15
gecə-gündüz çalışmaq, maneələri dəf etmək lazımdır. Gənc
rejissorda isə bu iradə və enerji vardı. Əlbəttə, onun novator
ideyalarına mane olmağa çalışanlar da çox idi. Mərd təbiəti,
kimsəyə əyilməzliyi də özünə mane olurdu, ancaq o dəyişə
bilmirdi.
II məruzəçi: Tofiq Kazımov Akademik Milli Dram Teatrında
baş rejissor işlədiyi müddətdə çoxlu sayda əsərə quruluş verib.
Onun baş rejissorluğu dövründə teatra çoxlu istedadlı gənclər
cəlb edilib. Tofiq Kazımov səhnədə məşq prosesində tamaşanın
kompozisiyasını qurandan sonra ecazkar improvizələr edir,
gözlənilməz fəlsəfi-estetik qənaətlərə gəlirdi. Tofiq Kazımovun
tamaşalarında obraz üçün məxsusi yazılmış mahnıları aktyorlar
özləri oxuyurdular. Buna görə də ifaçı səhnədə həmişə obrazda
olur və bununla da vəziyyəti bilavasitə yaşayırdı. Akademik
teatrda həmişə gənc qəhrəman rolları tanınmış, müəyyən fəxri
adlarla təltif olunmuş 50-60 yaşlı aktyorlara verilirdi. Bu
səmərəsiz ənənəni məhz Tofiq Kazımov cəsarətlə sındırdı. O,
“Sən həmişə mənimləsən” tamaşasında 18 yaşlı Nargiləni tələbə
Amaliya Pənahovaya, “Ölülər” dəki gənc İsgəndəri 28 yaşlı
Həsən Turabova tapşırdı. Tofiq Kazımovun tamaşalarında həm
fikir, həm də estetik forma baxımından həmişə yenilik vardı.
Tofiq Kazımov: “Mən kommentator deyiləm, müstəqil sənət
növünün-rejissuranın nümayəndəsiyəm, odur ki, heç kimin,
hətta dahi Şekspirin ruporu olmağa razı deyiləm”.
III məruzəçi: Tofiq Kazımov teatr tarixində ilk dəfə “Pəri cadu”
nun səhnə variantını işləyib hazırladı, müəyyən obrazların
konfliktdəki funksiyalarını daha da konkretləşdirdi. Əvvəlki
tamaşalarında izlədiyi “borc və hiss” probleminə “Pəri cadu” da
yeni rakursdan yanaşdı, ucuz hislərin əsiri olub, mənəvi borcu
unutmağın faciəsini düşüncəmizin mərkəzində saxlayan müasir
tamaşa yaratdı. Pyesdəki “nəfsi-əmmarənin” əksinə olaraq,
Qurbanın faciəsini, əsasən, istəmədiyi, sevmədiyi adamla
16
evlənməsində axtardı. Belə bir tərəqqi yozum Tofiq Kazımovun
tamaşadakı ali məqsədindən doğduğuna görə təbii və lazımlı
görünürdü. Rejissor bir vacib xətti də insanların öz məqsədlərinə
çatmaq üçün uğrunda apardıqları mübarizə üzərində qurmuşdu.
Rejissorun
fikrincə,
məqsəd
humanist
duyğulardan
doğmayanda estetik gözəlliyi itir, onun uğrunda aparılan
mübarizə tənqid hədəfinə çevrilir.
IV məruzəçi: “Pəri cadu” nun ilk tamaşası iyunun 30-da
göstərildi. Tofiq Kazımovun ikinci tamaşası oktyabrın 14-də
oynanıldı. “Pəri cadu” nun ikinci tamaşası göstəriləndən sonra
Tofiq Kazımov İlyas Əfəndiyevin “Məhv olmuş gündəliklər”
lirik-psixoloji pyesi üzərində intensiv məşqlərə başladı. Adətən,
dublyorla (əvəzedici aktyor, ikinci heyət) işləməyə meyil
göstərməyən Tofiq Kazımov “Məhv olmuş gündəliklər”
tamaşasında hər rolu bir ifaçıya həvalə etmişdi. Tofiq Kazımov
hər personaj, hətta səhnədə az-az görünən Tip və kişi obrazları
üçün onların xarakterlərinə uyğun ovqat iqlimi yarada bilmişdi.
