FatiMƏ fatiMƏDİr doktor əLİ ŞƏRİƏTİ TƏRCÜMƏ edəN: MƏHƏMMƏd azəRİ

Əql və eşq

Hər bir məzhəb, məktəb, hərəkat və inqilab iki ünsürdən ibarətdir: biri işıqlıq, digəri hərəkətdir. Birinci dəstənin nümayəndələri xalqın düşüncəsini işıqlandırır, ikinci dəstə isə onları ali məqsədlərə doğru hərəkətə qaldırır. Aleksis Karl deyir: “Əql-avtomobilin qarşıda yolu göstərən çırağıdır, eşq isə bu maşını hərəkətə gətirən mühərrikdir”. Biri olmasa, o birisi faydasızdır. İşıqsız mühərrikli maşın kor aşiq kimi uçurumdan aşasıdır.

Cəmiyyətdə, hər hansı hərəkatda alimin işi yol göstərməkdir. Xalq isə hərəkət mənbəyidir. İstənilən bir hərəkatın beyni alimlərin fəaliyyəti ilə hərəkətə gəlir, xalq isə eşqini izhar edir. Əgər cəmiyyətdə iman, eşq, fədakarlıq azdırsa, bu xalqın günahıdır. Yox, əgər xalq doğru yolu tapa bilmirsə, alimlər müqəssirdirlər. Xüsusi ilə din və məzhəbdə bu iki şərt mühümdür. Bir sözlə, əql və hisslər qarşılıqlı şəkildə bir-birini tamamlamalıdır.

İslam dini bütün məzhəblərdən daha çox “kitab” və “cihad” dinidir. Qur`anda düşüncə (alim) və eşqin (cihad) sərhədlərini seçmək çətindir. Şəhadət həyat hesab olunur, qələmə and içilir. Həzrət Peyğəmbərin (s) tərəfdarları arasında abidlər mücahidlərdən, mübəlliğlər başqalarından seçilmirlər.

Şiə tarixində eşq və şəhadət səhifələri genişdir. İslam eşqi cuşa gəlmiş aşiqlər, təfəkkür və mə`rifət, elm və hərəkət mərkəzidir. Eşq və pərəstişsiz həqiqət elm, həqiqətdən uzaq pərəstiş isə bütpərəstlikdir!

Şəhadət eşqi - göz yaşı!

Şiəlik belə doğulmuş və belə yaşamışdır. Onun mütəfəkkir və müctehidləri ictihada, elmi araşdırmalara, məntiqə, e`tiqad və əməli bəhslərə, həqiqi İslamın hifz edilməsinə, yunandangəlmə fəlsəfə və digər başgicəlləndirən elmlərdən qorunmağa həvəsləndirilmişlər.

Xalq kütlələri ixlas və eşqlə Əli (ə) və onun ardıcıllarına tabe olmuş, şiəliyin tə`qib olunduğu dövrlərdə “Peyğəmbər”, “Əli” kəlmələrinə görə olmazın əzabına düçar edilmişlər. Bu gün də insanlar Əhli-beyti (ə) sevir, onlara vəfadarlıq nümayiş etdirirlər. Hələ də, əsrlər ötdükdən sonra, müxtəlif çətinliklərdən keçmiş insanlar Əhli-beyt (ə) yolu ilə daxil olduqları tövhid qəsrinə arxa çevirmirlər. Hələ də hüznlü başları Fatimə (ə) divarına dayanmış görürük. Bu göz yaşlarının hər bir damlası Əhli-beyt (ə) xanədanına sədaqətin bəyanıdır. Göz yaşından səmimi bir e`tiraf, eşq varmı?! Məgər göz yaşı sədaqətdən danışmırmı?! Ən ülvi eşq nümunəsi olan bu göz yaşları, aşiqlərin məhəbbət dəryasında fəna olması deyilmi?!

