45
çox dövriyyədə olduğu onun sürtülüb nazilməsindən aydın bilinir. Bu isə, həmin
pulun II Mitridatın sikkəsindən bir qədər əvvəl kəsildiyini güman etməyə imkan
verir. Beləliklə, də onun eramızdan əvvəl II əsrin ikinci yarısında və ya ortalarında
meydana gəldiyini ehtimal etmək olar. Bu qəbrin və eləcə də ona uyğun abidələrin
isə e. ə. II əsrin sonu - I əsrin əvvəlləri çərçivəsinə aid etmək olar. Bununla da əldə
edilən digər maddi-mədəniyyət nümunələri və onlarla baĢqa abidələrin dövrünü
daha da dəqiqləĢdirmək mümkündür.
47 saylı torpaq qəbir. 1,1 metr dərinlikdə aĢkar edilən bu torpaq qəbirdəki
skeletin kəlləsi Ģərqə doğru olmaqla sağ böyrü üstdə sıx bükülü Ģəkildə
qoyulmuĢdur. Bu skelet qadına, daha doğrusu, qız uĢağına aiddir. Onun əlləri
sinəsi üstündə çarpazlaĢdırılmıĢ vəziyyətdə olub, sağ əlində dəmir parçaları və
əlinin qurtaracağında dəmir pası qarıĢıq tunc zəncir qoyulmuĢdur. Sol qolunda en
kəsiyi dairəvi, ucları aralı tunc bilərzik, orta barmağında isə en kəsiyi dairəĢəkilli
tunc üzük var idi. Skeletin boğaz hissəsindən 40-a qədər ĢüĢə və bir ədəd yastı
pasta muncuq əldə edilmiĢdir. ġüĢə muncuqların çoxu irrizasiyaya uğrayaraq xarab
olmuĢdur. Bundan əlavə, kəllənin arxasına doğru və üzünə tərəf olmaqla iki ədəd
dəmir əĢya, çox güman ki, iynə qoyulmuĢdur. Skeletin kəlləsi qarĢısında 13, qıçları
üstündə isə üfüqi Ģəkildə saxsı qab nümunələri aĢkar edilmiĢdir. Qablar qırmızı
rəngli olub, ağzı dördgül novçalı və lüləli təkqulp hazırlanmıĢdır. Burada çiynində
üfüqi yapıĢdırılmıĢ və dik qaldırılmıĢ vəziyyətdə qulpu olan üç ədəd qırmızı rəngli
çölmək, bir ədəd qırmızı rəngli ikiqulplu çölmək, daha bir qara rəngli üçayaqlı
badya da aĢkar edilmiĢdir.
48 saylı torpaq qəbir. Bu torpaq qəbir 1,3 metr dərinlikdə aĢkar edilmiĢdir.
Böyük adama, çox güman ki, kiĢiyə aid olan bu skelet arxası üstdə, qıçlar kənara
doğru açılmıĢ və dizdən qatlanaraq ayaqlar bir-birinə çatılmıĢ vəziyyətdə idi. Onun
qol sümükləri dirsəyə qədər yanlara doğru tam açılmıĢ, əlləri isə dirsəkdən
qatlanaraq qoltuğu altına uzanmıĢ Ģəkildə aĢkar edilmiĢdir. Kəllə həddən artıq
çürümüĢdür. Skeletin bir növ romb Ģəklində qatlanmıĢ dizləri üstündə hərəsində üç
ədəd qırmızı saxsı qab (iri və orta həcmli üçqulplu, ağzı novçalı təkqulp badya və
bir qədər uzunsov ağzı dairəvi qab) qoyulmuĢdur. Kəllənin yanında (əsasən Ģərq
tərəfində) çoxlu avadanlıq qoyulmuĢdur. Burada nisbətən iri saxsı qab, 6 ədəd
qırmızı rəngli çölmək, bir qara rəngli təkayaq vaz, bir qırmızı ağzı novçalı dolça,
bir ağımtıl-boz rəngli zərif və nisbətən uzun novçalı, ağzında süzgəci olan kiçik
süddan formalı qab daxildir. Saxsı qabların qərb kənarındakı qara rəngli təkayaq
vazanın yanında isə bir ədəd tiyəsi söyüd yarpağı formasında olan dəmir nizə
qoyulmuĢdur. Skeletin sağ böyründə, ucu kəlləyə doğru olmaqla bir ədəd dəmir
silah, yaxud çapacaq var idi. Onun uzunluğu 30 sm, tiyəsi 24 sm-dir. 3,5 sm eni
olan tiyənin iti tərəfi qabarıq, əks tərəfi isə düz və nisbətən qalındır. Bu dəmir
alətin dəstəsində ağac üzlük bəndləmək üçün dörd yerdə mıx çıxıntısı vardır. Bu
tip dəmir alət, yaxud silahlar albanların məiĢəti üçün səciyyəvi olub, Nüydi
qazıntılarından çox tapılır. Belə dəmir alətlərin nisbətən qısa formaları bir qədər
46
enli və iki yerdən əyri dirsəkli düzəldilmiĢdir. Ölünün döĢ qəfəsi üstündə soldan-
sağa doğru onurğa sümüyünə tam söykənmiĢ Ģəkildə qısa saplaqlı nizə ucluğu var
idi. Hövsələ çanağından yuxarıda isə belində üç və dördüncü onurğa qatı arasında
birinin ucu sola, digərinin isə sağa istiqamətlənmiĢ Ģəkildə olmaqla daha iki nizə
ucluğu aĢkara çıxarılmıĢdır. Soldan batırılmıĢ nizə ucluğu çanaqdan yuxarı
dördüncü onurğa qatına elə batırılmıĢdır ki, o biri tərəfə keçməsinə azca qalmıĢdır.