“Məhv olmuş gündəliklər” tamaşası əxlaqi münasibətlərin
burulğanlara düşməsini, yetkinləşməsini, kitablarla, arzuyla
həyat arasında sərt təzadlar aləmində gənclərin mənəvi
çarpışmaları barədə lirik hekayət idi. İlyas Əfəndiyev
dramaturgiyasına xas olan biri də budur ki, mənəvi saflaşma
keçirən qız qəhrəman (Nargilə, Nərmin, Şahnaz) finalda
“təklənir”.
Tofiq Kazımov üçün isə səciyyəvi odur ki, rejissor
final səhnəsini sözsüz mizanlar əsasında, işıq və musiqi ilə
qurur. Hərəkət, dinamika və psixoloji finalların əsasıdır və biz
bu qurumda həyatın işıqlı davamını, mənəvi katarsis
keçirənlərin işıqlı sabahını görürük. “Məhv olmuş gündəliklər”
tamaşasında final daha emosional, daha poetik, daha kövrək və
daha mənalı idi.
V məruzəçi:
Tofiq Kazımov həmişə istedad axtarışında olub.
İncəsənət İnstitutunda dərs dediyi üçün istedadlı gəncləri
17
diqqətində saxlayır, onlara qayğısını əsirgəmirdi. Akademik
Milli Dram Teatrın baş rejissoru işlədiyi vaxtlarda teatra çoxlu
istedadlı gənclər cəlb edərək öz teatrını yaratmağa nail olmuşdu.
Şəfiqə Məmmədova, Həsənağa Turabov, Fuad Poladov,
Səməndər Rzayev, Hamlet Xanızadə, Amaliya Pənahova, Yaşar
Nuriyev kimi aktyorları teatra məhz Tofiq Kazımov gətirmiş və
bu aktyorlarla birlikdə Azərbaycan teatrını irəli apara bilmişdi.
Onun bu tələbələrlə işbirliyi sayəsində “Antonio və Kleopatra”,
“Ölülər”, “Dəli yığıncağı”, “Hamlet” səviyyəli tamaşalar
səhnəyə qoyulmuşdu.
“T. Kazımov “Pəri cadu”, “Qılınc və qələm” pyeslərinin
üzərində işləyəndə də niyyətində ardıcıl idi. Yadımdadır,
məşhur Don Juan haqqında tamaşa qoymaq arzusu ilə
M. İbrahimova müraciət edib, hazırlıq işindən tutmuş, ayrı-ayrı
səhnələrin yazılmasını belə özü edirdi. O, Tirso de Molinadan
tutmuş Lesi Ukrainkaya, Molyerdən M. Frişə qədər olan “Don
Juan” müəlliflərinin əsərlərini tutuşdurur, onlardan fərqli olan,
daha aktual motivlər, orijinal vəziyyətlər yaradırdı. Nəhayət,
pyes hazır olanda müəllif kimi M. İbrahimovun adı ilə yanaşı,
T. Kazımovun adı da yazılsa idi, tam ədalətli iş olardı. Yəqin ki,
heç Mirzə müəllimin özü də buna etiraz etməzdi. Lakin
T. Kazımov istəmədi. Çünki məsələ onun adının müəlliflər
sırasına çıxmasında yox, teatrımızın repertuarına maraqlı bir
pyesin daxil olmasında idi. Həm də bu, onun dramaturqlarla
apardığı iş üsulu idi. Yəni o, Şekspirin də, M. F. Axundzadənin
də, C. Məmmədquluzadənin də, İ. Əfəndiyevin də, İ. Qasımovun
da, B. Vahabzadənin də əsərlərinin səhnə təcəssümü zamanı fəal
yaradıcılıq müdaxiləsini, konseptual araşdırmanı əsas tuturdu”,
– deyə İ. İsrafilov görkəmli rejissorun yaradıcılıq fəaliyyətini
analiz edərək bu fikirləri yazıb.
VI məruzəçi: T. Kazımov Akademik teatrla yanaşı, başqa
teatrların səhnəsində də uğurlu tamaşalar hazırlayıb. Rus Dram
Dostları ilə paylaş: |