41
optimal variantın seçilməsi zamanı normativ texniki sənədlərin hazırlanmasında
buraxılan məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün sənaye işçilərinin maddi
və mənəvi cəhətdən həvəsləndirilməsinin artırılmasında vaxtdan asıılı olaraq
keyfiyyət dinamikasının dəyişilməsinin öyrənilməsi zamanı keyfiyyətə dair
hesabatın tərtibindən və.s. Xəz mallarının keyfiyyət səviyyəsini kompleks
qiymətləndirilməsinin ümumi alqoritması aşağıdakı əməliyyatların aparılmasını
tələb edir.
Xəz mallarının keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsinə başlayan zaman
birinci növbədə onun istismar şəraitini və istehlakçıların bu amala olan
kontigentini aydınlaşdırmaq lazımdır. Belə təhlil qiymətləndirilən malın
keyfiyyətinə verilən tələbləri formalaşdırmağa imkan verir. Bu halda yalnız bir
istehlakçının tələbini nəzərə almaq deyil, bu təyinatda malın istismarında iştirak
edən bütün istehalkçıların tələbini nəzərə almaq lazımdır. Başqa sözlə, istehlak
dəyərinin ictimai xarakterini nəzərə almaq lazımdır.
Məlum olduğu kimi hər bir xəz məmulatı xassələrini müxtəlifliyinə görə bir-
birindən fərqlənirlər Xəz mallarının keyfiyyətini qiymətləndirən zaman həmişə ilk
sual olaraq hansı xassə nomenklaturasının əsas götürülməsi məsələsi meydana
çıxır. Bu zaman düzgün göstəricilərin əldə edilməsi üçün bir çox əmtəəşünas
təcrübələri və təhlilləri aparılır.Malların xassələrinin göstəricilərinin hərtərəfli
öyrənilməsi üçün aparılan əmtəəşünas təcrübələri daha geniş və ətraflı sayılır.
Təhlillərin aparılması zamanı elmin yeni nəaliyyətlərindən düzgün istifadə
edilməlidir.Təhlil eyni zamanda keyfiyyətin qiymətləndirilməsi və ya onun təyin
olunması
üçün
metodikaların
hazırlanmasında
materialların
xassələrinin
göstəriciləri haqqında məlumatların toplanması məqsədilə aparılır. Təhlillərin
əksəriyyəti standarta daxil olan normativ texniki göstəricilərə əsasən aparılır. Bəzi
göstəricilər az əhəmiyyət kəsb etdiyinə təhlilin mürəkkəbliyinə yaxud işlənmiş
metodların olmamasına görə standarta daxil edilmir.
42
Ayrı-ayrı xassə göstəricilərinə görə əmttəşünas təhlilləri buraxılmış yeni
partiya xəz məmulatları standartın tələblərinə uyğunluğunu başqa sözlə,
göstəricilərin miqdar xarakteristikalarını təyin edir.
Xəz mallarının xassə göstəricilərinin təyin edilməsi üçün aşağıdakı üsullar
istifadə edilir:Orqanoleptik və alət üsullarından istifadə edilir.
Orqanoleptik üsul sadə olmaqla malın tək-tək xassə göstəricilərinin insanın
hiss üzvlərinin vasitəsilə bilavasitə qəbul olunmasına əsaslanır. Bu yoxlamaların
nəticələrini əldə etmək üçün sadə cihazlar və vasitələrdən istifadə edilir ki, bunlara
misal olaraq lupaları,xətkeşləri və.s misal göstərə bilərik. Orqanopleptik üsulla və
xassə göstəriciləri təyin edilərkən nəticələr ballarla ifadə edilir.Orqanoleoptik üsul
əsas etibarılə bu və ya digər xassə göstəricilərinin təyin edilməsində alət üsulunun
olmadığı və ya zəif inkişaf etdiyi halda geniş tətbiq edilir. Orqanoleptik üsulun bir
çox üstün və çatışmayan cəhətləri vardır.Bu üsulun əsas etibarılə onun sadəliyində
və xassə göstəricilərinin tezz qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Bu zaman təhlil
üçün xüsusi otaqların, cihaz və alətlərin olması tələb olunur. Bu üsulun
çatışmmazlığı onun tədbiqinn məhdudluğundan və nəticələrin subyetktivliyindən
ibarətdir. Xassə göstəricilərinin alınmış nəticələrinin doğruluğu mütəxəsislərin
ixtisas dərəcəsindən,onların praktiki təcrübəsindən və hiss üzvlərinin fizioloji
xüsusiyyətlərindən ibarətdir. Orqanoleptiki üsulda xassə göstəriciləri həmişə
hesablaşa ğıçü vahirlərilə ifadə edilə bilmir, bu zaman bu və ya digər malları
uyğun əlamətlərinə görə müqayisə etmək çətin olur. Bütün bu çatışmazlıqlara
baxmayaraq orqanoleptik üsul əmtəəşünas təcrübəsində xüsusilə xəz məmulatların
nöqsanlarına görə sortlarının müəyyən edilməsində geniş tədbiq edilir.