Sağdan çalınmıĢ nizə isə onurğanın altında torpaqda qalmıĢdır.
Nüydi torpaq qəbirləri Azərbaycan ərazisindəki Yaloylutəpə
15
, Qəbələ
16
,
ġəkili
17
, Ağyazı
18
, ġamaxı
19
, Cəfərxan
20
, Alazan vadisindəki torpaq qəbirləri
21
oxĢardır. Həmin abidələrdən əldə edilmiĢ maddi – mədəniyyət nümunələri də bir-
birinə çox yaxındır. Belə oxĢar nümunələr ġəki-Zaqatala rayonlarının eyni dövr
abidələri üçün də səciyyəvidir. Yaloylutəpə mədəniyyəti qab nümunələrinin
oxĢarları son illərdə Qobustanın Ana zağa yaĢayıĢ yerinin üst təbəqəsindən (e.ə. I –
eramızın I əsrləri üçün səciyyəvidir) Ģargövdəli, ağzı üçgül ağımtıl anqoblu saxsı
qabların tapılması
22
da diqqətəlayiqdir. Maddi-mədəniyyət qalıqlarının yaxın
oxĢarlığı cəhətinə görə qeyd edilən rayonlardan, habelə Mingəçevirdən tapılan
küp
23
və Mollaisaqlı təknə qəbir materialı
24
da eyniyyət təĢkil edir. Bütün bunlar
isə müəyyən etnik tərkibə malik yerli xalqın iqtisadi, mədəni, ərazi, habelə çox
ehtimal ki, vahid ünsiyyət birliyinin də təcəssümünü əks etdirir.
Nüydi nekropolunda cəmi dörd küpdə dəfn adəti nümunəsi müĢahidə
edilmiĢdir. AĢkar edilən qəbir küpləri isə xüsusi olaraq dəfn üçün hazırlanmamıĢ,
vaxtilə təsərrüfatda istifadə edilib, sıradan çıxan orta həcmli saxsı qablardan, yaxud
onların sınıqlarından ibarətdir. Bunlardan 3 saylı qəbir küpü bir qədər iridir.
Nisbətən yaxĢı qalmıĢ bu qəbir abidəsinin ətraflı təsvirini verməklə onun haqqında
müəyyən təsəvvür yaratmaq olar. Bu küp 1,3 metr dərinlikdə ağzı Ģərqə doğru
olmaqla üfüqi vəziyyətdə aĢkar edilmiĢdir. Küpün üstünün yarıya qədər sındırıldığı
15
Исмизаде О.Ш. Ялойлутепинская культура. Бакы: 1956; Шарифов Д.М.Раскопки в Ялойлутапа.
Бакы: 1927.
16
Казиев С.М., Бабаев И.А., Османов Ф.Л. Работы Кабалинской экспедиции // Археологические
открытия 1969 г., М., 1970, с. 376-378.
17
Osmanov F.L. Ġsmayıllı rayonu ərazisində 1970-ci il arxeoloji tədqiqatların hesabatı // Azərbaycan
SSR EA Tarix Ġnstitutu, çöl tədqiqat bürosu. № H 47, səh. 21-25.
18
Mahmudov F.R. Ağyazı düzənliyində Yoluylutəpə mədəniyyət // AMM, VI c, Bakı, 1965, səh. 131-
144.
19
Xəlilov C.Ə Xınıslı qədim yaĢayıĢ yeri // Azərbaycan SSR EA Xəbərləri (ictimai elmlər seriyası),
1961, № 3, səh. 31-47.
20
Пассек Т.С. Джафарханский могильник // Вестник древней истории, 1946, № 2.
21
Ниорадзе Г. Раскопки в Алазанской долине. Тбилиси: 1940.
22
Materiallarla bizi Qobustan arxeoliji ekspedisiyanın rəisi Cəfərqulu Rüstəmov bilavasitə tanıĢ
etmiĢdir.
23
Qazıyev S.M. Mingəçevir küp qəbirləri albomu. Bakı, 1960.
24
Османов Ф.Л. Глиняные саркофаги, найденные на территории Азербайджана // AMM, VII cild,
Bakı, 1973, s. 245-250.
Dostları ilə paylaş: |