F.
Köçərli adına
Respublika Uşaq Kitabxanası
Elm və zəka tərənnümçüsü Jül Vern
Jül Vernin 190 illik yubileyi münasibətilə mərkəzi kitabxanaların uşaq
şöbələri, MKS-nin şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filialları üçün
hazırlanmış metodik vəsait
Bakı – 2018
2
Tərtibçilər: Lalə Qəmbərova
Şəhla Əliyeva
Redaktor: Könül Ağazadə
İxtisas redaktoru və Şəhla Qəmbərova
buraxılışa məsul: Əməkdar Mədəniyyət işçisi
Elm və zəka tərənnümçüsü Jül Vern: Jül Vernin 190 illik
yubileyi münasibətilə mərkəzi kitabxanaların uşaq şöbələri,
MKS-nin şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filialları üçün
hazırlanmış metodik vəsait / Azərbaycan Respublikası
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, F. Köçərli ad.Respublika Uşaq
Kitabxanası ; tərt.ed. L.Qəmbərova; ixt.red. və burax.məsul
Ş. Qəmbərova ; red. K. Ağazadə. - Bakı: F. Köçərli
ad.Respublika Uşaq Kitabxanası, 2018. - 22 s.
©F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, 2018
3
Tərtibçidən
Böyük roman ustası Jül Vernin dünya ədəbiyyatı tarixində
müstəsna yeri var. Fransız ədəbiyyatının ən görkəmli
nümayəndələrindən biri olan yazıçı XIX əsrin ikinci yarısında
yaşamış dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə bir-birindən qiymətli
romanlar bəxş etmişdir. Öz dövründə onun qədər böyük təsir
gücünə malik ikinci bir yazıçı tapmaq çətindir. Yüzə qədər
roman müəllifi olan Jül Vernin əsərlərində dünyanın bütün
qitələrindən bəhs edilmişdir.
Dünyada heç bir yazıçı, yeniyetmə və gənclik yaşlarında olan
insana, fransız yazıçısı Jül Vern qədər əziz ola bilməz. Uşaqlar
onun “80 min kilometr su altı ilə”, “Kapitan Qrantın uşaqları”
romanlarını çox böyük maraqla oxuyurlar. Çox nəhəng bir
yaradıcılıq irsi qoyub gedən Jül Vern dünya ədəbiyyatında
fantastika və macəra janrlarının banisidir. Doğrudur, ondan
əvvəl də bu janrlarda əsərlər mövcud idi. Lakin onların heç biri
təsir gücü və populyarlığı ilə Jül Vernlə müqayisə oluna bilməz.
Bu qeyri-adi insan öz əsərlərində o qədər elmi-texniki yeniliklər
kəşf etmişdi ki, onların çoxu yalnız bir çox illərdən sonra
həqiqətən də
kəşf
olundu. Simsiz teleqraf, elektrik
hərəkətediciləri, hətta metropoliten də əslində bu böyük
yazıçının təxəyyülünün məhsuludur.
Onun romanlarında uşaq qəlbini titrədən qorxulu məqamlar,
həyəcanlı hadisələr bol-boldur. Ancaq son nəticədə həmişə
ədalət, xeyirxahlıq və alicənablıq qalib gəlmişdir. Doğrudur, bu
gün televiziya, videofilmlər və kompüter dünyası Jül Vern kimi
böyük dühaların oxucularını xeyli azaldıb. Ancaq hələ də soyuq
otaqlarda “yorğanı boğazına kimi” çəkib Jül Vernin “Yerdən
Aya”, “Dünya hökmranları”, “Dünya ətrafında 80 gün” və
başqa saysız romanlarını nəfəs dərmədən vərəqləyə-vərəqləyə
oxuyan yeniyetmələr var və həmişə də olacaq.
4
Həyat və yaradıcılığı
Böyük fransız yazıçısı Jül Vern 1828-ci il fevralın 8-də
Fransanın qərbində, Nant şəhərində anadan olmuşdur.
Elmi-fantastik roman janrının yaradıcılarından biri olan Jül Vern
ədəbi fəaliyyətə 1849-cu ildən fantastik roman və hekayələrlə
deyil, şeirlə başlamışdır. Onun 1863-cü ildə 35 yaşında yazdığı
“Beş həftə hava şarında” adlı romanı öz müəllifinə böyük şöhrət
qazandırmaqla yanaşı, yazıçının adını Fransa sərhədlərindən
çox-çox uzaqlarda məşhur etmişdir. Çapdan çıxandan dərhal
sonra bu əsər bir çox dünya dillərinə tərcümə edilmişdir.
Jül Vern çoxsaylı elmi-fantastik, ictimai-satirik, macəra,
roman və povestin, “Kapitan Qrantın uşaqları” (1867-1868),
“80000 kilometr su altı ilə” (1869-70), “80 günlük dünya
səyahəti” (1872), “Gizli ada” (1875), “On beş yaşlı kapitan”
(1878), “Üzən ada” (1895) və başqa əsərlərin müəllifidir. Jül
Vernin romanlarında dünyanın bütün qitələrindən, oradakı
müxtəlif ölkə və xalqlardan, böyüklü-kiçikli şəhərlərdən bəhs
edilmişdir.
