34
Elə adamlar var ki, təbiəti çox sevir. Bitkilər, ağaclar, otlarla maraqlanırlar.
Ola bilsin adamı heyvanat aləmi daha çox maraqlandırır. Lakin hər hansı bir meşə
heyvanına yaxınlaşıb onun şəklini çəkmək təhlükəli və həm də çox çətindir. Bu
məqsəd üçün biz yenə də yarımkeçirici ilə işləyən fotoreledən istifadə etməliyik.
Bu cür şəkilləri gecə qaranlığında çəkmək daha əlverişlidir. Bu işi belə görürlər.
Fotoaparat meşənin yaxınlığında bir yerdə qoyulur. Ondan bir qədər aralı
işıqlandırıcı və fotorele bərkidilir. Fotoaparatın yanında şəklini çəkmək istədiyimiz
heyvanın diqqətini cəlb edən yemək və ya başqa bir şey qoyulur. Yeməyin iyini
duyan heyvan heç bir təhlükə hiss etmədən fotoapparata yaxınlaşmaq istəyir. Bu
zaman fotorele üzərinə düşən şüanın qabağı kəsilir. Fotorele aparatın üzərində
bərkidilmiş maqnezium tozunu yandırır. Bu zaman ətraf bir anlığa işıqlanır,
fotoapparat işə düşür. Maqneziumun gözqamaşdırıcı işığından qorxan heyvan
qaçır. Artıq apparat isə öz işini görmüşdür.
Əvvəl, fotoşəkil çəkdirmək üçün bir neçə saat aparatın qabağında oturmaq
lazım gəlir. Lakin şəkilçəkmə texnikası inkişaf etdikcə bu çətinlik aradan tədricən
qaldırıldı. Indi şəkil çəkdirmək üçün fotoaparatın qabağında cəmi 1-2 saniyə və
bəzən bundan da az dayanmaq lazımdır. Bundan başqa, müasir aparatlar vasitəsilə
çəkilən adi və rəngli fotoşəkillərin keyfiyyəti xeyli yüksəkdir. Lakin bütün bunlara
baxmayaraq, müasir foto işinin hələ də bəzən qüsurları vardır.
Biz fotoqrafiyada çəkdiyimiz şəklin hazır olmasını 1-2 gün və bəzən də daha
artıq vaxt gözmələi oluruq. Lazım gəldikdə təcili fotoya müraciət edirik. Yarım
saata yaxın gözləyib, hələ bir qədər nəm və keyfiyyətcə çox da xoşagəlməyən
fotoşəkillərimizi alırıq.
Yarımkeçiricilər vasitəsilə cəmi 5-10 saniyə müddətində hazır fotoşəkil
almaq olur. Özü də nə fotolentdən, nə də fotokağızdan istifadə etmədən şəkil adi
kağızın üzərində alınır. Bunu elə bilmək olmaz ki, bu, karandaşla çəkilmiş şəkildir.
Adi yazı kağızında 5-10 saniyədə əsl fotoşəkil olan olmamışdır.
35
Elektrik fotoqrafiyasının əsasını yarımkeçiricilərdəki daxili fotoeffekt
hadisəsi təşkil edir. Əvvəldə dediyimiz kimi, bir sıra yarımkeçiricilərə işıq şüası
təsir etdikdə onların tərkibində əlavəsərbəst elektronlar yaranır və yarımkeçiricinin
elektrik keçiriciliyi xeyli artır. Həmin hadisədən istifadə edildikdə yazı kağızı
nazik yarımkeçirici təbəqəsi ilə örtülür, kasset asanlıqla ovucun içərisinə elə
qoyulur ki, asanlıqla kağızın yarımkeçirici ilə örtülmüş üzü obyektə baxsın. Bu
zaman kasetin ağzı açıq olur. Kağızın səthindən təxminən bir santimetr aralı nazik
məftillərlə hörülmüş qapalı çərçivə vardır. Bu məftillərə az güclü və təhlükəsiz
sabit yüksək gərginlik mənbəyinin mənfi qütbü birləşdirilir. Həmin mənbəyin
müsbət qütbü içərisinə yazı kağızı yerləşdirdiyimiz kasetlə birləşdirilir.