Hələ də ardıcıllarımızın öz sözlərini gözəl şəkildə bəyan etdiyini görürük. Mənim göz yaşını yüksək dəyərləndirməyim sizi təəccübləndirir?! Təəccüblənməyin, bu ən ülvi eşqin rəmzidir!

Diqqətli olun ki, iki fikri bir-biri ilə qarışdırmayasınız. Vəzifə olaraq ali hədəfə çatmaq üçün ağlamaq bir başqa həqiqətdir. Amma ağlamaq, həm də təbii bir hissin təcəllasıdır. Eşq acısından doğan göz yaşlarında riya axtarmayın.

Hazırda Latın Amerikasında yaşayan məşhur fransız inqilabçısı yazır: “Heç vaxt ağlamayan, göz yaşlarını tanımayan insanlar insanlıq hissini itirmişlər”. Bəli, belə bir qəlb daş, quru və vəhşi bir varlıqdır.

Bizim “eşq pirimiz” özünü danlayaraq deyir: “Ey qəlbim, bilirsənmi ağlamaqda necə faydalar var? Ey qürur, hətta göylər, səhra canavarları da ağlayırlar!”.

Elə ki, gözdən yaş damdı, sızıltı qopdu, göz yaşları damla-damla qəlbə axdı, qəfildən nəfəs yolunu bağlayır; hıçqırtı qopur. Bu, insanın həqiqi eşqinin bəyanıdır!

Hansısa bir zəruri məsələyə görə “proqram”əsasında göz yaşları axıdılırsa, nəzərdə tutulmuş məqsədə çatmaq olar, amma bu eşq deyil!

Mə`şuqundan uzaq düşmüş aşiq, əzizini itirmiş şəxs məqsədli, fayda güdərək ağlamır. Bu göz yaşları imanın lətif nişanələrindəndir.

Amma gün uzunu min bir hoqqadan çıxıb, cib soyub, qulaq kəsib, günorta şaqqanaq çəkərək ailəsi ilə kabab yeyib, axşama yaxın özünü məscidə verən “gözüyaşlı”nı səmimi hesab etmək olmaz! Proqram əsasında ağlamaq, qəmlənmək aşiq işi deyil. Proqramla qəmlənənlər, adətən, bu proqram başa çatanacan qəhvə, qəlyan sifariş verir, böyük bir xeyirxahlıq etmiş kimi mütəkkələr ağuşunda yırğalanırlar. Beləsinə siz necə baxırsınız? Mən də elə baxıram! Məhbubu tanımayan aşiq öz göz yaşları ilə ancaq gözlərinin tozunu təmizləyə bilər.

Unutmayaq ki, həzrət Hüseynin (ə) vaqeəsinə ilk ağlayan Ömər ibn Sə`d oldu. Bu göz yaşlarını müttəhim edən isə həzrət Zeynəb idi! Bu da maraqlıdır ki, həzrət Hüseynə (ə) ilk əzadarlıq məclisi Yəzidin sarayında quruldu.

Aşiqanə ağlayan isə xalq idi. Bu xalqın sözü göz yaşı idi. Onlar nə alim, nə də filosof idilər. Onları ağladan iman və eşq idi.

Heç bir məzhəbin belə bir pak ailə nümunəsi olmamışdır. Bu ailədə ata—Əli (ə), ana—Fatimə (ə), oğul—Hüseyn (ə), qız—Zeynəbdir (ə). Heç bir xalq hansısa bir ailəyə bu qədər eşq, ixlas, iman, fədakarlıq izhar etməmişdir.

Hazırda Fatimə (ə) ocağında yeni bir mədəniyyət yaranmışdır. Tarix bu evin fəzilətləri ilə zənginləşmişdir. Bu eşq indi də həqiqət aşiqlərinin damarlarında cərəyan etməkdədir. Bu ailə bəşər nəsli içində əbədi əzadarlıq imtiyazı qazanmış yeganə ailədir. Amma aşiq, könüllü fədakarların gözlərindən sellənən bu yaşlar hələ də şoranlıqları cücərdə bilməmişdir. Bu ağrılar, bu nalələr hədər gedirsə, kimdir günahkar? Alimlər! Xalqa istiqamət, agahlıq verməyə borclu olan alimlər!

