21
səhnə əsərinin tamaşa halında rəsmi, teatr ustadlarımızın, eləcə
də sözügedən rejissor, Tofiq Kazımovun rəsmini çəkirlər.
Münsiflər tərəfindən fərqləndirilən rəsm əsərləri divardan
asılır. İştirakçılar mükafatlandırılır.
Səhnəmizin əsl fədaisinə çevrilən böyük insan, istedadlı
rejissor Tofiq Kazımovun 95 illik yubileyi münasibətilə
kitabxanada divar qəzeti hazırlanır. Kitabxanaçı kitabxanaya
gələn daimi oxucularla bir həftə ərzində “Həyatdan
səhnəyə”
adlı divar qəzeti hazırlayır. Əvvəlcə oxucular T. Kazımovun
həyat və yaradıcılığından bəhs edən ədəbiyyatlarla tanış olub,
məlumat toplayırlar. Hər oxucu bu mövzuda öz fikrini divar
qəzetində qeyd edir və slayd hazırlayır. Ən yaxşı rəy bildirən,
slayd hazırlayan oxucu kitabxananın müdriyyəti tərəfindən
mükafatlandırılır.
Tofiq Kazımovun 95 illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq,
kitabxanada “Teatrımızın Tofiq Kazımov məktəbi” adlı kitab
müzakirəsi keçrilə bilər.
Kitabxanaçı əvvəlcədən məktəblərlə əlaqə saxlayaraq
oxucuları kitabxanaya cəlb edir. Kitabxanaçı İsrafil İsrafilovun
T. Kazımova həsr etdiyi “Tofiq Kazımovun rejissor dərsləri”
adlı kitab haqqında oxuculara məlumat verir və sözügedən kitabı
onlara təqdim edir. Oxucular müəyyən vaxt ərzində kitabla
yaxından tanış olurlar və müəyyən edilmiş tarixdə tədbirdə
iştirak edirlər. Kitabxanaçı hər kəsi salamlayır və kitabın qısa
tanıtımına, eləcə də kitabın yazılma zəruriyyətini iştirakçılara
məhz kitabda yer alan annotasiya və “Yol belə başladı” adlı
bölümü ilə sözə başlayır...
Kitabxanaçı: Azərbaycan teatr sənətinin yaddaqalan
simalarından biri, xalq artisti M. F. Axundov adına Dövlət
mükafatı laureatı rejissor Tofiq Kazımovun həyat və yaradıcılıq
yoluna həsr edilən bu kitabda görkəmli sənətkarın uzun müddətli
səhnə və pedaqoji fəaliyyəti səhifə-səhifə diqqətə çatdırılır.
22
Təqdim edilən kitab müəllifin Tofiq Kazımovun yaradıcılığına
professional xüsusiyyətləri, pedaqoji metodikası, rejissor
poetikası barədə qənaətlər, konkret tamaşalar, tədris prosesi
əsasında və müəllifin şəxsi müşahidələrinə, tarixi-estetik
faktlara istinadla verilmişdir. Tofiq Kazımovun tələbəsi olmuş,
sonrakı illərdə onun rəhbərliyi altında çalışmış müəllifin
araşdırmaları, bu böyük teatr xadiminin şəxsi qeydləri, sənət
məsələləri ilə bağlı mülahizələri əhəmiyyətli elmi-nəzəri dəyər
kəsb edir.
Kitab milli teatr sənəti tariximizdə özünəməxsus yer tutan
Tofiq Kazımovun yaradıcılıq irsi ilə maraqlanan rejissor, aktyor,
teatrşünas tələbələrə, teatr ictimaiyyətinə, eləcə də geniş oxucu
kütləsinə ünvanlanıb.
Kitabxanaçının dəyərli məlumatlarından sonra iştirakçılar
qonaqlara kitab haqqında məlumat verirlər.
I iştirakçı: Tanınmış ictimai xadim, şair, dramaturq, aktyor
Səməd Mənsurun ailəsində daha bir oğlan uşağı dünyaya göz
açdı. Atası Səməd Mənsur övladına Əhməd Tofiq adını verdi.
Atası rəhmətə gedəndə Əhməd Tofiqin cəmi dörd yaşı vardı.
