Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
Yüklə 379,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sadə aşındırma (qlişer).
- Metal təbəqəsi ilə əmələ gətirilən naxış.
- Preslənmiş məmulatların naxışlanması.
- 5. ŞÜŞƏ MƏMULATLARININ ISTEHSALINDA IŞLƏDILƏN XAMMALIN VƏ NAXIŞ NÖVÜNÜN KEYFIYYƏTININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSINƏ TƏSIRI
44
dəyişməklə zərif naxışdan iri dənəvər naxışa qədər fakturalı naxış almaq olar. Bu növ naxışlar adətən tutqun qalır, bəzən naxışın ayrı-ayrı elementləri pardaqlanır. Enli düz til naxışı. Şayba naxışı məmulatın uzunu boyu yerləşən və tam şəffaf olunana qədər pardaqlanan enli tillərə deyilir. Bu üsulla naxışlanan məmulat adətən qalın divarlı istehsal edilir. Məmulat içərisində tilləri olan metal formalara üfürülür. Formaya salınmış məmulat əvvəlcə cilalanır, sonra isə parlaq səth alınana qədər diqqətlə pardaqlanır. Enli tillər naxışının müxtəlifliyi millərin qarşı-qarşıya olmasından ibarətdir. Adətən tilli məmulatda 8, 10, 12 və 16 til olur. Qumvari emal. Bu prosesin mahiyyəti belədir: emal olunacaq səthə trafaret qoyulur və təzyiq altında verilən qum axını ilə işlənir. Qum hissəcikləri trafaretin kəsik yerlərində oyuq yaradaraq verilən naxışı əmələ gətirir. Şüşə məmulatları kimyəvi üsulla da naxışlanır. Aşındırma geniş yayılmış və ftorid turşusunun köməyi ilə aparılır, bu, şüşə komponentinin əsasına – kremnezena təsir edir. SiO 2 + 2H 2 F 2 = SiF 4 + 2H 2 O Alınan silisium floridin az bir hissəsi uçur. Aşındırma şəffaf və tutqun olur. Şəffaf aşındırma yeyici və kükürd turşusunun qarışığında aparılır. Tutqun aşındırma üçün antrium sulfat və duz turşusu əlavə etməklə yeyici turşu ilə işlədilir, bu zaman həll olmayan duzların kristalları ayrılır ki, bu da şüşə məmulatının səthində tutqun qat əmələ gətirir. Kimyəvi üsulla naxış əmələ gətirməyə sadə (qloşer), pantoqraf və dərin aşılama daxildir.
vasitəsilə əmələ gətirilir. Məmulat tərkibində bal mumu, kanifol, serezin və parafin olan xüsusi mastika qatı ilə örtülür. Və fırlanan maşının stoluna yerləşdirilir. Nazik iynələr mastikada naxışlar açır. Məmulat aşındırma vannasına doldurulur. Aşındırıcı məhlul yeyici və kükürd turşusunun qarışığından ibarətdir. Məmulat burada 40-60 0 temperaturda 15-30 dəqiqə saxlanır. Flüroid turşusu mum mastikasına təsir edə bilmədiyi üçün məmulatın üzərində yalnız iynə vasitəsilə cızılıb mastikadan azad edilmiş yerlərə naxış düşür. Aşındırmadan sonra məmulat 45
suda yuyulub turşu qalığından, ən sonda isə qaynar suya salınıb mastikadan və turşu qalığından azad edilir. Sadə aşındırma naxışı düz və qövs xətlərinin kombinasiyasından ibarət olub, şloşer maşınında əmələ gətirilir. Bu maşın eyni vaxtda 1-8 qədər məmulat naxışlayır. Pantoqraf aşındırması. Bu, qiloşir aşındırmasından özünün daha mürəkkəb naxışları ilə fərqlənir. Qloşir və pantoqraf maşınları üçün adətən nazik divarlı məmulatlar götürülür. Burada da sadə aşındırmada olduğu kimi məmulatın üzəri mastika ilə örtülür, sonra