5
mədəni fəaliyyət, informasiya almaq azadlığı, habelə fikir, vicdan
və dini əqidə azadlığı.
Müdafiə hüququ – uşağın pis rəftardan, hörmətsizlikdən,
istismardan müdafiəsini təşkil edir. Bu hüquqlar qrupu qaçqın
uşaqlara xüsusi qayğı göstərilməsi, onların silahlı münaqişələrə
cəlb edilməsi, narkotik maddələrdən istifadə, uşaq əməyi, habelə
uşaqların cinsi, seksual istismarı kimi məsələləri əhatə edir.
İştirak etmək hüququ – uşaqlara öz cəmiyyət və təşkilatla-
rında iştirak etməyə, birləşməyə imkan verir. Bu hüquqlar qrupu
aşağıdakı azadlıqları əhatə edir: fikri sərbəst ifadə etmə, öz həyatı
barədə rəy söyləmə, ictimai təşkilatlara qoşulma, dinc yığıncaqlar
keçirmə. Bu hüquqlar qrupu uşaqlara öz qabiliyyətləri qədərində
cəmiyyətin həyatında iştirak etməyə imkan verir, habelə onlara
fəal vətəndaş vərdişlərini aşılayır.
Konvensiya uşaqların əsas hüquqlarını təmin etsə də, o heç
də valideynləri uşaqlar üçün nəyin yaxşı olduğuna qərar vermək
hüququndan məhrum etmir. Əksinə Konvensiya, valideynlərə
uşaqları böyütmək və inkişaf etdirmək kimi ən əsas vəzifələrini
yerinə yetirməyə çağırır. Uşaq hüquqlarının təbliği onları yaşlı
insanlarla, valideynlərlə qarşı-qarşıya qoymaq və aralarında mü-
naqişə yaratmaq məqsədini daşımır. O ,bütün vətəndaşları uşaqla-
rın sağlam, təhlükəsiz və produktiv gələcəyi üçün çalışmağa
çağırır.
Cəmiyyətdə davranış qaydalarına əməl etmək, Azərbaycan
Respublikasının dövlət rəmizlərinə bələd olmaq, biliklərə yiyələn-
mək, özünü faydalı fəaliyyətə hazırlamaq, valideynlərə, digər
vətəndaşların hüquq və mənafelərinə, öz xalqının və başqa xalq-
ların ənənələrinə və mədəni sərvətlərinə hörmətlə yanaşmaq,
tarix və mədəniyyət abidələrini, ətraf mühiti qorumaq və
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş
digər vəzifələri yerinə yetirmək uşağın borcudur.
Bu vəzifələrin uşaqlar tərəfindən dərk edilməsinə və icrasına
valideynlərin, müvafiq orqanların və təhsil müəssisələrinin uşaq-
lar arasında izahat və təbliğat aparmaları yolu ilə nail olunur.
6
1998-ci ildə ölkəmizdə BMT-nin “Uşaq Hüquqları haqqında”
Konvensiyasının müddəalarını özündə əks etdirən V fəsil 45
maddədən ibarət “Uşaq Hüquqları haqqında” Qanun qəbul
edilmişdir. 1999-cu ildə isə 10 maddədən ibarət “Valideynlərini
itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların sosial
müdafiəsi haqqında” qanun qəbul edilmişdir.
Bunların ardınca ölkəmizdə həyata keçirilən irimiqyaslı
hüquq islahatları insan hüquqlarının tərkib hissəsi kimi uşaq
hüquqları sahəsində də yeniliklərin əldə olunmasına, uşaqlarla
işləyən qurumların yaradılmasına, həmçinin əhalinin müxtəlif
qruplarından biri kimi uşaqların da pozulmuş hüquqlarının
bərpasına çalışan Ombudsman təsisatının yaranmasına şərait
yarandı.
Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili
(Ombudsman) vəzifəsi Azərbaycan Respublikası Konstitusiya-
sında və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrdə təsbit olunmuş Azərbaycan Respublikasının dövlət
və yerli özünüidarə orqanları, vəzifəli şəxsləri tərəfindən pozulan
insan hüquq və azadlıqlarının bərpa edilməsi üçün təsis edilir.
Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları
üzrə Müvəkkili (Ombudsman) tərəfindən onun Aparatında uşaq
hüquqları sahəsində işləyən müşavir, həmçinin Ombudsmanın
regional mərkəzlərinin rəhbərləri bu istiqamət üzrə əlaqələndirici
şəxslər təyin edilmişlər.
Ombudsmanın təşəbbüsü ilə 2013-cü ildə “Uşaq hüquqları”
aylığı başa çatmışdır, 2014-cü ildə “Mənim hüquq və vəzifələ-
rim”, 2015-ci ildə “Uşaq hüquqları üzrə pilləli tədris davam
etdiriləcək” və s. mövzularında tədbirlər keçirilmişdir.
Müvəkkilin fəaliyyət göstərdiyi müddətində əhalinin maarif-
ləndirilməsi məqsədi ilə bir sıra nəşrlər hazırlanmış və çap
olunmuşdur. “Cəzaçəkmə müəssisələrində olan yetkinlik yaşına
çatmayanların hüquqları” adlı broşurları, “Uşaq hüquqları üzrə
pilləli tədris”lə bağlı dərs vəsaiti, bir sıra tematik lefletlər
hazırlanmış və çap olunmuşdur:
7
• Hüquqların pozulubsa İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilə
(Ombudsmana) müraciət et;
• İnsan Hüquqları Ümumi Bəyannaməsi və Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası;
• Sizin əsas hüquq və azadlıqlarınız;
• Zərər çəkmiş şəxsin hüquqi vəziyyəti;
• Şubhəli şəxsin hüquqi vəziyyəti;
• Xüsusi ittihamçı və mülki iddiaçının hüquqi vəziyyəti;
• Təqsirləndirilən şəxsin hüquqi vəziyyəti;
• “Ombudsman kimdir?” adlı yaddaş vərəqəsi.
Bütün bunlar ölkəmizdə dövlət siyasətinin tərkib hissəsi kimi
əhalinin müxtəlif kateqoriyalarından biri olan uşaqların hüquqla-
rının müdafiəsinə, pozulmuş hüquqlarının bərpasına və onlar
üçün normal həyat şəraitinin yaradılmasına xidmət edir.
Bu gün Ulu öndərin siyasi kursu Prezident İlham Əliyev
cənabları tərəfindən uğurla davam etdirilir. Uşaq hüquqlarının
müdafiəsi uşaqların normal formalaşmasına, sağlam böyüməsinə
yönələn bir çox dövlət proqramları qəbul edilərək onların həyata
keçirilməsi məqsədi ilə tədbirlər planı müəyyənləşdirilmişdir. Hər
bir dövlət proqramı uşaqların hüquq və maraqlarının müdafiəsi,
vahid dövlət uşaq siyasətinin formalaşması, tənzimlənməsi və
həyata keçirilməsi, uşaqların fiziki, əqli, mənəvi, əxlaqi və sosial
inkişafı üçün lazımi həyat səviyyəsinin təmin olunması sahəsində
milli konsepsiyanı inkişaf etdirməyə yönəlmişdir.
1 iyun 1950-ci ildə BMT Baş Assambleyası tərəfindən təşkil
olunan “Qadınların Beynəlxalq Konfransı”nda uşaq hüquqlarının
təmin edilməsilə bağlı təkliflər səslənib və elə həmin tədbirdə də
1 iyun tarixini uşaqların beynəlxalq müdafiəsinə həsr etmək
qərarı verilib. Bundan sonra iyunun 1-i Uşaqları Beynəlxalq
Müdafiə Günü kimi tarixə düşüb. Dünyanın əksər ölkələrində
olduğu kimi, bu gün Azərbaycanda da qeyd edilir.
Azərbaycan 1992-ci ildən BMT-nin Uşaq Hüquqları Kon-
vensiyasına qoşulub. Məhz bu sənəd də uşaqların hansı dövlətdə