Fransız yazıçısının ən çox maraqlandığı və ən çox oxuduğu
əsərlər – dünya səyyahlarının əsərləri (səyahətnamələri) idi. Bax
elə buna görə də Jül Vern heç vaxt görmədiyi, səyahət etmədiyi
ölkələri, xalqları, şəhər və dənizləri elə dəqiq, elə inandırıcı və
elə təfsilatlı təsvir etmişdir ki, oxucu inana bilməmişdir ki, o,
təsvir etdiyi yerlərdə olmayıb, o yerləri görməyib. Məsələn,
Jül Vern özünün “Klodius Bombarnak” (1892) əsərində
Azərbaycanı, Gəncə, Bakı, Xəzər dənizini və respublikamızın
başqa yerlərinin elə gözəl və dəqiq təsvirini vermiş ki, adam
həmin təsvirlərin qiyabi olmasına, Fransadan kənara çıxmadan
təsvir edilməsinə heç cür inana bilməmişdir. Jül Vern
yaradıcılığının ən önəmli cəhəti Yer və Kainatın sirlərini açmağa
səy göstərən elmi romantikanın son dərəcə güclü olması
5
amilidir. Onun qəhrəmanları təmənnasız alimlər, milli zülm və
müstəmləkəçiliyə qarşı etiraz edən humanistlərdir. Jül Vern
cəmiyyətin aşağı təbəqəsinin maraqlarına, arzu və istəklərinə
üstünlük vermiş, yeri gələndə zəhmətkeş insanların müdafiəsinə
də qalxmışdı. O, elmi nailiyyətlərdən varlıların xeyrinə istifadə
olunmasının əleyhinə çıxmış və əsərlərində bu ideyanı təlqin
etməyə çalışmışdı.
Onun yaradıcılığı bir çox görkəmli alim, ixtiraçı və səyyahın
(D.Mendeleyev, K.Siolkovski, F.Nansen) elmi axtarışlarına
güclü təsir göstərmişdir. Yazıçının əsərləri zaman-zaman dünya
dillərinə, o cümlədən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və indi
də edilməkdədir. O, yüzə qədər romanın müəllifidir.
Müəllifin “80 günlük dünya səyahəti” adlı macəra romanı ən
çox tanınan və oxunan əsərlərindəndir. Romanda cərəyan edən
hadisələr və əsərin əsas qayəsi haqda Jül Vern romanın çap
olunmasından xeyli əvvəl “Magasin pittoresque”də (Mənzərə
jurnalı) hələ 1870-ci ildə məqalə dərc etmişdir. Məqalədə fransız
yazıçısı sübut etmiş ki, 80 gün ərzində dünyanı səyahət edib
qurtarmaq olar. Məqalədəki hesablamalar ingilis mətbuatında da
(“Morning Chronicli”) dərc edilmişdir. Jurnalın əməkdaşı cavan
və güclü ingilis centlmeni 80 gündə dünyanı səyahət etməyin
mümkünlüyü haqda yoldaşları ilə mübahisə etmiş, mərc gəlmiş
və səyahəti vaxtında başa vurmaqla mərci udmuşdur. Səyahətdə
gənc ingilis bütün növ nəqliyyat vasitələrindən, qayıq, yelkənli
qayıq, xizək, gəmi, fil, at, araba və başqalarından istifadə
etməklə səyahəti vaxtında başa vurmuşdur.
Jül Vernin qeyri-adi səyahətlər seriyasından olan “Yerdən aya
qədər” romanı isə 1865-ci ildə yazılmışdır. Əsərdə yazıçı
isə yumorla bəşəriyyətin ən qədim arzu və istəklərindən
olan elmi-texniki inkişaf və onun tətbiqi, qısa müddətdə
böyük-böyük məsafələrin qət edilməsi, Yer planetindən başqa
planetlərə – Aya, Marsa, Yupiterə və Veneraya səyahətin
6
mümkünlüyünün
təmin
edilməsi
kimi
problemlərə
toxunmuşdur. Maraqlıdır ki, Jül Vernin o dövrdə özünün sevimli
fantastik janrında peyğəmbərcəsinə irəli sürdüyü, təsvir etdiyi
bəzi ideyalar sonralar gerçəkləşmiş və həyata keçmişdir: aya
səyahət baş tutmuş, səsdən iti gedən təyyarələr ixtira olunmuş,
şar balonlarla uzun məsafələri qət etmək mümkün olmuş,
qitələrarası ballistik raketlər hazırlanmışdır və s.
Jül Vern “Kapitan Qrantın uşaqları” romanını 1867-68-ci
illərdə yazmışdı. Bu romanda, bütövlükdə mütərəqqi yazıçının
yaradıcılığında
fransızların
fədakarlığı,
qəhrəmanlığı,
humanistliyi mövzusu aparıcı yer tutmuşdur. Bir fransız
ailəsinin başçısı kapitan Qrantı tapıb onun həyatını xilas
etmək, onu ailəsinə qaytarmaq üçün “Dunkan” gəmi ilə
heyəti haralara getməmiş, Yer kürəsinin hansı regionunda
axtarışlar aparmamışdır! Maraqlıdır ki, gəmidəki fədakar
insanlar – Eduard Qlenarvan, Mak-Nabs, kapitan Con-Manqls,
Paqanel, kapitan Qrantın dözümlü və cəsarətli uşaqları və
başqaları böyük ruh yüksəkliyi və inamla kapitan Qrantı
axtarmış və onun tapılacağına ümid bəsləmişdilər.