pantoqrafın köməyi ilə naxış əmələ gətirilir və yeyici turşunun içərisinə salınır. Pantoqraf maşınında eyni vaxtda 12-24 və daha çox məmulat hazırlanır. Dərin aşılama. Dərin aşındırma şüşə məmulatlarının naxışlanmasında tətbiq edilən yüksək bədii naxışlardan biridir. Bu üsula Qople üsulu deyilir (ixtiraçının adı). Dərin aşındırma əlvan qatlı məmulatda tətbiq edilir. Burada məmulatın üzərinə fırça vasitəsilə aşındırılası olmayan yerlərə mastika sürtülür, sonra məmulat florid turşusu içərisinə salınır. Nəticədə məmulatın mastika sürtülməmiş yerləri aşınır və məmulatın üzərində qabarıq naxışlar qalır. Naxış bir dəfə deyil, hissə-hissə vurularsa, məmulat hər mastika sürtüldükdən sonra turşuya salınır. Beləliklə, əlvan qatlı şüşə məmulatın müxtəlif sahələrində müxtəlif qalınlıqda çıxır. Rəssamlar asfalt lakının köməyilə məmulatın üzərində naxış əmələ gətirirlər. Məmulatın mastika ilə örtülməyən hissələri yeyici turşu vasitəsilə müxtəlif dərinlikdə aşındırılır. Həmin aşındırılmış yerlər asfalt lakı və ya xüsusi mastika ilə örtülür. Və müəyyən dərinlikdə yeni naxışlar açılır.
birləşməsi) və boyaqdan ibarət olan keramika boyağından istifadə edilir. Rəssam məmulatın üzərinə naxışı fırça ilə çəkir, sonra məmulatın boyağı bərkisin deyə içərisində 550 0 temperatur olan Mufel peçinə qoyulur. Bu proses nəticəsində borqurğuşun birləşməsi yumşalır və şüşə məmulatın səthinə möhkəm birləşir. 46
Rəssamlıq naxışı əl üsulu, ayroqraf və basma ilə əmələ gətirilir. Əl üsulu ilə (fırça) mürəkkəb naxışlar əmələ gətirilir. Ayroqraf – sıxılmış hava ilə boyağı səpələyən cihazdır. Məmulat naxış kəsilmiş şablonla örtülür. Sonra ayroqrafla boyaq səpilir. Basma – çox rəngli naxış olub, kağızın üzərində litoqrafiya üsulu ilə hazırlanır və məmulata köçürülür. Hazır naxış aşağıdakı qaydada yerinə yetirilir: Əvvəl kağız skipidar və kakifol qarışığından ibarət mastikada isladılır, sonra məmulatın üzərinə yapışdırılır. Bir neçə dəqiqədən sonra kağız yaş qubka ilə kənar edilir. 2-4 saatdan sonra artıq qələvi məhlulunu rədd etmək üçün məmulat təmiz yuyulur və qurudulur. Naxış bərkimək üçün məmulat elektrik Mufel peçində bişirilir. Mufel peçinin temperaturu avtomatik nizamlanır və məmulat 520 3 0
Silikat-boyaq naxışı. Silikat boyaqları – boyaq və flyusdan ibarət olan əlvan rəngli, tez əriyən şüşədir. Onlar şəffaf və qeyri-şəffaf olur. Bu boyaqlar məmulatın üzərinə MOS-1 maşınının və ya pulverizatorun, fırçanın və ştampın köməyilə çəkilir. Boyağın bərkidilməsi üçün məmulat xüsusi peçlərdə 600 0 -yə
yaxın temperaturda bişirilir. Bu emal nəticəsində boyaq əriyib məmulatın üzərinə möhkəm yapışır və parlaq şəffaf rəngli təbəqə əmələ gətirir. Silikat boyaqları müxtəlif rənglərdə – göy, yaşıl, qırmızı, bənövşəyi, mavi olur. Silikat boyaqların qatışmayan tərəfi ondan ibarətdir ki, müəyyən vaxt keçdikdən sonra parlaqlığını itirərək tutqunlaşır. Qeyri-şəffaf boyaqlar adi şəffaf boyaqlardan tutqun olması ilə fərqlənir. Metal təbəqəsi ilə əmələ gətirilən naxış. Bu naxış üçün maye qızılın və ya qızıl tozunun 12%-li preparatından istifadə olunur. Bu naxışı əmələ gətirmək üçün məmulat əvvəlcə sodalı suda təmiz yuyulur və silinərək qurudulur. Sonra onun üzərinə duru qızıl preparatı çəkilir, 10-20 dəqiqə müddətində qurudulur. Məmulatın üzərində parlaq qəhvəyi təbəqə əmələ gəlir ki, konveyr tipli elektrik Mufel peçində 580-620 0 temperaturda bişirilərək bərkidilir. 47
