Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
Yüklə 443,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BIRINCI FƏSIL. NƏZƏRI HISSƏ 1.1. Xəz yarımfabrikatlarının əmtəəlik xassələri
- Örtücü tüklər
5
Həcmi çəkisinə görə xəz istehsalı icarəsində hal-hazırda qoyun dəriləri birinci yer tutur. Buraya yarım zərif və zərif yunlu qoyunların dəriləri metisleşdirilmişdir(cinsləşdirilmiş)qoyunların dəriləri aid olunur. Əvvəllər qaragül qoyun xəz istehsalı yalnız Özbəkistan və Türkmənistan Respublikalarında istehsal olunduğu halda hal-hazırda Qazaxıstanda Astarxanda Moldaviya və Ukraniyanın bəzi rayonlarında da qaragül qoyun dərilərindən də xəz istehsal olunur. Xəz istehsalında dovşan dərilərindən alınan xəz xammalı daha xüsusi yer tutur ki,bu da köməkçi təsərrüfat sahələrində əldə olunur. Vəhşi heyvanlar xüsusi fermalarda,savxozlarda və bəzi kalxozlarda saxllanılır. Bunlardan çox qiymətli xəz xammalı,yəni gümüş,qara tülkü,mavi şimal tülküsü,samur,qunduz diri xammalları tədarük olunur. Vəhşi heyvan dəriləri üzrə emal olunan xəz istehsalı içərisində ovçuluqla əldə olunan xəz xammal xüsusi yer tutur. Bu yolla alınan dərilər dələ, qırmızı rəngli tülkü, samur, sincab, ondatra, şimal tülküsü, sibir siçovulu ,su samuru, mişovul, köstəbək, baybak, sünbülqıran, dağ sianı, dəniz heyvanlarının, dəniz pişiyi dərisi, su iti dərisi dərilərə aid olunur. Rus boyağı, yəni tük örtüyünün bəzi qiymətli heyvan dəriləri rənginə boyanması premetiv üsul olmasına baxmayaraq xarici dövlətlərdə çox baha qiymətə satılırdı. Rus su samuru ustalarının leypsiq xəz sənayesində boyayıcl usatalar kimi işləməyə dəvət edirlər. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, Sovet hakimiyyəti dövründə yüksək istehsal heçminə malik xəz müəssisələri yaradılmışdır. 100-dən artıq xəz verən heyvan növləri mövcud idi ki,bunlardan daha xəz sənayesindən müxtəlif xəz malları istehsalı edilir. Digər ölkələrdə müqayisə etsək görərik ki, Avropada cəmi 22, Şimali Amerikada 35, Cənubi Amerikada 16, Avstraliyada 10, Afrikada isə 12 xəz verən heyvan növləri yetişdirilir. Ölkəmizdə xəz məmulatı açıq satışla satılır.
6
1.1. Xəz yarımfabrikatlarının əmtəəlik xassələri
Təbii xəzlərin əmtəəlik xassələrinin aşağıdakı keyfiyyət göstəricilərinə görə ekspertiza etmək olar. Tük örtüyü. Dərinin tük örtüyü çoxlu sayda tüklərdən təkil olunmuşdur. Heyvanın tük örtüyü müxtəlif fiziolji funksiyaları yerinə yetirir. Belə ki,o termotənzimləyici rolunu oynayır və habelə heyvan bədənini müxtəlif mexaniki təsirlərdən qoruyur. Ətraf mühitdə bəslənmı şəraitində asılı olaraq hər bir növ vəhşi heyvanların dərilərinin özlərinəməxsus tük örtüyü vardır. Tükün kökü get-gedə bir qədər yoğunlaşır və tükün sığınacağını əmələ gətirir.Onun xarici korpusla təbəqəsi dərinin derma qatında tük çantalarını əmələ gətirir. Daxili təbəqəsi isə,yəni emidermis tərkiblisi tükün kök yolunu əmələ gətirir. Sığancaqda böyüməyə başlayan yeri gön