz qanday fikr yuritgan boiar edingiz?
Jabrlanuvchi ayol unga bosqinchilarning hujum qilgan joyidan
boshqa hech narsani tasvirlay olmaydi, bu esa bir k chaning kichik
k chalaridan birida boigan edi.
Tergovchi, jabrlanuvchi k rsatib bermoqchi b lgan hujum
qilingan k chaga ayolni olib boradi (u balki k chani tanib qolar)
haqiqatdan kichik k chalardan birini darvozasi va uning tagidagi axlat
yashigidan darhol taniydi. Nima uchun ayol ilgari, tergovchi
kabinetida ana shu belgilarni (davoza, axlat yashigi) tasvirlab bera
olmaydi, ayolni hujum sodir etilgan joyga olib borar ekan nimaga
ishongan edi.
5. Guvoh jinoyatchilarni ayni qaysi kuni hovlida k rgani aniq
sanasini eslab olmaydi. Uni guvoh sifatida shaxsan tanigan va
haqiqatdan bir yarim ikki hafta ilgari k rganini, shunda tergovchi
unga oxirgi paytlardagi hamma hodisalarni qonuhga qaramay eslab
chiqishni taklif etadi. Shundan keyin guvoh jinoyatchini k rgan aniq
kuni va aniq soatini aytadi. Nima uchun u endi esladi, ilgariroq emas,
guvohning xotirasini ishlatish uchun qaysi psixologik qonundan
foydalanildi?
6. Guvoh bir odam bilan s roq eshigi oldida duch keladi. Bu
odam qidirilayotgan jinoyatchi b lgan, yoki hech b lmaganda sha
boiishi mumkin edi. Ammo guvoh hech ham tergovchiga yordam qila
olmaydi, chunki jinoyatchining k rinishini s z bilan tasvirlab bera
olmaydi. Lekin unga qo ozga rasmini chizib berish taklif etilganda, u
bu ishni juda yaxshi va ishonch bilan bajaradi. Demak, u belgilarini
116
bilgan, nima uchun unda s z bilan k rinishini tasvirlab bera
olmagandi?
7. «Bahorning n yetti lahzasi» filmida shunday epizod mavjud,
bunda Shtirlis zining nemis hamkasbi xonasiga g yoki bosh o ri i
dorisini s rab kiradi, aslida esa gestapa q lga tushirgan radistkaning
chamadoni uni qiziqtirar edi, shubha tu dirmaslik uchun chal ituvchi
savollar bilan zining chamadonga qiziqishini (niqoblashga) yashirgan
holda harakat qiladi, u gestapani kabinetiga kirish bilan darhol
tabletkalar haqida savol beradi va ketayotganida ham zining mumkin
b lgan taqib quuvchilarning e'tiborini chal itishga harakat qilgan
Shtirlis psixologiyaning qaysi qonunidan foydalanadi?
8. Xayoliy yoki haqiqiy jinoyatchi guvohlar e'tiborini chal itish
uchun shunga xshash uslublardan foydalanish mumkinmi, sudda
jinoyatchi q llaydigan yoki q llash mumkin b lgan shu chal ituvchi
uslublarning psixologik ta'siridan guvohni ozod etish uchun tergovchi
yoki jinoyat qidiruv inspektori nima qilish kerak?
9. smir giyohvand modda sotib oladi, lekin kimdan sotib
olganini aytmaydi, militsiyada unga jazo berilmasligini giyohvand
modda sotib olib hech qanday jinoyat sodir etmaganligini faqatgina
guvoh sifatida ishtirok etisnini tushuntiradilar, jinoyatchi sotgan
odamni esa uni q lga olishda yordam berishni tushuntiradilar, lekin
smir z fikrida turadi; «Bilmayman, k ra olmadim, esimda y q»
nima uchun u keraldi k rsatmalarni bermayapti? Haqiqatdan ham
bilmaydimi yoki biror narsadan q rqadimi? Q rqsa nima uchun? U
bilan qanday qilib psixologik aloqa matish mumkin: psixolog
konsultant sifatida siz nima maslahat berar edingiz.
10.Umuman guvohning yoki jabrlanuvchining aniq haqiqiy
k rsatmalari beriladigan bosh tortishlarning qanday psixologik
sababalari b lishi mumkin, ya'ni jinoyatga aloqasi y q va shubhadan
holi va aybsiz odamlar nima uchun shunday y l tutadilar. Agarda
q rqsa nimadan va nima sababli? Bunday odamlarga obyektiv
guvobJik k rsatamalarini berib haqiqatni yuzaga chiqishiga yordam
berishlari uchun psixolog qanday yordam bera oladi.
11. Nima uchun ba'zi odamlar sud oldida yoki tergov paytida
guvoh sifatida ishtirok etib, yozma ravishda yol on k rsatma uchun
jinoiy javobgarlikka tortilisbi mumkinligi haqida ogohlantirishga
qaramay yol on k rsatma beradilar. Psixolog konsultant sifatida sizga
yol on k rsatmalar mumkin b lmasligi yoki hech b lmaganda kam
uchraydigan hol b lishi uchun nima qiUshni maslahat bergan b lar
edingiz.
Agarda jinoyatchini yoki shubhalanuvchini tanish kerak b lgan
odam uni k rmagan, lekin uning ziga xos ovozini eshitgan va eslab
qolgan b lsa, unga tanish narsani siz qanday tashkil etgan b lar
117
edingiz: uni tanib olish paytida ovozini zgartirishga harakat qilsa
nima qilish kerak, misol uchun b ilib gapirsa?
Yuridik psixologiya — psixologiya tarmoqlari ichida murakkab
b lib, bunda shaxsdan huquqiy bilimlar bilan birga psixologik
bilimdonlik ham talab qilinadi.
Dostları ilə paylaş: |