ibarətdir. Dəmir-bismut (narıncı), bismut-xrom-kadmium (sarı), bismut-qızıl-titan (mavi), bismut-qızıl-mis (çəhrayı-yasəməni) lyustraları və s. tətbiq edilir. Lyustr boyağının təbəqəsi aşağıdakı kimi alınır. Şüşə məmulatın səthi təmiz yuyulur, qurudulur, üzərinə lyustr boyağının hamar qatı çəkilir, qurudulur və bişirilir. Bişirmə zamanı üzvi birləşmələr yanır və məmulatın səthində xüsusi metal oksidlərinin möhkəm nazik təbəqəsi qalır. Preslənmiş məmulatların naxışlanması. Presləmə qablar az hallarda naxış əməliyyatından keçirilir. Yuxarıda göstərildiyi kimi, presləmə məmulatının səthinə presləmə prosesində müxtəlif naxışlar vurulur. Məmulatın xırda kələ-kötürlükləri isə od vasitəsilə pardaqlanması yolu ilə rədd edilir. Presləmə məmulatın ən çox yayılmış naxış üsulları aşındırma və cilalamadır. Presləmə salatqabı, güldan və s. bu kimi məmulatların bütün səthinə, yaxud ayrı-ayrı sahələrinə aşındırma naxışı vurulur. Aşındırıcı pastanın tərkibi ammonium-flüroid, yeyici turşu, qatı duz turşusu və nişastadan ibarətdir. Məmulat bu pastada 3-4 dəqiqə saxlanılır və su ilə yuyulur. Bəzi presləmə məmulatlarının səthi (gülqabı, duzqabı, salatqabı və s.) cilalanır.
48
VƏ NAXIŞ NÖVÜNÜN KEYFIYYƏTININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSINƏ TƏSIRI
Şüşə məmulatında isti və soyuq halda əmələ gələn naxışlar məmulatın keyfiyyətinə mənfi və müsbət təsir edir. Məsələn, isti halda əmələ gətirilən krakle naxışı məmulatın xarici səthindən əridilib təmizlənmiş səliqəsiz düzülmüş nazik tük çatlarından ibarətdir. Bu naxışı əmələ gətirmək üçün şüşə kütləsi, yaxud hazır məmulat formaya salınma temperaturuna qədər qızdırılır, soyuq suya salınır, bundan sonra qızdırılır. Soyuq suya salınması nəticəsində məmulatın səthi çat torları ilə örtülür. Məmulatın qırılmasının qarşısını almaq üçün səthindəki çatlar əridilir və onlar şüşə daxilində qalır. Krakle naxışlı məmulat az termiki davamlılığa və az möhkəmliyə malik olur. Şüşə parça ilə naxışlanan məmulat müxtəlif rəngi və toxunma naxışlı strukturu ilə fərqlənir. Şüşə parça armaturlaşdırılmış materialdan ibarətdir və məmulatın mexaniki möhkəmliyini atırır. Bu naxışı almaq üçün hazır məmulat müəyyən rəngli və naxışlı şüşə parça ilə örtülür və son dəfə üfürülür. Şüşə parça hazır məmulata qəşəng görünüş verərək şüşə kütləsi ilə möhkəm birləşir. Plyonka ilə naxışlanma plyonka əmələ gətirici maddənin narın dispersiyalı məhluluna əsaslanır ki, bu da məmulatın isti səthinə ayrola səpilir. Bu zaman şüşənin səthi məhlulla qarşılıqlı əlaqəyə girərək möhkəm plyonka əmələ gətirir. Bu üsul məmulata qəşəng xarici