Atasından sonra heç kim onu Əhməd Tofiq çağırmırdı, elə
sadəcə Tofiq deyirdilər. Həmin vaxtdan başlayaraq anası Yaxşı
xanım ona həm ana, həm ata oldu... Qarışıq zaman idi. Odur ki,
anası Yaxşı xanım oğlu Tofiqi həyətdən kənara buraxmırdı.
İllər keçdikcə həmin bu həyət onun üçün müəyyənləşdirilmiş
arzuların uçuş meydançasına çevrildi. Bəzilərinin quş,
bəzilərinin
çərpələng uçurduğu vaxtlarda o, məhəllə
uşaqlarından bir neçəsini başına yığıb öz həyətlərində kiçik
səhnəciklər hazırlayırdı. Bu zaman o, həm rejissor olurdu, həm
də baş rolun ifaçısı.
II iştirakçı: Bakı şəhəri, 1 May küçəsindəki 80 nömrəli
ünvanda yerləşən həmin həyət teatrında “Dursunəli ballıbadı”,
“Keçəlin sərgüzəştləri” daha sonra “Hacı Qara”, “Ölülər”, “Pəri
23
Cadu”, oynanılırdı. Yaxşı xanım evdə olan döşəkağıları, köhnə
geyimləri, məişət əşyalarını, bir ucdan daşıyıb aparan
uşaqlardan bezar olsa da, “təki küçəyə-bacaya çıxmasınlar”,
– deyə razılaşırdı, bunları ötəri həvəs hesab edirdi. Amma necə
deyərlər, sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Yəni bu həyat
teatrındakı tamaşaların ötəri həvəs olmadığı bir müddətdən
sonra hamıya bəlli oldu. Həmin “truppa”nın aktyorları içərisində
məhəllə uşaqlarından Əlibala Bayramov, Teymur Məmmədov
və onun qardaşı, sonradan Azərbaycan teatr mədəniyyətinin
görkəmli şəxsiyyətlərindən biri olacaq Mehdi Məmmədov vardı.
Tofiq Kazımova gəlincə... O, hələ məktəb yaşlarından atasının
yaxın dostu, o zaman Azərbaycan Dram Teatırının direktoru
vəzifəsində çalışan Hacıağa Abbasovun himayəsi ilə tez-tez
teatra gedər, yeni tamaşalara, o zamankı əfsanəvi aktyorların
yaratdıqları möcüzələrə acgözlüklə tamaşa edərdi. İçində od
tutan yaradıcılıq atəşi alovlanıb genişləndikcə o, niyyətin
mənzilini müəyyənləşdirdi və Bakı Teatr Texnikumuna daxil
oldu. O dövrün məşhur rejissorlarından olan Aleksandr
Tuqanovla tanışlığı onun teatr baxışlarını zənginləşdirdi. Həm
də bu, o zaman daxilində baş qaldıran, amma ona aydın olmayan
yeni istəklər, rejissor sənətinə qarşı meyil yaratdı. Texnikumu
uğurla bitirən gənc Tofiq, o zamankı Gənc Tamaşaçılar
Teatırının truppasında aktyor kimi çalışmağa hazırlaşırdı.
III iştirakçı: Tofiq Kazımov xoşbəxt idi. Amma bu xoşbəxtliyin
ömrü çox qısa oldu. İkinci Dünya müharibəsinin başlanması,
çoxları kimi onun da xoşbəxtliyinə pəl vurdu. Müharibəyə gedən
T. Kazımov döyüşlərin birində yaralandı. Arxa cəbhədə müalicə
olunsa da, aldığı yara onun aktyor kimi fəaliyyətinə ciddi əngəl
oldu. Doğrudur, teatr tamaşalarında ona tapşırılan müxtəlif
səpkili rollardan ürəyincə olanlar da vardı, olmayanlar da, amma
əsas o idi ki, o, teatrdaydı, səhnəyə çıxırdı, müxtəlif geyimlər
geyinib, qrim vurub, səhnənin tozunu udur, ən vacib isə tamaşaçı
24
ilə üz-üzə sehrli dəqiqələr yaşayırdı. O, istəyinə çatmışdı. Amma
öz daxili “mən” ində iddialı lideri yaşadan Tofiq Kazımov
məhdud imkanlı aktyor kimi davam etməyi özünə sığışdıra
bilmirdi. Odur ki, içindəki çəkişmədə qəti qərar qəbul etdi,
rejissor sənətinə yiyələnmək üçün Moskvaya Dövlət Teatr
institutuna üz tutdu və qəbul imtahanlarında uğur qazandı.
