Fazil Osmanov
Yüklə 376,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xaraba şəhər.
- Birinci şurf.
- İkinci şurf.
87 kənar divarın bayır tərəfi təmizlənərəkən 1,5 metr dərinlikdə, Ģərq-qərb istiqaməti üzrə uzanan Ģimal hasara perpendikulyar olaraq daha bir divar xətti aĢkar edilmiĢdir. Bu isə ətraf hasara dayaq kimi bir növ korturforsu xatırladır. Bu əsas divarı möhkəmləndirmək üçündür. Onun 2 metr uzunluqda davam etdiyi aydınlaĢdırılmıĢdır. Bu dayaq və ya söykənən divar xəttinin yalnız bir üzü açılmıĢdır. Onun tam vəzifəsi bir qədər qaranlıqdır. ġimala doğru çıxıĢ yolu ilə də bağlı ola bilər. Belə tikinti üsulu öyrəndiyimiz dövrdə bizə bəlli deyil. Əlbəttə, antik dövr üçün belə tikinti xüsusiyyəti maraqlı faktdır. Qeyd etdiyimiz kvadratdan həmin divar qalığı ətrafından içərisi qırmızı, üzü qonur rəngli hisdən qaralmıĢ saxsı qab qırıqları tapılmıĢdır. Qalaça tipli yaĢayıĢ yerinin içərisində xeyli iĢ görülmüĢdür. ġimal-qərb küncdəki (V6, B6 kvadratları) dördkünc otağa oxĢar divarların arasının keçən ildən açılmıĢ davamı qazılarkən Ģimala doğru içəridən sahəsinin 1 metr artdığı aydınlaĢdı. Bundan sonra divarın içərisi görünür. Bu kəllədəki otağın və ya bürcün kənar divarı ümumi Ģərq-qərb üzrə olan böyük divarın içərisinə girməklə bir qədər kənara çıxır. Bu da qalaçanın Ģimal-qərb kənarında əsas divarın kəlləsini və ya tinini tutur. Bu növ kəllə-baĢ otağı xatırladır. Deməli, kəllədəki bu dördkünc otaq ümumi yan divarların içərisinə girməklə kəllələrdən küncləri tamamlayır. Artan uzunluqlar 1,25 metr olmaqla ölçüsü 4,25x4,25 metrdir (plan). Otaq və ya bürcün içəridən divarın üstünədək 0,7 metr qalmıĢdır. Bu otağın bürc olmasını söyləməyə əsas verən amillərdən biri də möhkəm mühasirə səddini təĢkil edən divarların künclərində dördkünc daĢla tikilmiĢ bürcəoxĢar yerlərdən ətraf yerləri yaxĢı müĢahidə etmək və lazım gəldikdə təhlükəyə müqavimət göstərmək də çox əlveriĢlidir. ġimal-qərb küncdəki dördkünc tikintinin içərisini çox çətinliklə qazmaq olur. Vaxtilə burada o qədər güclü yanğın olmuĢdur ki, torpaq, suvaq və daĢlar əhəng, kərpic bərkliyi qədər möhkəmlənmiĢdir. Yanğın içərisində hətta saxsı dolçalar da kül və baĢqa çıxarlar arasında bərkiyib qalmıĢdır. Otağın döĢəməsi o qədər közərmiĢdir ki, kürə divarlarını xatırladır. Lakin burada ayrı-ayrı tikinti dövrləri və ya bir-birindən daha çox ayrılan dövrlər vardır ki, bunların tam aydınlaĢdırılması dərin qatlara düĢdükdən sonra mümkün olacaqdır.... Xaraba şəhər. Bu abidə Ağsu rayonu ərazisində rayon mərkəzindən 7 km cənubda Ülgüc, ƏrəbuĢağı, Curuqlu və Ağarx kəndləri arasında yerləĢməklə 34 hektar sahəyə malikdir. Abidənin ətrafında qəbristanlıq var. Bunlardan ikisi Ģimal tərəfdə, biri qərb, baĢqa biri isə Ģərq tərəfdə yerləĢir. Ətrafı dərin xəndək və torpaq səddlə əhatələnib. Ağsuçay abidənin qərb tərəfi boyunca axıb keçir. 