23
nəticəsində diod «kobud» şəkildə Om qanunu pozur. Onun voltamper
xarakteristikasında «düşən» oblast əmələ gəlir. Bu, o deməkdir ki, müəyyən
intervalda dioda tətbiq olunmuş gərginliyin azalması cərəyanın çoxalması ilə
nəticələnir, yəni diod özünü «mənfi müqavimət» kimi aparır.
Aydındır ki, müqavimət elektrik siqnalını zəifləndirə bilər. Bu diodların bir
çox xüsusiyyətləri var. «Tunel diodun» işləməsi üçün gücü ağcaqanad gücünə
bərabər olan cərəyan mənbəyi tələb olunur. «Tunel diodun» çəkisi qramın yüzdə
biri ilə ölçülür. «Tunel diodlar» əsasında hazırlanmış radioqəbuledicilər sancaq
başına yerləşə bilərlər.
Yüzlərlə kvadrat metr sahəni tutan, cəld işləyən hesablayıcı elektron
maşınları isə bir şeir kitabından böyük olmazlar. Belə maşınlar çox yararlı
olacaqdır. Ədəbiyyatçılar onun köməyi ilə qədim xalqların öyrənilə bilməmiş
yazılarını araşdıra bilərlər. Astronom uzaq qalaktikaların sadə gözlə görünməyən
uzaq orbitlərini hesablaya bilər və s. Kiçik ölçülərə və az çəkiyə malik olduqlarına,
az enerji işlətdiklərinə görə, «tunel diodlar» əsasında düzəldilmiş gücləndiricilər
kosmik uçuş aparatlarında, məsələn, kosmik rabitə peyklərində və s. geniş tətbiq
olunurlar.
Kosmosun fəth edilməsində onların daha bir əvəzolunmaz üstünlüyü vardır.
Belə ki, fəzanın uzaq qatarına çıxan kosmonavtı yüksək enerjili kosmik şüaların
zərərli təsirindən, hər cür radiasiyadan müdafiə etmək lazımdır. Radioaktiv
şüalanma nəinki insan üçün təhlükəlidir, elektron aparatları da ona son dərəcə
həssasdır. Amerikan peyki «Telster-1» yalnız son səbəbə görə fəaliyyətdən
dayanmışdır. Şüalanma peykə təsir etmiş və onun bir neçə tranzistoru sıradan
çıxmışdır.
Amma «tunel diodları» radiasiyadan qorxmur, onlar hətta atom
reaktorlarından da belə qorxmurlar. «Tunel diodu» adı dioda iki çıxışı olmasına
görə, yarımkeçirici trioda isə onda rəqs generasiya etmək və gücləndirmək üçün
istifadə etməyin mümkün olmasına görə oxşayır.
24
«Tunel diodları» əsasında işləyən generatorlar vakuum generator
lampalarına nisbətən bir çox üstünlüklərə malikdirlər. Belə ki, onlar ucuzdurlar,
onların işləməsi üçün lazım olan gərginlik voltun hissələri qədərdir, mexaniki
cəhətdən daha möhkəçmdirlər və ağır iş şəraitində daha möhkəmdirlər.
«Tunel diodları» az səs-küy edirlər. Biz radioqəbuledicini kökləyən zaman
otaq maneələrlə dolur. Uzaqdakı şimşək, yaxından keçən avtomobil, qonşuluqda
olan poliklinikadakı rentgen qurğusu və ya telefon stansiyası radiomane yaradırlar.
Biz radioqəbuledicini köklədikdə müəyyən səs-küy, xışıltılar, vızıltılar eşidirik.
Bütün bunların səbəbi radiolampalardır. Buna görə də radioqəbuledicilərdə az səs-
küy salan lampalardan istifadə edirlər.
Yarımkeçirici triodlar. Tranzistor adlanan yarımkeçirici triodlar diodlardan
fərqli olaraq bir deyil, iki p keçidinin birləşməsindən əmələ gəlir. Yarımkeçirici
triodlardan elektrik rəqslərini gücləndirmə, generasiya və çevrilmə sxemlərində
istifadə olunur. Iki p-n və ya n-p keçidinin təbii şəkildə birləşməsindən əmələ gələn
triod üç oblastdan ibarət olur. Ortaq oblast müəyyən tip keçiriciliyi olan
yarımkeçiricidən, kənar oblastlar isə başqa tip yarımkeçiricilərdən hazırlanır.