Bakıda aktyorluq fəaliyyətində əsasən komik rollarda çıxış edən
Tofiq Kazımova Moskvadakı təhsil illərində hazırlanan kurs
işlərində romantik obrazlar tapşırılır. Bəzilərinə qəribə görünsə
də, özünü I kursdakı imtahan işində o, Şeksprin “Otello” sunda
baş rolu ifa edir və işlər kursun rəhbəri, dövrün teatralları
arasında “qaşqabaqlı dahi” adlandırılan Aleksey Papov, istərsə
də, aktyor sənəti müəllimi Mariya Knebel tərəfindən yüksək
qiymət alır. “Tofiq Kazımovu başqa tələbə yoldaşlarından
fərqləndirən bədii ehtiraslılıq, yüksək improvizasiya qabiliyyəti,
öz rejissor mətnini səhnə vasitəsilə ifadə etmək istedadıdır”.
M. Knebelin söylədiyi bu sözlər Tofiq Kazımovun sonrakı
yaradıcılıq yoluna hazırlayırdı. Nəhayət, gözlənilən gün gəlib
çatdı və Dövlət Teatr Sənəti İnstitunun məzunu Tofiq Kazımov
Bakıya qayıtdı. Onun yaradıcılığı müddətində Azərbaycan teatrı
bir çox yeniliklərə imza atdı.
Yaradıcı rejissor Tofiq Kazımovun fəaliyyətini gənc nəslə
tanıtmaq, sevdirmək, milli dəyərlərimizi, tariximizi onlara daha
səlis şəkildə çatdırmaq üçün kitabxanada bir sıra tədbirlər
görülməkdədir. Bunlardan kitab müzakirəsi, icmal, konfrans
dəyirmi masa, oxucularla söhbət, sorğu, rəsm və digər
müsabiqələr, eləcə də “Yol belə başladı” adlı ədəbi-bədii gecə
keçirilə bilər.
Gecəyə
Azərbaycanın
görkəmli
sənət
adamlarını,
teatrşünasları, rejissor və incəsənət xadimlərini, oxucuları,
müəllimləri, teatr həvəskarlarını dəvət etmək olar. Qonaqlar
T. Kazımovun şəkillərinin, səhnə obrazlarında oynadığı
25
rəsimlərlə və eyni zamanda quruluş verdiyi əsərlərin afişalarının
çərçivərələrlə bəzədilmiş zalda əyləşirlər. Tədbir T. Kazımova
həsr olunmuş slaydla başlanır. Daha sonra aparıcılar səhnəyə
yaxınlaşaraq qonaqları salamlayır.
I aparıcı:
Bir zamanlar mənə elə gəlirdi ki, Allah insana istedad
bəxş etməklə onu min-min adamdan seçmək istəmiş, bunu bizə
də tövsiyə etmişdir. Elə bil demək istəmişdir ki, ayıq olun, bu
adamı sizlərdən daha çox xoşladığım üçün ona istedad verdim.
Onu tanıyın, şəfqətinizi əsirgəməyin ondan. Lakin sonralar
müşahidələrim, oxuduqlarım, eşitdiklərim məni başqa qənaətə
gətirdi. Mənə bir həqiqət aydınlaşdı ki, Allah sərvət kimi
istedadı bəxş edəndə, onunla bərabər sanki müşkülləri də
göndərir. Odur ki, istedadın qismətinə məhrumiyyətlər,
sıxıntılar düşür. O, öz taleyindəki ağrı-acını dada-dada ömrünü
başa vurmalı olur. “Nə etməli, görünür, istedadın taleyi belədir.
İstedad tənhalığa məhkumdur”, sözləri Tofiq Kazımova
məxsusdur.
Tofiq Kazımov yüzlərlə istedadlı tənha
şəxsiyyətlərdən idi. Bu ucu-bucağı bilinməyən yaradıcılıq
ümmanında öz tənha yelkəni ilə, gah amansız dalğalarla, gah da
mülayim səmt küləyi ilə təkbətək idi. Sevinci də, kədəri də
təkbətək idi və sevinci də, kədəri də təkcə özünə məlum idi.