1985-ci ilin tədqiqatları zamanı Xaraba Ģəhərdə iki yerdə Ģurf - yoxlama qazıntısı qoyulmuĢdur. Məqsəd abidənin stratiqrafiyasını müəyyən etməkdən ibarət idi. Birinci şurf. 5x2 metr sahədə qazılmıĢdır. Bu Ģəhərin yerüstü əlamətlərindən nisbətən gur həyat olduğu güman edilən Ģimali-qərb hissədə yerləĢir. Orada ikinci təpcəkdən baĢlayaraq Ģirli-Ģirsiz saxsı məmulatı nümunələri 88 üzə çıxmağa baĢladı. Tapıntılar içərisində fayans və farfor qab qırıqlarına da tez- tez təsadüf edilir (tablo 63). Ġkinci təpcəkdən bir ədəd mis pul çıxdı. Üçüncü təpcək qazılarkən, yəni daha bir təpcək dərinə düĢdükdə orada fayans qab qırıqları ilə bərabər yerli istehsal nümunələri olan Ģirli-Ģirsiz qab nümunələri üzə çıxdı (tablo 64). Bunlar əsasən anqob olmayan saya qablardan və anqob naxıĢlı qablardan ibarətdir. Bu cür qab nümunələri Bakı və Qəbələnin üst qatlarından çıxır. Tapıntılar içərisində çoxlu metal əĢya var. Bunlar əsasən dəmirdən hazırlanmıĢ nal, mismar, bıçaq tiyəsi və çıxardan ibarətdir (tablo 65). Üzəri diĢli dəmir halqa da məhz həmin materiallarla eyni səviyyədən tapılıb. Müxtəlif heyvan sümüklərinin bəziləri iĢlənmiĢdir (tablo 64). Belə ki, müəyyən məmulat hazırlanmaq üçün ayrı- ayrı sümüklər bir neçə yerdən miĢarla kəsilmiĢdir. Üçüncü təpcək qazılarkən Ģurfun Ģimal tərəfində divar qalıqları üzə çıxdı. Bunlar çaydaĢından səliqə ilə yonulmuĢ və palçıq məhlulundan istifadə edilməklə hörülmüĢdür. Adətən tikintidə istifadə olunan daĢların üç tərəfi yonulmuĢ, içəri tərəfinə çəkic vurulmamıĢdır. Dördüncü təpcək qazılarkən tikintinin bünövrəsinə çatdıq. Divarda ümumilikdə dörd cərgə daĢ qalıb. Üstü uçub gedib. DaĢ divarın bünövrəsinə yaxın səviyyədə torpaq döĢəmə qeydə aldıq. Bəzi hissələrdə döĢəmədə iri ölçülü çiy kərpiclərdən istifadə olunduğu görünür. ġurfun divardan cənub yan hissədə quyu yerinə düĢdük. Oradan yaxĢı qalmıĢ fayans kasa parçası (tablo 63) və bəzəkli ĢüĢə qab qırıqları aĢkar olundu. BeĢinci təpcək qazılarkən artıq dərinlik 1,4 metrə çatmıĢdı. Bu hissədə Ģurfun cənub tərəfində qazıntını davam etdirdik. Divarlar açıldığından Ģimalda qazıntını dayandırdıq. Qazıntı davam edən yerdə quyu yeri təmizlədik. Oradan daha bir ədəd mis pul, bir ədəd mis oymaq, çoxlu dəmir nal, mismar və metal çıxarlar tapıldı. Tapıntılar içərisində yenə də fayans məmulatı çoxluq təĢkil edirdi (tablo 63). Buradan bir ədəd Ģirsiz nisbətən salamat qalmıĢ çıraq da əldə edilmiĢdir. Birinci Ģurf xeyli material versə də abidənin stratiqrafiyasını təyin etməyə imkan vermədi. Odur ki, baĢqa yerdə, birinci Ģurfdan 70 metr qərb tərəfdə ikinci Ģurf qazmalı olduq. İkinci şurf. Bu birinciyə nisbətən kiçik sahədən ibarət idi: 2x1 metr. Burada üç təpcək dərinə düĢdükdən sonra aydın oldu ki, vaxtı ilə zibillik olmuĢdur. Çoxlu daĢ qırığı, müxtəlif məiĢət tullantıları tökülüb. Burada da stratiqrafiyanı müəyyən etmək mümkün olmadı. Bununla belə, həmin Ģurfdan tapılmıĢ üç ədəd mis pul, bir ədəd yaxĢı vəziyətdə qalmıĢ dayaz Ģirli kasa və bir ədəd kiçik piyalə tipli Ģirli qab parçası (anqob astarsız) maraq doğurur. Xaraba Ģəhərdən tapılmıĢ pullar: № Tapıldığı yer Kimin adından zərb edilib Nominal Zərb yeri Ölçü (mm) Çəki (q) 1 Xaraba Ģəhər adsız mis ġamaxı-XV əsr 14x16 2,6 Yüklə 376,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|