“Kapitan Qrantın uşaqları” romanında paralel olaraq Cənubi
Amerika ölkələrinin, Yeni Zelandiya və dünyanın başqa
regionlarının gözəl və təkrarsız təbiətindən, insanlarından,
müxtəlif sosial təbəqələrdən , taleləri üzlərinə gülməyən yoxsul,
bədbəxt və nakam insanlardan söhbət açılmışdır. Bu, paralel,
gərgin atmosfer yaratmaqdan ötrü yazıçı tərəfindən tapılmış
uğurlu bir üsuldur. “Kapitan Qrantın uşaqları” romanını
Azərbaycan dilinə Cabbar Məcnunbəyov tərcümə etmişdir.
Jül Vern dünya gənclərinin sevimli yazıçısı olub və indi də
sevimli olaraq qalmaqdadır. Fransız, eləcə də dünya yazıçıları
arasında Jül Vern ən çox tərcümə olunan sənətkardır. Öz
dövründə onun qədər böyük təsir gücünə malik olan ikinci bir
yazıçı tapmaq qeyri-mümkündür.
7
XIX əsrin axırları-XX əsrin əvvəllərində yazıb-yaratmış
fransız yazıçısı Reyman Rusel, Jül Vern yaradıcılığına,
yazıçının şəxsiyyətinə pərəstiş edən, onun əsərlərindən gen-bol
bəhrələnən yazıçılardan biridir. Jül Vernin özü də ədəbi
fəaliyyətində başqa yazıçılardan bəhrələnməmiş deyildir. Belə
ki, o lap gənc yaşlarından Aleksandr Düma (ata) ilə dostlaşmış,
onun fantastik və macəra ruhlu əsərlərinin təsir dairəsindən axıra
qədər çıxa bilməmişdir.
Bu il görkəmli yazıçının anadan olmasının 190 ili tamam olur.
Bu münasibətlə respublikanın mədəniyyət müəssisələrində,
həmçinin kitabxanalarda yubiley tədbirlərinin keçirilməsi
nəzərdə tutulmuşdur. F.Köçərli adına Respublika Uşaq
Kitabxanasında da yazıçının yubileyi ilə bağlı tədbirlərin
keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Yazıçının yaradıcılığını
oxuculara daha yaxından tanıtmaq məqsədilə onun kitablarından
ibarət sərgi təşkil olunur. Sərgi aşağıdakı başlıqlardan biri ilə
qurula bilər: “Jül Vern – 190”, “Hər dövrdə sevilərək oxunan
yazıçı”, “XIX əsrin görkəmli fransız yazıçısı”, “Dünya
ədəbiyyatında fantastika və macəra janrının banilərindən
biri”, “Əsərləri ən çox xarici dillərə tərcümə olunan fransız
yazıçısı”, “Reallıq və fantastikanın vəhdətini yaradan
yazar”, “Elmi-fantastika janrının atası”, “Yeni tipli roman
müəllifinin yaradıcısı” və s. Bundan başqa sərgidə yazıçının
müxtəlif adda olan kitabları, dövri mətbuatda çap olunan
məqalələri verilir.
9
Jül Vern haqqında bilmədiyimiz 11 fakt
1. Jül Vern 19 yaşında ailəsinin istəyi ilə hüquq fakültəsini
oxumuş, atası kimi vəkil olmaq üçün Parisə getmişdir. Lakin Jül
Vern vaxtının çoxunu öz istəklərinə xərcləmişdir. Atası oğlunun
bohem həyat tərzini yaşadığını, hekayə yazdığını öyrənəndə bir
də ona pul göndərməmişdir. Jül Vern vəziyyətin belə olduğunu
görüb dolanışıq pulunu çıxarmaq üçün birja işinə girməyə
məcbur olmuşdur.
2. Jül Vern Parisdə Viktor Hüqo və Aleksandr Düma ilə vaxt
keçirməyə fürsət tapmışdır. İki usta yazıçıdan yazarlıq haqqında
tövsiyələr almışdır. Görkəmli fransız yazıçısının Pier Hitzel ilə
tanışlığı isə həyatının ən önəmli anlarından biri olmuşdur.
3. Jül Vern 28 yaşında iki qız övladı olan Honorine de Viane ilə
evlənmişdir. Dörd il sonra Maykl adında uşaqları olmuşdur.
4. Jül Vernin uşaqlar üçün kitablar yazdığını deyirlər. Ancaq
yazıçının 60-dan çox kitabın yalnız ikisi sırf uşaqlar üçün
yazılmışdır.
5. Jül Vern haqqında daha bir yanlış düşüncə: evdə oturub
macəra romanlarını yazmışdır. Halbuki Jül Vern Avropa,
Skandinaviya, ingilis adaları və Aralıq dənizi bölgəsini
gəzməklə qalmamış, eyni zamanda “Su altında 20 min lyö”
romanını öz gəmisində yazmışdır.
6. Jül Vern elmi-fantastik yazıçı hesab olunur. Ancaq 54
romanın içində bir neçəsi bu janra aid ola bilər. Həm də yazdığı
romanlarda insanları heyrətə gətirən bir elm sahəsi vardı:
10
Coğrafiya. Jül Vern romanlarının hər birində oxucularını
dünyanın başqa bir guşəsinə aparmağı bacaran böyük yazıçı idi.
7. Jül Vernin böyük dənizlər və kosmik gəmilər haqqında
yazmaqda məqsədi oxucuları heç bir makina olmadan gedə
bilməyəcəkləri yerlərə səyahət etdirmək idi. O, dənizin altındakı
həyatı onlara göstərmək istəyirdi. Onun “Aya səyahət” əsəri,
oxucuları peyklərə, “Dünyanın mərkəzinə səyahət” isə
Skandinaviyaya, İslandiyaya aparmışdır.