II aparıcı: İllər ötdükcə Azərbaycan teatrına ən böyük
nailiyyətlər gətirənlərdən biri, görkəmli rejissor T. Kazımovun
sənətkar dünyası kamilləşdi. T. Kazımov Azərbaycan teatr
mədəniyyətini addım-addım irəli aparır, milli rejissorluğun ifadə
vasitələri xəzinəsini zənginləşdirir, səhnə sənəti tarixinin
elmi-nəzəri kitabını səhifə-səhifə artırırdı. Tofiq Kazımovun
50-ci illərdən başlanan mürəkkəb, eyni zamanda şərəfli
yaradıcılıq yolu 80-ci illərə qədər davam etdi. Bəzən kövrək və
mənalı xatirələrə qaytarsa da, yolu bizim günlərdə bir daha
addımlamaq, onun saldığı izləri bir daha izləmək, bir daha
26
nəzərdən keçirmək olduqca xoşdur. Çünki bu, böyük bir
sənətkarın yolu, Tofiq Kazımovun keçdiyi yoldur...
I aparıcı: O, teatra dünyanın ən gözəl yeri deyərdi. Və həqiqətən
ilk baxışda sadə görünən bu sözlərdə təkcə T. Kazımova məlum
olan xeyli güclü mənalar gizlənirdi. Nəşəli anlarında bu sözləri
o, xüsusi vurğu ilə söyləyirdi. Bəlkə, yeganə mətləb idi ki, o bu
zaman zarafatı, yaxud istehzanı unudardı. Halbuki komik duyğu
onda çox güclü idi... Məlumdur ki, hər bir sənətkar yaradıcılığa
öz bədii amalı ilə başlayır. Bu o deməkdir ki, sənətkarın ərsəyə
gətirdiyi bu və ya digər əsər də, şübhəsiz ki, onun bədii amalının
konkret təzahürü, onun əqidəsi, həyat prinsipi kimi meydana
gəlir. Yəni yaradıcı şəxsiyyət olduğu üçün sənətkar yaşadığı
dövrün ictimai-fəlsəfi, bədii intelektual yükünün daşıyıcısına
çevrilir.
II aparıcı: Yaradıcılığının son illərində Tofiq Kazımov
daşlaşmış səhnə ənənələrinin ağırlığını üzərindən atmaq,
tamamilə fərqli teatr yaratmaq arzusu ilə yaşayırdı. Bir də
Vətənini müstəqil görmək, atasının vəsiyyətinə əməl etmək,
azadlıq müjdəsini məzarda da olsa, ona yetirmək arzusu var idi.
Ondan milli rejissor sənətində heç nə ilə əvəz edilə bilməyəcək
boşluq, bizim-tələbələrin üzərində ödənilməyəcək ustad borcu
qaldı...
Tofiq Kazımov dünyanın bənzərsiz istedadlarından biri
kimi öz həyatını yaşayıb getsə də, sənəti ilə Azərbaycan teatrı
tarixində öz məktəbini – Tofiq Kazımov məktəbini yaratdı.
I aparıcı:
Tofiq Kazımov səhnənin gələcəyi üçün gənclərə
meydan verib, yaşlıların təcrübəsindən istifadə etmək
tərəfdarıydı. Tofiq Kazımov baş rejissorluğu dövründə teatra
çoxlu istedadlı gənc cəlb etdi. Yeni teatr poetikası yaratmaqla,
onun estetik səciyyələrini müəyyənləşdirirdi. Tofiq Kazımov,
sözün əsl mənasında, hazırladığı səhnə əsərlərində “tamaşanın
müəllifi” səviyyəsinə yüksəlirdi. Tofiq Kazımovun hazırladığı
tamaşalarda divar, qapı, pəncərə və s. əşyalar (obyektlər) həm
27
özünün konkret məişət mahiyyətini yerinə yetirir, həm də
atribut-obraza çevrilirdi. Akademik teatrda həmişə gənc
qəhrəman rolları tanınmış, müəyyən fəxri adlarla təltiflənmiş
50-60 yaşlı aktyorlara verilirdi. Bu səmərəsiz ənənəni məhz
Tofiq Kazımov sındırdı.
