49
xırda meĢəliklərlə əhalətənir (tablo 37). MeĢələr, müxtəlif növ ağacların ayrı-ayrı
yerlərdə ya təbii yetiĢməsinə və yaxud da vaxtilə süni salınmasına görə -
“Palıdlıq”, “Dəndənlik” (göyrüĢ), “Vələslik”, “Qarağaclıq”, “Əzgillik”,
“YemiĢanlıq”, “Fındıqlıq”, “Alçalıq”, “Sumaqlıq”, “Heyvanlıq”, “Vəlgəlik”,
“Göyəmlik” və s. adlandırılmıĢdır. Bütün bunlar öz növbəsində tikinti, sənətkarlıq
materialı, yanacaq ehtiyatı, alət, alət hissələri, meyvə və dərman bitkisi kimi
insanların həyatında müstəsna əhəmiyyət kəsb etmiĢdir. ġübhəsiz, mövcud təbii
vasitələr burada qədimdən intensiv, eləcə də müxtəlif təsərrüfat sahələrinin
inkiĢafını Ģərtləndirən mühüm amillərdən biri olmuĢdur.
Uzunboylarda qədim məskən və ya qəbirlərin varlığı 1972-ci ildə qonĢu
Nüydi
kəndi
yaxınlığında
arxeoloji
qazıntı
iĢləri
aparılarkən
müəyyənləĢdirilmiĢdir. O vaxt burada hələ yalnız taxıl əkilirdi. Ona görə də
nisbətən dərin torpaq qatında yerləĢən abidələr üzə çıxmamıĢdı. Onların yerüstü
əlaməti də qabarıq nəzərə çarpmırdı. Yerin qədim yaĢayıĢ üçün mümkünlüyü
baxımından diqqətlə axtarıĢ aparıldıqda saxsı qırıqları müĢahidə edilmiĢ və həmin
vaxtdan qədim abidə kimi qeyd olunmuĢ, 1978-ci ildən etibarən isə abidələrin
mühafizəsi siyahısına daxil edilmiĢdir. Buna baxmayaraq respublikada
üzümçülüyün geniĢləndirilməsi ilə əlaqədar bu sahədə də 1979-cu ildə üzüm bağı
salınarkən çoxlu daĢ tikinti qalıqları və qəbir abidələri dağılmıĢdır.
Uzunboylarda yalnız 1981-ci ildən qazıntıya baĢlanmıĢdır. Ġlk dəfə
qazıntıya baĢlanan bu abidədə qazıntı yeri seçmək birinci növbədə qarĢıda dururdu.
Qeyd etmək lazımdır ki, 1979-cu ildə sahə üzüm bağı üçün Ģumlandığı zaman
müəllif tərəfindən payızda yoxlama-axtarıĢ iĢləri aparılmıĢdır. Bu vaxt xeyli saxsı
məlumatı dəmir əmək alətləri, bəzək Ģeyləri toplanmıĢ, tikinti materialı (daĢ), dən
daĢları və s. müĢahidə edilib qeydə alınmıĢdır. Bundan baĢqa qazıntı yeri də təqribi
olaraq seçilmiĢdir. Keçən ildən basdırılmıĢ tənəklərin dibi və ətrafını ot-alaq
basdığından yerüstü maddi-mədəniyyət qalıqları və yerin relyefi yaxĢı bilinmirdi. 4
hektara yaxın olan bu sahənin mərkəzi, hündür yerində 6x6 metr ölçüsündə
yoxlama qazıntısı açdıq. Lap üst təpəcikdə, daha doğrusu qarıĢdırılmıĢ qatda köhnə
saxsı qırıqları və baĢqa qalıqlar müĢahidə edilmiĢdir. Lakin bunların çoxu yer
Ģumlanarkən bir yerdən baĢqa yerə sürülmüĢ və qırılmıĢdır. Ümumiyyətlə, 0,5 metr
dərinliyə qədər çoxlu saxsı qırıqları və s. qalıqlara tez-tez rast gəlinmiĢdir. Bu
qatdan bir ədəd tunc qayıĢ toqqasına da təsadüf edilmiĢdir. Bunların əksəriyyəti
qəbir materialını da xatırladır. Burada müəyyən bir yaĢayıĢ qatını və ya qəbir
abidəsini aydınlaĢdırmaq məqsədilə yoxlama qazıntısının əvvəlcə ikidə bir
hissəsini, sonra onun da yarısını daha dərin qazıb endirdik. Ümumiyyətlə, alt
qatlarda xam torpağa (1,8 metr dərinlikdə) heç bir tikinti qalığı və qəbir abidəsinin
olmadığı yəqinləĢdirildi. Bundan sonra həmin yerdə iĢi dayandırıb təqribən 50 metr
qərbə, nisbətən hündür və maddi-mədəniyyət qalıqlarının çox səpələndiyi yerdə
ikinci (4x2; 5 m) yoxlama qazıntı açdıq, (ölçülər əkilmiĢ tənəklərdən az miqdar
məhv olunmasına görə uyğunlaĢdırılmıĢdır). Burada da 0,5, bəzi yerlərdə 0,7 metr
50
dərinliyə qədər Ģum zamanı qarıĢdırılmıĢ, bu qatlardan tikinti və ya qəbir abidələri
uçurulub-dağıdılmıĢdır (tablo 38). Bura abidənin demək olar ki, ən hündür axar-
baxarlı nöqtəsidir yoxlama qazıntısında 0,5 m-dən tək-tək saxsı qırıqlarından əlavə
baĢqa qalıqlar görünmürdü. 0,7-0,8 m-lik də isə bütöv saxsı qablar və baĢqa
materiallar görünmüĢdür. Bundan sonra yoxlama yerinin ətrafında əsaslı, nisbətən
geniĢ sahə açmağa baĢladıq. Beləliklə yoxlama qazıntısı təqribən mərkəzə yaxın
yerdə olmaqla dörd tərəfə 10x10 metr ölçüsündə artırıldı. Üst, qarıĢdırılmıĢ qatın
ot-alağı təmizlənərkən bir tunc üzük və ya kiçik bilərziyi xatırladan əĢya da
tapılmıĢdır. Ümumiyyətlə, yer üstündən dəmir nizə, oraq, qayçı, bəzək zənciri və s.