Xəz mallarının xassələrinin seçilməsində və qiymətləndirilməsində ən çox
yayılmış üsul demək olar ki,alət üsulu sayılır. Bu üsulda xəz mallarının xassə
göstəricilərinin təyini ölçü vasitələrinin,cihazların və kimyəvi reaktivlərin
köməyilə aparılır. Bu üsul orqanoleptik üsula nisbətən daha obyektiv
43
olmaqla,xassələrin asan mənimsənilə bilən miqdar göstəricilərinin alınmasına
imkan verir. Bu üsulu həyata keçirən zaman təsadüflüyə yol verilmir. Xassə
göstəriciləri alət üsulunda dəqiq ölçü vahidlərilə ifadə edilir.Alət üsulunun əsasını
metrologiya təşkil edir. Xassə göstəricilərinin təyini üçün olanbu üsul otağın
temperaturasına,rütübtinə dəqiq riayət olunmasının, standart nümunələrin
hazırlanmasını, cihazların dəqiqliyini, təcrübələrin aparılması üçün standart
metalların olmasını və xüsusi hazırlanmış kadrların olmasını tıələb edir.
Alət üsulu ilə xəz mallarının xassə göstəricilərinin təyini bəzən çox vaxt
aparılır və əksər hallarda məmulatın dağılaraq sıradan çıxmasına səbəb olur.
Laborotoriya şəraitində alət üsulunun köməyilə xəz mallarının təhlil edilən və
öyrənilən xassə göstəriciləri əsasən 3 qrupa bölünür:tük örtüyünün xassələri,gön
qatının xassələri,hazır məmulatın xassələri.
Tük örtüyünün xassələri. Dərinin tük örtüyü bir neçə xassələrə malik olur
ki,bunlar da birlikdə onun xarici görünüşü,daha doğrusu xəzin gözəlliyini,onun
geyilməyə qarşı davamlılığını və istilik mühafizəetmə qabiliyyətini təyin edir. Bu
xassələr xəz dəriləri üçün eyni olmayıb, eyni zamandada müxtəlif kateqoriyalı xəz-
dəri xammalı üçün də müxtəlif olur.
Tük örtüyünün hündürlüyü. Tükün hündürlüyü xəz dəri xammalaı üçün
vacib xassələrdən birisi sayılır. Tük örtüyünün hündürlüyündən asılı olaraq xəz
yarımfabrikatlarının istiliksaxlama xassəsi də müəyyən olunur. Bu xassə xəz-dəri
xammalı və məmulatların keyfiyyətinin və sortunun təyin edilməsində həlledici
rolu vardır. Hər bir növ xəz-dəri xammalının özlərinə məxsus tük hündürlüyü
göstəriciləri vardır. Bu da tük örtüyünün kryaj üzrə sortundan və dərinin topoqrafik
sahəsindən asılı olur.
Tükün hündürıüyü onu duzəldib,kökündən qurtaracağına qədər olan uzunluq
göstəricisi ilə müəyyən edilir. Müxtəlif növ xəz dərilərinin tük hündürlüyü 10-dan
Dostları ilə paylaş: |