Beləliklə, yarımkeçirici triodlar onlardakı oblastların növbələşməsindən asılı
olaraq iki tipdə p-n-p, n-p-n quruluşda hazırldanır. Bunlardan ən çox istifadə
olunanı p-n-p triodlarıdır.
Yarımkeçirici ferritlər hələ kristal gücləndiricilər yaradıldıqda aydın oldu ki,
radiocihazların ölçülərini son dərəcə kiçiltmək olar. Induksiya makaraları,
kondensatorların ölçüləri əvvəlki iki qalarsa, onda qeyri-mütənasiblik alınar. Bu,
nəinki cihazın hissələrinin ölçüsünə, həm də onların texniki səviyyəsinə aiddir.
Əgər hissələr əvvəlki qalarsa, onda biz yəqin ki, müasir qəbuledicini hazırlayarkən
məftildən sarınmış çox iri makara ilə sadəliyinə və mükəmməlliyinə görə ideal və
həcmcə kibrit çöpünün ucu boyda yarımkeçirici gücləndiricini yan-yana qoymalı
olacağıq.
25
Radiotexnikanın bütün hissələrini yenidən dəyişmək zərurəti var idi. Burada
da köməyə yarımkeçiricilər, birinci növbədə ferrit adlanan materiallar gəldi.
Ferritlərin görünüşü tamamilə sadədir. Onlar ən adi, təbiətdə geniş yayılan
maddədən – dəmir oksidlərindən və başqa metallardan düzəldilmişdir. Adi maqnit
filizi də buraya daxildir. Ferritlərin bu son xassəsi onun radiotexnikada geniş
yayılmasına vüsət vermişdir. Ferrit lövhə üzərinə hopdurulmuş, tükdən bir az qalın
yay, əvvəlki radioqəbuledicilərin induksiya makarasının gördüyü vəzifələri yerinə
yetirir. Birləşdirici məftilləri, müqaviməti və başqa hissələri də adicə ferrit lövhə
üzərinə həkk etmək olar.
Nəhayət,
hətta
kondensatorları
da
yarımkeçirici
titan-barium
seqnoelektriklərin üzərinə həkk etmək olar. Bu yarımkeçirici kondensatorların
ölçüsü qəpikdən bir neçə dəfə kiçik olmasına baxmayaraq, tutumu 20 mikofarad
elektrolit kondensatorları əvəz edir. Yalnız ferrit hissələrin köməyi ilə avtomat
qələmdə və eynəkdə yerləşdirilə bilən radioqəbuledicilərin konstruksiyasını
vermək mümkün olmuşdur. Ferrit materialların içərisində elələri vardır ki, onlar
hətta zəif maqnit sahəsində ildırım sürəti ilə maqnitlənir və sahə dəyişən olduqda
maqnitlənmə qabiliyyətini dərhal dəyişdirir. Belə materiallardan hazırlanmış
çubuğa məftil sarıdıqda o, antenna olur. Bu tip antenna o qədər balacadır ki, onu
birbaşa korpusa yerləşdirirlər.
Yarımkeçirici gücləndiricilərin, ferrit hissələrin, varikondaların tətbiq
olunması göstərir ki, hətta mürəkkəb radiosistemləri kiçildib saat korpusunda
yerləşdirmək olar.
Nalaoxşar metal maqnit səsucaldan cihazda, istənilən elektrik generatorunda
və s. yerlərdə işlənir. Bunlara sabit maqnitlər deyilir. Lakin sabit maqnitin də
nöqsanlı cəhətləri vardır. Onlar çox ağırdırlar. Digər bir xüsusiyyəti də onların
elektrik cərəyanını yaxşı keçirməməsidir. Əlbəttə, bu xassənin bir sıra hallarda,
məsələn, yüksəktezlikli bərkitmə işlərində, metal əridən sobalarda göstərdiyi
xidməti göstərmək olar. Onların mexanizmi çox sadədir. Yüksəktezlikli dəyişən
Dostları ilə paylaş: |