8. Jül Vernin “Səksən gün Yer ətrafında” romanı olmuş bir
əhvalata söykənmişdir. 1870-ci ildə nüfuzlu bir iş adamı Corc
Fransis Train ABŞ prezidentliyinə namizəd olduqdan sonra
dünyanı 80 gündə dolaşa biləcəyini açıqlamışdır. Lakin 20 il
sonra dünyanı 67 gündə dolaşmağı bacarmışdır.
9. YUNESKO-ya görə Jül Vern dünyada ən çox dilə tərcümə
olunan yazıçıdır. Onun əsərləri 148 dilə tərcümə olunmuşdur.
10. Jül Vernin romanları film dünyasına da ilham vermişdir.
“Aya Səyahət” romanının əsasında eyniadlı film çəkilmişdir.
11. Jül Vern 1886-cı ildə əmisi oğlu tərəfindən güllə ilə
vurulmuşdur. Qaston adlı bu adamın atdığı iki güllədən biri
ayağına dəymişdir. Bu yaradan sonra yeriməyə çətinlik çəkmiş,
ömrünün sonuna qədər axsamışdır. Qastonu isə ruhi xəstəxanaya
yerləşdirmişlər.
Kitabxanada Jül Vernin yaradıcılığını məktəblilərə tanıtmaq,
qələmə aldığı əsərlərlə yaxından tanış etmək üçün böyük oxu
zalında yazıçının məşhur əsəri olan “Kapitan Qrantın
11
uşaqları” adlı səhnəcik təşkil olunur, sonra məktəblilər
“Kapitan Qrantın uşaqları” filminə tamaşa edirlər.
Jül Vernin anadan olmasının 190 illiyi münasibətilə
kitabxanalarda “Jül Vern və onun qəhrəmanları” mövzusunda
dəyirmi masa da keçirtmək olar. Belə tədbirlərə filologiya
fakültəsində oxuyan tələbələri, ədəbiyyat müəllimlərini dəvət
etmək çox faydalı olardı. Tədbirin keçiriləcəyi zalda yazıçının
böyük portretinin asılması, kitabların sərgisinin təşkili vacibdir.
Dəyirmi masanı kitabxanın müdiriyyəti və ya təcrübəli
kitabxanaçılardan biri açaraq Jül Vernin həyat və yaradıcılığı
haqqında qısa məlumat verir. Daha sonra tələbələr Jül Vernin
yaradıcılığı ətrafında diskussiya, fikir mübadiləsi aparırlar.
I oxucu: Dünya ədəbiyyatı tarixində elmi-fantastik romanın
yaradıcısı və ədəbi ictimaiyyət arasında “yeni tipli roman”
müəllifi sayılan J.Vern bu janrın ən böyük ustası hesab olunur.
Elmi-fantastik ədəbi janrı XIX əsrin ikinci yarısında
yaranmasına baxmayaraq, onun ilkin rüşeymləri hələ lap qədim
dövrlərdə fantastika şəklində dünya ədəbiyyatında mövcud
olmuşdur. Qədim Şərq, Antik yunan və Roma, Orta Əsrlər və
İntibah dövrü, eləcə də yeni dövr Qərb ədəbiyyatında fantastika
janrında xeyli qiymətli əsər yazılmışdır ki, bu da gələcəkdə
bədii ədəbiyyatda elmi-fantastik janrın yaranması üçün əsaslı
zəmin yaratmışdır. Fantastika formasında yazılmış əsərlər bir
qayda olaraq, bədii təxəyyül, fantaziya, nağıl-dastan-əfsanə
ənənələrinə söykənmiş və bədii ifadə tərzinin bir formasını təşkil
etmişdir. Bununla belə, bu tipli əsərlər dünya ədəbiyyatının
formalaşmasında və bədii təfəkkürün inkişafında əhəmiyyətli rol
oynamışdır.
Elmi-fantastik ədəbi janrının yaranması, ilk növbədə
professional elm sahələrinin inkişafı ilə əlaqədar olmuşdur.
Avropada elmi-texniki tərəqqinin səviyyəsi yüksəldikcə, elmi
kəşflərin də sayı artmağa başlamışdır. Məşhur Haus və
12
Faradeyin müasiri olan Jül Vern məhz elə bu dövrdə ilk
elmi-fantastik romanlarını yazmağa başlamışdır.
II oxucu: Jül Vern Avropada sənaye çevrilişinin hökm sürdüyü
keçid dövründə yaşamışdır. O, ahıl yaşlarında olanda
avtomobildə gəzmiş, kinoya baxmış, mətbuatda aeroplanların
(ilk təyyarələrin) uçuşları haqqında məlumatlar oxumuşdur.
Artıq bəşəriyyətin, elmin möcüzələrinə və böyük nailiyyətlərinə
inanmağa başlamışdır. Əmək fəaliyyətinə hələ gənc yaşlarından
başlayan J.Vern bir müddət (1851-1856) teatr direktorunun
katibi, sonra isə maliyyə agenti (1856-1864) vəzifələrində
çalışmışdır.