görünüş verməklə, eyni zamanda kimyəvi davamlılıq, elektrik keçirmə və başqa xassələr verir, həmçinin onun möhkəmliyini 2 dəfə artırır. Şüşə məmulatda isti halda əmələ gətirilən naxışlar krakle naxışından başqa onlara mənfi təsir etmir, əksinə mexaniki və kimyəvi davamlılığını artırır. Məmulatda soyuq halda əmələ gətirilən naxışlar nisbətən müxtəlifdir. Belə naxışlı məmulatın çeşidi isti halda əmələ gətirilən naxışa nisbətən genişdir və onlara nisbətən daha çox xüsusi çəkiyə malikdir. 49
Hazır məmulatda mexaniki üsulla əmələ gətirilən naxışlar (tutqun lenta, saf və mürəkkəb cilalama, almaz naxışı, nəqqaşlıq) onların möhkəmliyinə və termiki davamlılığına mənfi təsir edir, lakin onların estetik cəhətdən üstünlüyünü artırır. Belə naxış məmulatın səthindəki tillərə və künclərə düşən işığı sındırır və əks etdirir. Şüşə məmulatda əmələ gətirilən kimyəvi üsulla naxışlama, həmçinin rəssamlıq naxışı onların xarici görünüşünü gözəlləşdirir və keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinə müsbət təsir edir. Şüşə məmulatın üzərinə naxış çox tətbiq edilərsə, onun qiymətinin baha olmasına səbəb olur.
50
Malların keyfiyyətinin yüksəldilməsi hər bir dövlətin iqtisadi siyasətinin daha da gücləndirilməsinin ən başlıca amillərindən biridir. Bu isə dövlət səviyyəsində malların keyfiyyətinin idarə edilməsi sisteminin məqsədəuyğun qaydada təşkil edilməsini tələb edir. Bu məsələlərin, habelə proqnozlaşdırma, planlaşdırma, optimallaşdırma, habelə digər məsələlərin həlli üçün malların keyfiyyətinin kəmiyyət üzrə qiymətləndirilməsi məqsədilə obyektiv metodların işlənib hazırlanması çox vacibdir. Bu baxımdan keyfiyyətin kəmiyyət üzrə qiymətləndirilməsi içərisində ekspert üsulu xüsusi əhəmiyyətə malikdir ki, bu da mütəxəssislərin fikirləri və mülahizələrinin təhlilinə əsaslanır. Buraxılan malların keyfiyyətinin yüksəldilməsi həmin dövlətin iqtisadi strategiyasının əsasını təşkil edir. Bu məsələlərin həllində ən səmərəli üsullardan biri istehlakçı baxımından malların keyfiyyətinin ekspert qiymətləndirilməsi təşkil edir.
Şüşə dedikdə amorf-kristalik maddə nəzərdə tutulur. Bu da temperaturdan və kimyəvi tərkibindən asılı olmayaraq əridilmiş kütlənin soyudulması nəticəsində alınır. Suvaşqanlığın tədricən artması nəticəsində əridilmiş kütlə bərk kütlə xassələrini qəbul edir. Belə ki, həmin bu proses əksinə də aparıla bilsin, yəni bərk şüşə kütləsi yenə də yapışqan, suvaşqan maddəyə çevrilə bilsin. Şüşədən hazırlanmış məişət məmulatlarının təsnifatı kimyəvi tərkibinə, rənginə, istehsal edilməsinə, formasına, ölçüsünə, cörünüşünə və dekorativ görünüşünün mürəkkəbliyinə, təyinatına və komplektləşdirilməsinə görə verilir. Şüşə məmulatının bədii-dekorativ dəyərini artırmaq üçün müxtəlif naxış üsulları tətbiq edilir. Hazır məmulatda mexaniki üsulla əmələ gətirilən naxışlar (tutqun lenta, saf və mürəkkəb cilalama, almaz naxışı, nəqqaşlıq) onların möhkəmliyinə və termiki davamlılığına mənfi təsir edir, lakin onların estetik cəhətdən üstünlüyünü artırır.