Yüksək gərginlik qonşuluqda mənfi qütblə birləşdirilmiş nazik məftillərin
ətrafında qığılcımlı elektrik boşalmaları yaradır. Bu isə əhatə edən havada mənfi
yüklü ionlar yaradır. Kaset müsbət yüklü olduğundan, o, mənfi yüklü hava
ionlarını özünə cəzb edir. Həmin ionlar kağızın üzərində bərabər paylanaraq onun
səthini mənfi yükləyirlər. Kağızın səthi kifayət qədər yükləndikdən sonra yüksək
gərginliyin dövrəsi açılır. Bundan sonra adi fotoaparatda olduğu kimi, obyektiv
vasitəsilə şəkli çəkilən obyektin proyeksiyası qısa müddətdə kağızın üzərindəki
yarımkeçirici təbəqəyə salınır. Yarımkeçirici təbəqə işığa həssasdır.
Kağızın üzərinə obyektivdən düşən işıq hər yerdə bir cür olmur. Bəzi yerlər
çox, bəzi yerlər isə az işıqlanır. Buna uyğun olaraq yarımkeçirici təbəqənin güclü
işıqlanmış müxtəlif yerlərinin elektrik keçiriciliyi artır. Nəticədə kağızın üzərində
müxtəlif sıxlıqlı elektrik yüklərindən ibarət olan «elektrik əksi» alınır. Həmin
«əksi» aşkara çıxarmaq üçün fotoaparatın içərisindəki rezervuara az miqdarda
narın toz şəklinə salınmış asfaltla qarışdırılmış dəmir tozu tökülür.
Şəkil çəkildikdən sonra aparatın rezervuarı açılır və müsbət yüklənmiş asfalt
tozu səthi mənfi yüklənmiş kağızın üzərinə tökülür. Kağızın səthindəki elektrik
yükləri hansı sıxlıqla paylanmışsa, asfalt tozu da həmin sıxlıqla kağızın üzərinə
yapışır. Bununla da kağızda görünən əks alınır.
36
Istifadə etdiyimiz adi saatlardakı mexaniki mexanizm tədricən elektrik
mexanizmi ilə əvəz olunmuşdur. Məsələn, son zamanlar hazırlanmış qol saatlarının
çəkisi yarım qramma yaxın olan kiçik elektrik motoru ilə işləyir. Başqa maraqlı bir
saat da hazırlanmışdır. Bu saatın heç bir mexanizmi yoxdur. Saatın rəqqasını
dəyişkən elektromaqnit sahəsi əvəz edir. Burada zaman siqnalları astronomik
observatoriyanın radio stansiyasından verilir.
Xüsusi
yarımkeçirici
atom
batareyasından
və
yarımkeçirici
fotoelementlərindən istifadə olunaraq atom saatları yaradılmışdır. Saatlar üçün
hazırlanan atom batareyalarının çəkisi cəmi beş qramm olub, barmağın ucunda
asanlıqla yerləşir. Həmin batareyanın quruluşu belədir: kükürdlü kadmium adlanan
yarımkeçirici maddədən lövhə hazırlanır.
Lövhəyə radioaktiv maddənin beta şüaları ilə təsir etdikdə həmin maddə
işıqlanır. Bu işıq şüası yarımkeçirici fotoelementinə təsir edir və nəticədə saatı
işlədən elektrik cərəyanı alınır.
Telefon aparatlarından məişətdə və istehsalatda rabitə məqsədləri üçün
geniş istifadə edilir. Indi artıq yarımkeçiricilərin köməyi ilə bir arzu da həyata
keçirilmişdir. Xüsusi telefon stansiyaları vardır, bunların vasitəsilə şəhərlər
arasında görünən telefon əlaqəsi saxlanılır. Belə ki, danışıq məntəqəsində telefon
apparatı ilə televizor da qoyulur. Telefonla danışıq zamanı biz eyni zamanda
danışdığımız adamı da görürük.
Bəzi yarımkeçiricilər qızdırılmadan özlərindən işıq buraxmağa qabildirlər.
Bu maddələr gündüz işığını toplayaraq qaranlıqda işıq buraxır. Həmin
yarımkeçirici maddələr lüminoforlar adlanır.
Hazırda istifadə olunan lampalarda gündüz işığı elektrik energisi vasitfəsilə
alınır. Lakin yarımkeçiricilərdə gündüz işığı toplayıb, gecələr onu buraxmaq
imkanı da vardır. Həm də bu hadisə heç bir elektrik və ya başqa mənbə tələb etmir.
Binaların divarlarına, səkilərin kənarlarına və başqa yerlərə xüsusi
yarımkeçirici maddələrdən hazırlanmış nazik boyaqlar çəkilməklə, qaranlıq
Dostları ilə paylaş: |