Görkəmli yazıçı 60-dan artıq elmi-fantastik və sosial-satirik
romanlar, povest və hekayələr, eləcə də coğrafiyaya və coğrafi
tədqiqatlar tarixinə həsr edilmiş elmi əsərlər yazmışdır. Onun
roman və povestləri elmi məlumatlarla zəngin olsa da, bu əsərlər
macəra üslubunda yazılmış, daha çox o dövrün romantik
üslubuna uyğun gərgin dramatik süjetə, yaddaqalan obrazlar
sisteminə malik olmuş və qeyri-adi şəraitlərdə baş verən
hadisələrin təsvirinə həsr edilmişdir ki, bu da həmin əsərlərin
maraqla oxumasına səbəb olmuşdur. J.Vern bir-birinin ardınca
“Yerin mərkəzinə səyahət” “Yerdən Aya qədər”, “Ayın
ətrafında”, “Kapitan Hatterasın səyahətləri və macəraları”,
“Kapitan Qrantın uşaqları”, “İyirmi min lyö su altında”,
“Səksən gün ərzində dünya ətrafında”, “Sehrli ada”, “On beş
yaşlı kapitan”, “Fateh-Robur”, “Üzən ada”, “Dünyanın hakimi”,
“Barsak ekspedisiyasının qeyri-adi macəraları” və s. kimi
romanlarını yazıb çap etdirmişdir.
Yazıçının bütün bu əsərləri bizim yaşadığımız planetin və
kainatın sirlərindən xəbər verən müxtəlif elmlərin cazibədar
romantikasına həsr edilmişdir. Buraya həm böyük elmi kəşflər
etməyə can atan görkəmli alimlər, həm cəmiyyətdən təcrid
olunmuş rəhmsiz quldurlar, həm iddiasız sadə adamlar, safqəlbli
13
gənclər,
dövrünün ədalətsizliklərindən küsən insanlar,
haqsızlıqlara, istismara qarşı vuruşan vətənpərvərlər daxil idi.
Jül Vern özü demokrat və respublikaçı olmuş, utopik
sosialistlərə rəğbət bəsləmiş, 1871-ci il Paris Kommunasında
fəal iştirak etmişdir. Sonralar o, elmin müəyyən adamların, varlı
təbəqələrin mənafeyinə xidmət etməsinin əleyhinə çıxmış, bütün
yaradıcılığında səfillərin, əzilənlərin, imkansız kütlənin tərəfini
saxlamışdır.
III oxucu: Jül Vernin məşhur əsərlərindən biri də “İyirmi min
lyö su altında” romanıdır. Bu əsərin qəhrəmanı kapitan Nemo
(latın dilində “Heç kəs” deməkdir) da digər romanların
qəhrəmanları kimi, dərin biliklərə malik, möhkəm iradəli,
azadlıqsevər, insanpərvər bir adamdır. Bütün roman boyu bu
sirli
qəhrəmanın
kimliyini müəyyən etmək mümkün
olmamışdır. Ancaq yazıçının başqa bir əsərində – yuxarıda
haqqında bəhs edilən “Sirli ada” romanının son fəsillərində onun
şəxsiyyətinə aydınlıq gətirilmişdir. Məlum olmuş ki, bu
mənşəcə hindistanlı olan şahzadə Dakkar (onun əsil adı belədir)
– Avropada hərtərəfli təhsil almış çox istedadlı, hətta dahi
adamdır. Təhsilini başa vurub vətənə qayıdan şahzadə burada
ingilis ağalığına qarşı üsyan qaldırmış və həmin üsyana başçılıq
etmişdir. Üsyançılar məğlubiyyətə uğramış, şahzadə Dakkarın
silahdaşları və bütün ailə üzvləri həlak olmuşdur. Dünyada baş
verən şərdən yaxa qurtarmaq məqsədilə, azadlığın və
müstəqilliyin mənasını dərk edə bilməyən insanlara dərin nifrət
hissi bəsləyən Dakkar nəhəng gəmi hazırlamış və okeanda, su
altında özünə sığınacaq tapmışdır. Dünya okeanının və sualtı
aləmin sirlərinin, fauna və florasının tədqiqi ilə məşğul olan bu
dahi alim elm sahəsində böyük nailiyyətlər əldə etmiş, hətta
dövrünün elmi nailiyyətlərini xeyli qabaqlamışdır. İşıqlı
dünyanın qayda-qanunlarına etiraz edən, ümumiyyətlə,
bəşəriyyətdən üz çevirən bu böyük alim insanlar arasına
14
qayıtmaqdan boyun qaçırmışdır. Azadlıq aşiqi olan bu insan
dara düşən, müstəqillik uğrunda mübarizə aparan adamları darda
qoymamış, imkan düşən kimi onlara yardım əlini uzatmışdır.
IV oxucu: “İyirmi min lyö su altında” romanında kapitan
Nemonun ən yaxşı insani keyfiyyətləri göstərilmişdir. Romanın
əvvəlində aydın olur ki, dünya okeanlarında indiyə qədər elmə
naməlum nəhəng bir varlıq üzmüş, bu məxluq ona hücum edən
balina ovçularını, hətta nəhəng gəmiləri belə məhv etmiş,
yavaş-yavaş onun adı ətrafında əfsanələr yaranmağa başlamış,
ən cəsarətli dənizçiləri belə vahiməyə salmışdır. Onu görənlər
“müəmmalı canlını” çox nəhəg yırtıcı balinaya, kitə və bunlara
bənzər hansısa varlığa oxşatmışlar. Nəhayət, cəsarətli adamlar
tapılmış və onlar “Avraam Linkoln” gəmisi ilə həmin sirli
məxluqun axtarışına çıxmışlar. Təcrübəli dənizçilərin daxil
olduğu gəmi heyətinə görkəmli təbiətşünas alim Pyer Aronaks,
onun nökəri Konsel və balina ovçusu Ned Lend də qoşulmuşdur.