51
Belə naxış məmulatın səthindəki tillərə və künclərə düşən işığı sındırır və əks etdirir. Şüşə məmulatda əmələ gətirilən kimyəvi üsulla naxışlama, həmçinin rəssamlıq naxışı onların xarici görünüşünü gözəlləşdirir və keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinə müsbət təsir edir. Şüşə məmulatın üzərinə naxış çox tətbiq edilərsə, onun qiymətinin baha olmasına səbəb olur. «Məişət şüşə məmulatlarının bəzi istehlak xassələrinin tədqiqi və ekspertizası» mövzusuna həsr olunmuş dissertasiya işini yekunlaşdıraraq aşağıdakı təklifləri irəli sürmək məqsədəuyğundur: 1. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraiti ilə əlaqədar olaraq şüşə mallarının istehsalı respublika daxilində əhalinin tələbini ödəyəcək həcmdə deyildir və həm də xammalın keyfiyyəti normativ texniki sənədlərin və ya standartların tələbinə cavab vermədiyinə görə onların hazırlanan şüşə məmulatlarının keyfiyyəti ekspertiza zamanı qənatbəxş sayılır. Ona görə də respublikanın daxili bazarına müxtəlif xarici ölkələrdən şüşə məmulatları daxil olur. Bu şüşə məmulatlarının keyfiyyətinin dəqiq təyin edilməsi yalnız yüksək ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən, yəni ekspertlər tərəfindən ekspertiza zamanı təyin oluna bilər. Buna görə şüşə məmulatlarının ekspertizasının keçirilməsi istehlakçıların hüququnun mühafizə edilməsi deməkdir. 2. Şüşə məmulatlarının ekspertizası keçirilən zaman ilk növbədə ekspertizanın keçirilməsi metoduna böyük diqqət yetirilməlidir. Məlum olduğu kimi ekspertizanın metodları obyektiv və evristik metodlara bölünür. Obyektiv metodlara ölçmə, qeydə alma metodları, evristik metodlara isə orqonoleptiki, ekspert, sosioloji metodlar aid edilir. Şüşə məmulatlarının keyfiyyətinin təyin edilməsində ən çox tətbiq olunan orqonoleptiki və ekspert metodlarına böyük üstünlük verilməsini məqsədəuyğun sayılır. 3. Şüşə məmulatlarının ekspertizasının keyfiyyətli keçirilməsində əsas göstəricilərdən biri də ekspertizanın mateial-texniki vasitələrlə nə dərəcədə təmin olunması sayılır. Ekspertin iş yeri zəruri mebellərə, o cümlədən yazı və ya 52
laboratoriya stolu, stul, gündüz işığına oxşar işıqlandırıcı ilə, taranı açmaq üçün vəsait, orta nümunənin götürülməsi üçün vəsait, kimyəvi təhlillərin aparılması üçün kimyəvi reaktivlər, sınaq şüşələri, menzurka və s. təmin olunmalıdır. Ticarət- texnoloji, sınaq laboratoriya avadanoıqlarının dünya standartına uyğun keyfiyyətdə olması ekspertizanın keyfiyyətlə aparılması üçün təminat verir. Ona görə ekspertizanın keçirilməsi üçün material-texniki vasitələrin təminatı işinə diqqət artırılmışdır. 4. Ekspertizanın keçirilməsi üçün bina daxilində standarta uyğun şərait yaradılmalıdır, bu şəraitin təyin olunması üçün termometr, termoqraf, havanın nisbi rütubətini ölçmək üçün psixometr, qiqroqraf, hava mübadiləsinin təyini üçün anemometr, qaz tərkibini yoxlamaq üçün qazoanalizatorlardan istifadə etməklə bina daxilindəki şəraitin normativ texniki sənədlərdə göstərilmiş şəraitə uyğunluğu dəqiq ölçülə bilər. Buna görə də təklif edirik ki, ekspertizanın keçirilməsi zamanı ölçü vasitələrinin tətbiqinə geniş yer vermək lazımdır. 5. Şüşə məmulatlarının ekspertizasının keçirilməsi üçün ekspert sorğuları da müəyyən əhəmiyyətə malikdir. Ən çox tanınmış metodlara misal olaraq Delfi, Pattern və kombinələşmiş metodları göstərmək olar. Bu metodun adı qədim yunan şəhəri Delfinin adı ilə bağlıdır, bu şəhərdə gələcəkdən xəbər verən münəccimlər yaşayırdı, bu metodda ekspertlərin birgə işindən imtina olunur, qrup halında cavab qeyri-qənaətbəxş sayılır, Patterk metodunun adı «Texniki məmulatların kəmiyyətcə qiymətləndirilməsində planlaşmanın köməyi» sözlərinin ingiliscə baş hərfindən əmələ gəlmişdir. Bu mərhələli ekspertizaya əsaslanır. Təklif edirik ki, ekspert sorğusunda kombinələşmiş metoda üstünlük verilsin.