Əsrlər boyu iste`dadını fəlsəfə, kəlam, təsəvvüf, fiqh, üsul, ədəbiyyat, bəyan, məani, bədi, sərf-nəhvə sərf edən alimlər hələ ki, xalqa “əməl risaləsi”ndən başqa bir şey təqdim edə bilməmişlər. Hansı ki, xalqa əsl həqiqətləri, kamillik yolunu, Kərbəla fəlsəfəsini, Əhli-beyt ideallarını çatdıra biləcək şəxslər “müctehid” tituluna layiq bilinmədiklərindən kölgədə qalmışlar. Ona görə də, bu sayaq həyati əhəmiyyətli mövzular, sadəcə mədrəsə proqramlarında yer almışdır. Beləcə, gənclər, adətən, fiqh öyrənmək üçün mədrəsələrə daxil olur, min bir zəhmət hesabına “fəqih” olub, xalqdan kənarda qalırlar. Fəqihlik iste`dadı olmayan bir qrup isə sırf çarəsizlikdən dini təbliğat üçün xalqa üz tutur. Üçüncü bir dəstə də var. Əlindən heç bir iş gəlməyən bu üçüncü dəstə, az qalır həm müctehid, həm də təbliğçidən irəli keçə!

Bütün bu pərakəndəlikdə xalqın və məzhəbin halı necə olmalıdır?

Beləcə, iman və eşqi, Qur`an və Nəhcül-bəlağəsi, Əli və Fatiməsi, Hüseyn və Zeynəbi, isar etdiyi qan dəryası olan millət qara günə qalır.

İşə bax ki, Janna d`Ark kimi yuxupərəst bir qadın fransız xalqının azadlıq simvoluna çevrilir və fransız xalqı bu çılğın qızdan ilham alır; Hüseyndən (ə) ağır risalət yükü daşıyan Zeynəb (ə) kölgədə qalır?! Hansı ki, Kərbəla vaqeəsinin davamı, açılışı, cinayətkarların ittihamı Əli qızı (ə) Zeynəbin (ə) çiynindədir. Fədakarlıq simvolu olan mücahid Zeynəb növhəçi kimi tanıtdırılır və həqiqətlər amansızlıqla susdurulur.

Mən məzəmmət dolu, kinli bir fəryad eşidirəm. Bu fəryad xalqın imanına, İslama, Peyğəmbər və Əli şiələrinə məs`ul alimlərə yönəlib. Bəlkə də, bu fəryad elə Əlinin (ə) öz səsidir! Sanki Əli (ə) deyir: «Nə işlə məşğulsunuz?! Nədən danışırsınız?! Nə üçün susursunuz?! Əsrlər boyu Qur`anı xalqa çatdıracaq qənaətbəxş bir kitab yazılıbmı?! Mənə həsr olunmuş mədhiyyələrlə dolu cildlərlə kitablar nə verir?! Bir fars, bir türk mənim dilimi anlamır. Lamartininin bütün sevgi dastanları dilinizə çevrildiyi halda, müsəlman mücahid mənim haraylarımdan xəbərsiz qalıb!»

Qısa ömrü “Bitlz”a sərf edənlər dünyadan Əli xəbərlərini eşitmədən gedəcək, heyf!

İmamların həyat və fəaliyyətlərini yığcam və dəqiq əks etdirən bir risalə yazılıbmı? Mövlud və vəfat günləri göz yaşları axıdırsınız, amma hələ də dünya Əhli-beyt (ə) məqamından xəbərsiz qalıb.