birləşdiricilərindən ibarət olmaqla müxtəlif növlü qan damarlarından təşkil olunmuşdur. Tükün sığıncağı buynuzabənzər maddədən ibarət olub, aşağı tərəfdən dairəvi formaya malikdir. Tükün gövdəsi əksər hallarda 3 təbəqədən ibarət olur. Xarici tərəfdən pulcuqlardan ibarət təbəqədən,buna bəzən xarici tərəfdən pulcuqlardan ibarət təbəqədən,buna bəzən Kutikul(dəri) pərdəsi də deyilir:daxili tərəfdən tükü qazmaq təbəqəsi əhatə edilir,ortada qalan hissə ilə nüvəcik (özəkcik) adlanır.Hər bir qat isə özünəməxsus quruluşa məxsus olur. Qazmaq qatı nüvəciyin üzünü örtür.Bu qat bir-birlərinə söykənmiş qəfəslərdən təşkil olunmaqla tükün istiqaməti boyu yerləşdirilir. Elektron mikroskopu göstərir ki,qəfəslər öz növbəsində bir-birlərinə yapışmış fibrinlərdən təşkil olunur.Qazmaq qatından asılı olaraq tüklərin davamlılığı bir-birilərindən
7
fərqlənir. Çox nazik təbəqə şəklində qzamaq təbəqəsini buynuz qatı əhatə edir. Bu isə öz növbəsində çox zəif buynuz pulcuqlarından ibarətdir. Elektro mikroskopik analizi göstərir ki, kutikura çox mürəkkəb quruluşdan ibarətdir. Bu da öz növbəsində eşkutikuldan,eqzotikuldan və endekutikul təbəqəsindən təşkil olunmuşdur. Bu təbəqələr kimyəvi tərkibcə bir-birilərindən asanlıqla fərqlənir. Bir qayda olaraq daha sıx tüklü dəriləri təbəqələşməsi də mürəkkəb olur. Hər şeydən əvvəl tükləri vibriz (hissiyat) və əsas tük növlərinə bölürlər ki, bunlar da xəzlik heyvanlarının dərilərini əsas tük örtüyünü yaradırlar.
təsirlərdən qoruya bilir. Bundan əlavə həm də ötürücü tüklər digər funksiyaları da yerinə yetirəı bilər. Ötürücü tüklər özləri istiqamətləndirici və əst tüklərinə də ayrlır.İstiqamətləndirici tüklər ən uzun tüklər olub, heyvanın bir növ hissetmə qabiliyyətini daha da artıra bilir. Bunun dibi dərmanın daha da dərinliyinə işlədiyindən bir balaca təsir baş verən kimi onu bir başa orqanlarına xəbər verə bilir. İstiqamətləndirici tüklər tamamilə düz istiqamətlidir və uc nahiyyəsi bir qədər genişlənərək iyə bənzəyir. Kök nahiyyəsi get-gedə itiləşir. Bu növ tüklər kökünün itilik dərəcəsinə və uzunluğuna görə ost
tüklərindən asanlıqla fərqlənir.İstiqamətləndirici tüklərin sayı çox deyil. Belə ki,hər kvadtrat santimetrdə 5-20yə qədər tük ola bilir.Ost(QIL) tükləri bir çox tüklərini mexaniki zədələnmələrdən qorumaqla heyvan bədənini soyuqdan da mühafizə edir. O istiqamətləndirici tükə nisbətən qısa və nazik olur. Bu növ tüklər düz istiqamətli və əyilmiş formalı olmaqla tükün əsas gövdəsi dalğavari görkəm olur.
Tüklər tiplərinə görə morfoloji və rəngli tüklərə bölünür. Morfoloji kateqoriyaya aid olan tüklər o növ tüklərə deyilir ki, formasına, qalınlığına, uzunluğuna və qıvrımlıq dərəcəsinə görə bir-birilərindən fərqlənə bilsin. Rəngli kateqoriyalı tüklər elə qrup tüklərdi ki, morlfoloji çərçivə daxilində piqmentlik dərəcəsinə uzunluğuna və qalınlığına görə bir-birindən fərqlənə bilsin. Yüklə 443,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|