53
1. Həsənov Ə.P., Həsənov N.N. və Vəliməmmədov C.M. Qeyri-ərzaq mallarının əmtəəşünaslığı. Bakı. Maarif. 1987. 2. Həsənov Ə.P. və b. Əmtəəşünaslığın nəzəri əsasları. Bakı, 2003. 3. Həsənov Ə.P. və b. Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizasının nəzəri əsasları. AzDIU-nun dərslikləri. Bakı. 2010. 4. Həsənov Ə.P. və b. Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizası. I hissə. Çaşıoğlu. 2006.
5. Həsənov Ə.P. və b. Şüşə və keramika mallarının əmtəəşünaslığı. Bakı. Maarif. 1997. 6. Həsənov Ə.P. və b. Silikat mallarının əmtəəşünaslığı. Bakı. 2000. 7. Николаева М.А. Товарная экспертиза. М.: 1998. 8. Бешелев С.Д., Гурвич Ф.Г. Математико-статистические методы экспертных оценок. М.: 1974. 9. Вольпер И.М., Гримм А.Н., Зайцев В.Н. и др. Органолептические методы оценки продовольственных товаров. М.: 1967. 10. Воронов Ю.П., Ершова И.П. О моделировании принятия решений в группе экспертов. М.: 1986. 11. Горбунова В.П., Тесля Э.П. Порядок и сроки приемки товаров по количеству и качеству. М.: 1998. 12. Малюгин В.Д. Оценка компетентности эксперта в процедурах принятия коллективного решения. Баку, 1971. 13. Колесник А.А.,
Елизарова А.Т.
Теоретические основы
товароведения продовольственных товаров. М.: 1990. 14. Михалков П.М., Левиц Б.И. Приборы для измерения температуры. М.: 1979. 15. Николаева М.А., Карчошева А.В. Средства информации о товарах. 16. Николаева М.А. Товароведение потребительских товаров. М.: 1997.
54
17. Николаева М.А., Лычников Д.С., Неберов А.Н. Идентификация и фальсификация пищевых продуктов. М.: 1996. 18. Николаева М.А., Парамонова Т.И. Пути совершенствования органолептической оценки качества пищевых продуктов. М.: 1988. 19. Птужников М.С., Рязанцев С.В. Среди запахов и звуков. М.: 1997. 20. Райтман Э.П., Азгальдов Г.Г. Экспертные методы в оценке качества товаров. М.: 1974. 21. Родина Т.Г., Вукс Г.А. Дегустационный анализ продуктов. М.: 1994. 22. Стеризат М.С. Метеорологические приборы и наблюдения. М.: 1968. 23. Тильгнер Д.Е. Органолептический анализ пищевых продуктов. М.: 1962. 24. Федоров М.Д. Товароведение экспертизы. М.: 1968. 25. Валицкий С.П., Зотова И.А. и др. Экспертиза потребительских свойств новых товаров. М.: 1981. Yüklə 379,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|