“Nautilus” la qarşılaşan “Avraam Linkoln” gəmisi məğlubiyyətə
uğramış, adları çəkilən qəhrəmanlardan başqa bütün gəmi heyəti
həlak olmuşdur. Təsadüf nəticəsində sağ qalan bu qəhrəmanları
“Nautilus” un kapitanı Nemo xilas etmiş və onlar qeyri-adi
gəmidə əsir kimi yaşamaq məcburiyətində qalmışlar. Dəniz və
okeanlarda yaşayan canlılar haqqında ciddi tədqiqatlar aparan
Aronaks heç də özünü burada əsir kimi hesab etməmişdir.
“Naitilus” da səyahət edən alimə öz tədqiqatlarını davam
etdirmək üçün göydəndüşmə imkanlar yaranmış və eyni
zamanda, təsadüfən düşdüyü gəminin kapitanının da böyük elmi
tədqiqatlar aparması onun ürəyindən olmuşdur.
V oxucu: Romandakı hadisələr Pyer Aronaksın dilindən
danışılmışdır. Kapitan Nemonun müəmmalı həyatı onu narahat
etsə də, elmi qabiliyyəti və yüksək insani keyfiyyətləri
Aronaksda ona qarşı rəğbət hissi yaratmışdır. İnsanlardan
küsməsinə, bəşəriyyətə qarşı barışmaz mövqedə dayanmasına
15
baxmayaraq, kapitan Nemo alicənab adamdır, böyük elmi
kəşflər edib, ən görkəmli alimlərin belə, nail ola bilmədiyi elmi
zirvələri fəth etmişdir. Onun yaratdığı gəmi qeyri-adi qüvvəyə
və imkanlara malikdir. Həmin gəmi ilə dünya ətrafında səyahət
etmək, onun köməyi ilə dəniz və okeanlarda yaşayan bütün canlı
aləmin sirli həyatını öyrənmək mümkün olmuşdur. Bu aləm isə
həddən artıq əsrarəngiz və zəngindir. Kapitan Nemo gəminin
sayəsində su altında qalan, ancaq müəyyən kitablarda haqqında
məlumat verilən əfsanəvi Atlantidanı aşkar etmişdir. Geniş
müşahidə qabiliyyətinə və obyektivlik hissinə malik olan
Aronaks kapitan Nemonun bütün xidmətlərini görmüş və
düzgün qiymətləndirmişdir.
Kapitan Nemo həm də böyük var-dövlət sahibidir. O, müxtəlif
dövrlərdə qəzaya uğramış gəmilərdəki xəzinələri ələ keçirsə də,
onları öz elmi ixtiraları üçün və ehtiyacı olan insanlara
xərcləmişdir.
Jül Vernin yaşadığı dövrdən xeyli zaman ötsə də, onun “İyirmi
min lyö su altında” romanında təsvir etdiyi bizim yaşadığımız
planetin sualtı dünyası, bir elə də dəyişməmişdir. Yerüstü
dünyadan fərqli olaraq, sualtı aləm daha gec dəyişir. Bu gün elm
və texnika kifayət qədər inkişaf etmiş, Jül Vernin elmi-fantastik
formada, fərziyyələr əsasında Aya səyahət etmək fikri artıq
çoxdan reallaşıb və mövcud elmi-texniki tərəqqi bir çox mənada
Jül Vernin fantastikasını üstələmişdir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Jül Vernin elmi-fantastik
romanları çox gözəl bədii əsərlər olmaqla yanaşı, özlərində
hədsiz qiymətli elmi fikirlər, fərziyyələr, hətta elmi kəşf
səciyyəli məlumatlarla zəngindir. Dünyanın bir çox görkəmli
alimləri gənclik və yeniyetmə yaşlarında həmin romanları bədii
əsər kimi ləzzətlə oxumasalar da, sonralar o əsərlərdə ifadə
olunan çoxsaylı ideyalar onların böyük elmi kəşflər etməsinə
səbəb olmuşdur.
16
Kitabxanada keçirilən maraqlı tədbirlərdən biri də “yazıçının
əsərinin təhlili”dir. Jül Vernin “Arxipelaq alovlanır” romanını
təhlil etmək üçün iştirakçılar səhnəyə dəvət olunur.
I iştirakçı: Elmi-fantastik romanları ilə bütün dünyada məşhur
olan fransız yazıçısı Jül Vernin “Arxipelaq alovlanır” romanı –
XIX əsrin 20-ci illərində yunan vətənpərvərlərinin azadlıq
uğrundakı mübarizələrinə, onların Yunanıstanın istiqlaliyyəti
naminə göstərdikləri qəhrəmanlığa həsr olunmuşdur. Bu əsər Jül
Vernin ən yaxşı tarixi romanlarından biri kimi 1884-cü ildə
Parisdə çap olunmuşdur.
Məlumdur ki, Jül Vern həmişə öz elmi-fantastik və tarixi
romanlarında təsvir etdiyi ölkələrin, xalqların həyatı haqqında
maraqlı məlumat verməyi də unutmur. Asılı və ya müstəmləkə
vəziyyətində olan ölkələr, öz azadlığı və istiqlaliyyəti uğrunda
işğalçılara qarşı mübarizə aparan xalqlar haqqında danışanda Jül
Vern milli-azadlıq hərəkatına rəğbətini, zülmkarlara qarşı
nifrətini gizlətməmiş, bütün varlığı ilə azadlıq carçısı olan, xalq
işi uğrunda mətanətlə vuruşub qəhrəmanlıqlar göstərən surətləri
xüsusi məharətlə təsvir etmişdir. “Arxipelaq alovlanır” əsərində
də müəllifin yunan xalqının tarixi qəhrəmanlıq mübarizəsinə
demokratik mövqedən yanaşdığı və Osmanlı imperiyasının
Balkanlardakı siyasəti əleyhinə olduğu aydın hiss olunur.