II aparıcı: Tofiq Kazımovun tamaşalarında həm fikir, həm də
estetik forma baxımından həmişə təzə-tərlik, təravət vardı. Tofiq
Kazımovun quruluş verdiyi tamaşalarda iyirminci əsrin hərəkət
və təfəkkür surəti, qlobal ictimai və siyasi proseslərin ritmi,
insanların həyat tərzinin dinamikası, düşüncə tərzinin itiliyi
müxtəlif bədii estetik, fəlsəfi, psixoloji formalarda parlaq
təcəssümünü tapırdı. Tofiq Kazımovun tamaşalarının finalı özü
bir tamaşa idi. Rejissorun əsər üçün seçib qurduğu bədii, estetik,
fəlsəfi konsepsiya finalda zahirən həlim, lirik, sakit, yumşaq,
ancaq enerji nüvəsində coşqunluq, əzəmət, hayqırtı, olan tərzdə
tamaşaçılara çatdırıldı.
Onun adı milli teatr tariximizə parlaq hərflərlə yazılıb. Onun
səhnəmizdə tamaşaya qoyduğu əsərlər həmişə qızıl onluqların
bəzəyi olub. Azərbaycanda yeni istiqamətli bir teatr məktəbinin
yaranması da bu unudulmaz sənətkarın adıyla bağlıdır...
28
Ədəbiyyat siyahısı
Kitablar
Haqqında
Əlizadə M. Dördüncü ölçünün rəngləri. - Bakı : E.L.
Nəşriyyat və Poliqrafiya Şirkəti MMC, 2008. - 445 s. : foto.
İsrafilov İ. Tofiq Kazımovun rejissor dərsləri. - Bakı :
Aspoliqraf, 2013. - 232 s : foto.
Dövri mətbuatda
Abbaslı T. Fenomenal teatral istedad : teatr rejissoru Tofiq
Kazımov haqqında // Mədəniyyət. - 2014. - 15 yanvar. - № 3. -
S. 6.
Abbaslı T. Təbiətcə poetik, təbcə dramatik... : Tofiq Kazımovun
təsfirində həyatla sənət qafiyələnirdi // Mədəniyyət. - 2012. 13.
01. - № 2. - S. 7.
Əlizadə M. Azərbaycan teatrında Tofiq Kazımov fenomeni //
Mədəni Həyat. - 2013. - avqust. - № 8. - S. 12-14.
Həmidova S. Tofiq Kazımov novator rejissor kimi // Yeni
Azərbaycan. - 2014. - 23 aprel. - № 69. - S. 6.
İsmayıloğlu A. Üçüncü zəngdən sonrakı ömür : Tofiq Kazımov
haqqında // Ədəbiyyat qəzeti. - 2010. - 3 dekabr. - № 47. - S. 2.
İsrafilov İ. Azərbaycan teatr mədəniyyətində Tofiq Kazımov
imzası // Mədəniyyət. - 2013. - 14 iyun. - № 42. - S. 6-7.
İsrafilov İ. Sənətin böyük sualları ilə üz-üzə : Tofiq Kazımov -
90 // Mədəni Həyat. - 2013. - № 3. - S. 38-41.
Quliyev Ə. Heç kəsə bənzəməyən Tofiq Kazımov : Zəngin
yaradıcılığa malik rejissor teatrdakı dəst-xətti ilə fərqlənən
sənətkar idi // Kaspi. - 2015. - 5 may. - № 79. - S. 15.
29
Məhərrəmova T. Tofiq Kazımovun rejissor ömrü // Kaspi. -
2013. - 19 iyun. - № 108. - S. 11.
Muxtar R. Tofiq Kazımov haqqında xatirələrim // Səs. - 2017.
- 21 sentyabr. - № 170. - S. 13.
Rəhimli İ. Teatr tariximizdən səhifələr // Ədəbiyyat qəzeti. -
2013. - 8 mart. - № 9. - S. 2,8.
Vahid T. Böyük rejissorun teatr dünyası : Tofiq Kazımov - 90
// Mədəniyyət. - 2013. - 19 iyun. - № 43. - S. 2.
Vahid T. Səhnəyə azadlıq gətirən rejissor : Tofiq Kazımov - 90
// Mədəniyyət. - 2013. - 21 iyun. - № 44. - S. 6.
Zaman içində zamansız: Tofiq Kazımov // Mədəniyyət. - 2011.
- 14 yanvar. - № 3. - S. 9.
30
Azərbaycan teatrının Tofiq Kazımov zirvəsi
(metodik vəsait)
Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88;
E-mail:info@clb.az
URL:www.clb.az
F.Köçərli adına Respublika
Uşaq Kitabxanasında
çap olunmuşdur.
Sifariş: 1
Çapa imzalanmışdır:01.01.2018
Tirajı:100
Pulsuz
Dostları ilə paylaş: |