Bizim millətlər bütün ömrünü Əhli-beytə (ə) eşq içində keçirib, əzadarlıqlar qurub, göz yaşları axıdıb, ehsanlar paylayıb. Amma imamlar kimi yaşamaq, onlar kimi danışmaq, onlar kimi oturmaq, onlar kimi susmaq, onlar kimi əsarətə boyun əyməmək, şəhadətə qucaq açmaq bir o qədər də önəmli olmayıb. Hansı ki, əsl aşiq qədəmini mə`şuqun qədəm yerinə qoymaqdan ləzzət alır.

Əgər bir şəxs sevgi dolu ürəklə başını yarıb qanını yerə tökürsə və eyni zamanda Kərbəla vaqeəsini anlamırsa, günahkar kimdir? Əgər bir xanım Zeynəb (ə) eşqi ilə köz üstə çıxırsa, amma Zeynəb (ə) ideallarından xəbərsizdirsə, günahkar kimdir? Belə insanlar üçün Hüseyn, Zeynəb Aşura gününün səhərindən Aşura günortasınadək mövcuddur?! Əzadarlıq dövrü sovuşan kimi, bütün amallar yaddan çıxarılır!

Təsəvvür edin ki, gözünü açıb ata-ananı Hüseynə, Zeynəbə, Kərbəla şəhidlərinə ağlayan görən gənc kənar bir ölkədə ali təhsil alıb vətənə qayıdır. Bu əvvəlki övlad deyil. Onun ciddi sualları var. Onun “din yalnız ağlamaqdan ibarətdirmi?” sualına kim cavab verməlidir? Axı, bütün ömrünü dinə sədaqətlə sərf etmiş savadsız ana öz hisslərini izhar etməkdə acizdir! Bəs müqəssir kimdir?

Əgər azad düşüncəli bir ziyalı öz xalqının geri qalmasından əziyyət çəkirsə və onları oyatmaq üçün çalışırsa, həm cəmiyyətini tanımalı, həm də tarixini bilməlidir. Bu ziyalı öz məzhəbini Mədinə, Fatimə ocağı, Hüseyn şəhadətgahı, Zeynəb karvanı prizmasından yox, İsfahan və Qum fatimiyyə və hüseyniyyələrindən öyrənərək fəryad qoparsa ki agahlıq və şəxsiyyət istəyən qadınımız uzaq keçmişdə qalmış ən`ənələrdən faydalana bilməz, hələ zülmü tanımamışdır. Bu ziyalı, cəmiyyətin buxovunu öz boynunda hiss etmir. Dünyagörüşü məhdud insan, hadisələri yalnız “öz pəncərəsindən” seyr edərək, zülmə qarşı qiyam üçün əlinə şəmşir götürür və bu şəmşiri öz başına endirərək dünyasını dəyişir. Bu məzhəbi əməl onun dəryalarca günahını yuyur və o, anadan yenicə doğulmuş körpə tək pak halda Allah hüzuruna gedir... Bəli, alimlərin günahı budur ki, insanları yaxşıya əmr edib, pisdən çəkindirmək, həqiqət yolunda cihad və şəhadət əvəzinə, xalqı əzadarlıq, göz yaşı, təqiyyə, yersiz şəfaətə çağırırlar. Xalqın zülm qarşısında itaətə, səbrə də`vət edilməsi islami prinsiplərdən kənardır!

Əgər xalq inanıbsa ki, Əli məhəbbətində kimyəvi bir tə`sir var və bu məhəbbət günahı savaba çevirir, bir ömür zülm etmiş insan bu məhəbbət səbəbindən axirətdə xoşbəxtliyə qovuşur, müqəssir kimdir?

Əgər atalarını əməldə Əhli-beyt (ə) göstərişlərinə bağlı görməyən oğullar bu məzhəblə əlaqəni kəsirlərsə, kimdir günahkar?

Əgər bizim ziyalılarımız iddia edirlər ki, bizim cəmiyyət məzhəbi, Əhli-beyt (ə) aşiqi, Əli (ə) vurğunu olmasına baxmayaraq, bə`zi qeyri-müsəlman və ya qeyri-şiə cəmiyyətlərdən mədəniyyət baxımından geri qalır, kimdir müqəssir?