II iştirakçı: Romanda təsvir olunan hadisələr Yunanıstandakı
azadlıq müharibələrinin, demək olar ki, son mərhələsi ilə
bağlıdır və təxminən birillik dövrü əhatə etmişdir (1827-ci ilin
oktyabrından 1828-ci ilin sentyabrına qədər). Jül Vern bu dövrü
məhz ona görə seçmişdir ki, Yunanıstanın istiqlaliyyəti
uğrundakı vuruşmaların ən maraqlı, ən dramatik lövhələrini
qələmə alsın və hadisələrin inkişafının yüksək zirvəsini göstərə
bilsin. Müəllif bu məqsədinə nail olmuşdur. Onun yaratdığı əsas
və ikinci dərəcəli (həm tarixi şəxsiyyətlər, həm də müəllifin
uydurduğu) surətlər arasındakı mürəkkəb və gərgin konflikt
17
tarixi hadisələrin əsas istiqamətinə uyğun olmaqla bərabər,
obrazların xarakterinin açılmasına imkan vermişdir.
Kitabxanalarda Jül Vernin 190 illik yubileyi ilə əlaqədar
olaraq, keçirilməli maraqlı tədbirlərdən biri də “ədəbi-bədii
gecə”dir. “Hər dövrdə sevilərək oxunan yazıçı” adlı
ədəbi-bədii gecəyə fransız yazıçısının tədqiqatçılarını,
ədəbiyyatşünasları, maarifçiləri, jurnalistləri, oxucuları,
məktəbliləri dəvət etmək olar. Qonaqlar ədibin şəkilləri,
müxtəlif adda əsər başlıqları yazılmış, çərçivələrlə bəzədilmiş
zalda öz yerlərini tutduqdan sonra gecənin aparıcıları səhnəyə
daxil olur.
I aparıcı: Salam hörmətli qonaqlar, əziz dostlar. Bu il dahi
fransız yazıçısı Jül Vernin 190 illiyidir. Bu münasibətlə sizləri
xoş gördük.
Jül Vern varlı bir vəkil ailəsində anadan olmuşdur. O, 12
yaşında ikən bir gəmiyə minib evdən qaçmağa cəhd etmiş, lakin
atası buna mane olmuşdur. Bundan sonra o, yalnız xəyal
dünyasına səyahət edəcəyinə ailəsinə söz vermişdir. Jül Vern
dəniz və macəraya olan sevgisini qardaşı Paulla da paylaşmışdı
və Paul sonunda bir dəniz mühəndisi olmuşdur. Yazıçı internat
məktəbi dövründə qısa hekayələr və şeirlər yazmağa başlamış,
sonra isə o, 1846-cı ildə atasının işini davam etdirə bilmək üçün
hüquq ixtisasını oxumağa Parisə getmişdi. Jül Vern hüquqda
oxuduğu illər ərzində ədəbiyyata olan həvəsinin daha böyük
olduğunun fərqinə varmışdır. O, yazıçılığa musiqiçi Jean Louis
Aristide Hiqnard ilə birlikdə teatr oyunları yazaraq başlamışdı.
İlk teatr əsəri 12 iyun, 1850-ci ildə səhnəyə qoyulmuşdu. Daha
sonralar komediyalar, operettalar yazmış, yazıçının qısa
hekayələri o vaxt Parisdə çıxan “Musee des familles” adlı
jurnalda nəşr olunmuşdur. Amerikalı yazıçı Edqar Allan Poenin
əsərlərini oxuduqdan sonra onun böyük bir pərəstişkarına
çevrilmişdir. Bundan başqa dünyanı gəzmiş olan Fransız
18
səyyahı Jak Araqo ilə dost olmuşdur. Bu dostluq ona Parisdən
daha geniş və dünya haqqında yazılar yazması üçün ilham
vermişdir.
II aparıcı: Jül Vern ədəbiyyatda elmi-fantastika janrının ən
görkəmli nümayəndələrindən biridir. Ona dünya şöhrəti gətirmiş
əsərlərindən “Yerin mərkəzinə səyahət”, (1864), “Kapitan
Qrantın uşaqları” (1867), “20000 lyö su altında” (1870), “80 gün
dünya ətrafında” (1873) misal göstərmək olar. Kosmik və sualtı
gəmilərin hələ ixtira olunmadığı bir dövrdə əsərlərində bir qayda
olaraq kosmosa uçuş, Yerin dərinliklərinə səyahət və bu səpkili
macəraları qələmə almışdır. Elə buna görə də Ayın yerdən
görünməyən hissəsindəki kraterlərdən birinə onun adı
verilmişdir. Bu krater Arzular dənizinin yanında yerləşir.
I aparıcı: Jül Vern ümumilikdə 66 romanın ( bunlardan üçü –
“Keşiş” (1991), “Robinzon dayı” (1991) və əfsanəvi “Paris XX
əsrdə” (1994) ölümündən sonra nəşr edilmişdir), 20-dən artıq
povest və hekayənin, 30-dan artıq pyes bir neçə elmi və sənədli
işin müəllifidir.