tapılmıĢdır. Açdığımız qazıntı sahəsinin torpağı cənub istiqamətində, 20-30 m-lik
məsafəyə xərəklə daĢınıb tullanmıĢdır. Bir təpəcik üst əkin sahəsinin torpağı
götürüldükdən sonra ikinci təpəcikdə torpaq nisbətən yumĢaq olub, mərkəzi
hissələrdə onun rəngi qara, kənarlarda sarımtıl, cənub hissədə isə daĢlı qat davam
edir.
Qeyd etməliyik ki, qazıntı sahəsi abidənin hündür, həm də cənub kolluq
yamaca yaxın bir növ qabırğavari yerində olduğundan üst örtük müxtəlif aĢınma və
baĢqa dəyiĢikliklərə məruz qalmıĢdır. Sahə dörd kvadrata bölünmüĢdür. Qeyd
etməliyik ki, götürülmüĢ qazıntı sahəsinin qərb və Ģimal hissələri aĢkar edilmiĢ
qəbir abidələrinə görə kənarlara doğru artırılmıĢdır. 0,7-0,8 metr dərinliyə qədər
üst qarıĢdırılmıĢ qatdan altda bəzi yerlərdə 35-40 sm qalınlığında qara torpaq qatı
müĢahidə edilmiĢdir. Bu qatın torpağı içərisində heç bir forması məlum olmayan
xırda saxsı qırıqlarına təsadüf olunmuĢdur. Lakin onların antik dövrdən əvvələ aid
olduğu bilinir. Bu saxsı parçaları içərisində xarici üzü qara, içərisi qırmızı təbəqəyə
malik qab qırıqları da vardır. Bunlar çox güman ki, tunc dövrü və ya dəmirin
əvvəllərinə aiddir.
Tapıntılar içərisində dəvəgözü və baĢqa dövr üçün səciyyəvi daĢ qəlpələrinə
də rast gəlinmiĢdir. Bütün bunlardan əlavə yer üstündən həddən artıq uzunsov və
bir tərəfi çökək-iĢlək dən daĢları da tapılmıĢdır (tablo 39).
Qeyd edilən tapıntılar və 0,4-0,5 m-dən altda 30-35 sm-ə yaxın qatda
maddi-mədəniyyət qalıqlarının varlığı Uzunboylarda tuncun sonu və dəmir
dövrünün əvvəllərindən yaĢayıĢın varlığını bildirir. Gözə çarpan bu qədim dövr
təbəqəsi Ģübhəsiz geniĢ qazıntı iĢlərindən sonra daha dəqiqliyi ilə aydınlaĢdırıla
bilər. Qazıntının üst qarıĢıq təbəqəsində isə üzəri boz və sumağı rəngə boyanmıĢ
qab qırıqlarına da təsadüf edilmiĢdir. Bundan baĢqa yaĢayıĢ yerinin üstündən saxsı
qab qulpları üzərində kiçik deĢmələrdən, kəsilmələrdən ibarət naxıĢlara malik
nümunələrə də təsadüf edilmiĢdir.
Bütün bunlar hazırlanma texnikası, boyanma, naxıĢlanma və s. görə e.ə. III -
b.e. ilk əsrləri üçün də səciyyəvidir. Lakin tapıntıların əksəriyyəti ellininizm dövrü
çərçivəsinin məhsuludur.
Qazıntı sahəsinin cənubunda, qərb kənarından 2,5 metr Ģərqə doğru 1 metrə
qədər enində divarın qalığı görünmüĢdür. Bunlar çay daĢından olub, araları xırda
Dostları ilə paylaş: |