Jül Vern özünün “Sen-Mişel I”, “Sen Mişel II” və “Sen-Mişel
III” gəmilərində səyahətlərə çıxmış, 1859-cu ildə İngiltərə və
Şotlandiyaya, 1861-ci ildə Skandinaviyaya səfər etmişdir.
1878-ci ildə “Sen-Mişel III” gəmisi ilə Aralıq dənizi boyunca
böyük səyahətə çıxmış, Lissabon, Cəbəllütariq və Əlcəzairdə
olmuşdur. 1879-cu ildə həmin gəmi ilə yenidən İngiltərə və
Şotlandiyada olmuşdur. 1881-ci ildə Niderland, Almaniya və
Danimarkaya səfər etmişdir. 1884-cü ildə son böyük səyahətinə
çıxmış, “Sen-Mişel III” gəmisi ilə Əlcəzairdə, Malta, İtaliya və
digər Aralıq dənizi ölkələrində olmuşdur. Bu səfərlərin bir çoxu
sonradan onun bir sıra məşhur əsərlərinin süjet xəttini təşkil
etmişdir: “Üzən şəhər” (1870), “Qara Hindistan” (1877), “Yaşıl
şüa” (1882), “Lotereya bileti” (1886) və s.
19
II aparıcı: Jül Vern YUNESKO-nun Index Translationum adlı
bütün dövrlərin ən çox tərcümə edilmiş müəllifləri siyahısında
ikinci yerdə qərarlaşmışdır. Bir çox əsərlərinin motivləri
əsasında filmlər çəkilmişdir. Jül Vern, Hüqo Vernbak və Herbert
Uellslə birgə elmi-fantastika janrının atası sayılır.
1892-ci ildə yazıçı Fəxri legion ordeninə layiq görülmüşdür.
Ömrünün sonlarına yaxın kor olsa da, yaradıcılığını davam
etdirmişdi.
O, 1905-ci il martın 24-də Amiens şəhərində şəkər
xəstəliyindən vəfat etmiş və evinin yaxınlığında dəfn edilmişdir.
Özündən sonra müxtəlif bilik sahələrini əhatə edən 20 mindən
çox dəftərdən ibarət kartoteka qoymuşdur. Jül Vernin məzarı
üzərində “Ölümsüzlüyə və əbədi gəncliyə doğru” sözləri
yazılmış abidə ucaldılmışdır.
20
Ədəbiyyat siyahısı
Əsərləri kitablarda
Latın əlifbası ilə
Arxipelaq alovlanır. Klodius Bombarnak. - Təkrar nəşr, 1989-cu
il nəşri əsasında. - Bakı : Şərq-Qərb, 2006. - 416 s. ; 22 sm. -
(Dünya Ədəbiyyatı)
İyirmi min lyö su altı ilə : roman. - Bakı : Altun Kitab, 2013. -
128 s. - (Məktəblinin kitabxanası. Dünya ədəbiyyatından
seçmələr)
Kapitan Nemonun macəraları. - Bakı : OKA Ofset, 2011. - 100
s.
Kapitan Qrantın uşaqları. - Bakı : Altun Kitab, 2013. - 350 s.
On beş yaşlı kapitan : roman. - Bakı : Altun Kitab, 2013. - 128
s. - (Məktəblinin kitabxanası. Dünya ədəbiyatından seçmələr)
Seçilmiş əsərləri : Roman. - Təkrar nəşr, 2006-cı il nəşrləri
əsasında. - Bakı : Şərq-Qərb, 2009. - 592 s. - (Dünya Ədəbiyyatı
Klassikləri)
Sirli ada. - Bakı : Altun Kitab, 2013. - 128 s. - (Məktəblinin
kitabxanası. Dünya ədəbiyyatından seçmələr)
Kiril əlifbası ilə
80000 kilometr su altı ilə. - V nəşrinə əsasən. - Bakı :
Uşaqgəncnəşr, 1948. - 483 s.
21
Elektron resurslar
İyirmi min lye su altında [Elektron resurs]; Azərbaycan
Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. - Electronik
mətn. - Bakı : İnnovativ Tədris Mənbələri (İTM) QSC, 2012. - 1
el. opt. disk (CD-ROM)
Haqqında kitablarda
Əsgərli F. F. Dünya uşaq ədəbiyyatı : Dərs vəsaiti. - [et al.]. -
Bakı : ADPU, 2012. - 358 s.
Əsərləri mətbuatda
Lileyeva İ. Elm və zəka tərənnümçüsü: Jül Vernin anadan
olmasının 150 illiyi münasibətilə // Azərbaycan gəncləri. - 1978.
- 7 fevral.
Jül Vern (1828-1905) // Savalan. - 2013. - 16-22 iyul. - № 50/51.
- S. 2.
Jül Vern : frasız yazıçısı // Savalan. - 2009. - 17 aprel. - S. 2.
Qismət A. Gələcəyi göstərən 25 kitab // Ədəbiyyat qəzeti. -
2017. - 11 noyabr. - № 40. - S. 26.
22
Elm və zəka tərənnümçüsü Jül Vern
(metodik vəsait)
Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88;
E-mail:info@clb.az
URL:www.clb.az
F.Köçərli adına Respublika
Uşaq Kitabxanasında
çap olunmuşdur.
Sifariş: 11
Çapa imzalanmışdır:15.01.2018
Tirajı:100
Pulsuz
Dostları ilə paylaş: |