Fazil Osmanov
Yüklə 376,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
95 kvadratından bir ədəd əĢyaya da təsadüf edilmiĢdir. Bu daĢ əĢyanın en kəsiyi dairəvi, üstü hamarlanmıĢ, bir tərəfi sınmıĢdır. Onun ucundan bir azca oyulub deĢilmiĢdir. Bu daĢ əĢya formasına görə fallosa oxĢayır. K4 kvadratında 1 metr dərinlikdən bir ədəd saxsı qab ağzının və qulpunun sınığı da tapılmıĢdır. Bu qabın ağzının formasına görə üçgül olmuĢdur. Qulpun qabın ağzına yapıĢdırılan hissəsinin içəri tərəfindən yapma iĢarə vurulmuĢdur. Qulp özü eĢmə formada olub, üstü boyu üç cərgə barmaq ilə basılmıĢ batıqlarla naxıĢlanmıĢdır. Bu cür yapma naxıĢlar eramızın ərəfəsi və bizim eranın əvvəlləri üçün səciyyəvidir. Ümumiyyətlə, Qırlartəpədə kompleks tikintinin Ģərq yamacından əldə edilmiĢ tapıntılar içərisində toxuculuq, daĢ iĢləmə və s. sənətkarlıqla bağlı maddi- mədəniyyət qalıqları nümunələrinə kifayət qədər rast gəlinmiĢdir. Düzdür, bu cür tapıntılara qazıntının və kompleksin mərkəzi yerlərində də təsadüf olunur. Lakin ətraf sahələrdə elə bil (nə isə) bu cür tapıntılar üstünlük təĢkil edir. Bu isə özlüyündə belə təsəvvürün yaranmasına gətirib çıxarır ki, məhz bu kənar ətəklərdəki yastanlarda daha doğrusu mərkəzi hissələri əhatələyən böyük daĢ hasarlı tikintilərdən kənarda məhz sənətkarlar (toxucular, daĢyonan və s.) yaĢamıĢdır. Doğrudur bu fikri söyləmək hələ tezdirsə də, tapıntılara və dövrün ictimai vəziyyətinə, cəmiyyətin məhz bu qəbildən olan zümrəsinin qıraq-bucağa, kənara sıxıĢdırılması dövrün tələbinə uyğun bir hal olmuĢdur. Abidənin Ģərq yamacı boyu ətəklərdən onu əhatələyən iri daĢ hörgülərinin, habelə üstdəki yan hasarının xaric tərəfini aydınlaĢdırmaq məqsədi güdən xeyli iĢ görülmüĢdür. Bu sahədə istər Ģimal və istərsə də cənub tərəfdən Ģərq-qərb istiqamətilə uzanan hasar boyu bəzi iĢlər görülmüĢ və təxminən aydınlıq yaradılmıĢdır. Belə ki, həmin üstdəki yan hasarların eni müəyyənləĢdirilmiĢdir (eni 3 saylı 1 metr qalınlığındadır). Bu sahədə iĢi davam etdirmək üçün EC3-7-ci kvadratlarda, yəni Ģimal tərəfdən Ģərq-qərb üzrə uzanan divarın Ģərq yarısında xaric hissədən qazıntı davam etdirilmiĢdir. Burada üstdən uçub tökülmüĢ daĢların və baĢqa töküntülərin əmələ gətirdiyi qarıĢıq təbəqə təmizlənərkən bir sıra tapıntılara da rast gəlinirdi. Üstdən 1-1.5, bəzən 2 metr dərinliyədək qazılmıĢdır. E7 kvadratında 1 metr dərinlikdən bir ədəd iy baĢlığı, tağalağın arxasına keçirilən yumru gil aĢıq tapılmıĢdır. Ağımtıl rəngdə olan bu iy baĢlığı yaxĢı biĢirilmiĢdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, sənətkarlığı bildirən əsasən qalacanın xaricində daha çox müĢahidə edilir. Məhz bu toxuculuq aləti və baĢqa bu kimi tapıntılar həmin fikrin sübutu üçün müəyyən dəlil hesab edilə bilər. Həmin tapıntı ilə birlikdə bir ədəd gil boĢqab tipli qabın yarısı əldə edilmiĢdir. Bu qabın da üzərinə ağımtıl anqob məhlulu çəkilmiĢdir. Bundan baĢqa buradan iri təsərrüfat küpünün sınıqları, daha doğrusu onun dib hissəsinin qalıqları aĢkarlandı. Düz oturacağa malik olan bu küpün divarlarının qalınlığı 2 sm-dir. Oturacağının altdan ölçüsü 21-23 sm-dir; qalan hissələri tapılmamıĢdır. Göründüyü kimi təsərrüfat küpləri təkcə qalacanın içərisində deyil, onun xaricində də tez-tez müĢahidə edilir. Buradan bir uzunsov bir tərəfi yastılanmıĢ və 96 əl içərisinə yatımlı Ģəkildə düzəldilmiĢ, hər tərəfi iĢlənmiĢ sürtgəc-daĢ alət də tapılmıĢdır. Ümumiyyətlə, bu cür sürtgəclərə və baĢqa daĢ alətlərə tez-tez təsadüf edilir. Bunlardan əvvəllərdə tapıldığı və nümunələr götürüldüyü üçün hamısının gətirilməsi lüzumsuz hesab edilərək yerindəcə saxlanmıĢdır. 1.5 dərinlikdə ECZ7 kvadratlarının bəzi yerlərində divarın bayır üzünə yaxınlaĢma hiss olunur. Burada iri daĢlar, xırda daĢ və torpaqla bərkidilib möhkəmləndirmə əlamətləri də nəzərə çarpır. ġübhə etmirik ki, bayır tərəfdən divara dayanan söykənəcək, möhkəmləndirici tikililər də olmuĢdur. C7 kvadratında, 2 metr dərinlikdə qara rəngli vazanın qırığına da rast gəlinmiĢdir. Bu cür təkayaq gil vaza qırığı abidənin Ģərq yamacında da təsadüf edilmiĢdir. Bundan baĢqa E7 kvadratında saxsı qab qırıqları, heyvan sümüklərilə yanaĢı (1,5-2 metr dərinlikdə) bir kiçik sümük düymə və ya sədəf tapılmıĢdır. Dairəvi və yastı Ģəkildə sümük sədəflə yanaĢı buradan bir iri qaban qılıncı aĢkar edilmiĢdir (tablo 66-6). Ümumiyyətlə, Qırlartəpə abidəsindən çoxlu heyvan sümükləri qaramal, ev donuzu, xırdabuynuzlu heyvan sümük və buynuzları, maral, ceyran, qaban sümüklərinə çoxlu miqdarda rast gəlinir. Yeri gəlmiĢkən qeyd edək ki, bu sümüklər təyinat üçün yığılmıĢ, onların bir qismi Azərbaycan SSR EA müxbir üzvü, görkəmli paleontoloq Dəmir Hacıyev tərəfindən təyin edilmiĢ, bir qismi isə iĢlənilir. Builki sümük tapıntılarının tam təyinatı baĢa çatmasa da, professor Dəmir Hacıyevin ilkin məlumatına görə yuxarıda adı çəkilən heyvanlardan əlavə ağ balıq, qulan sümükləri də vardır. Bütün bunlar yaĢayıĢ yerində maldarlığın ovçuluq təsərrüfatının mübadilə və ticarət əlaqələrinin inkiĢafını Xəzər ətrafındakı əhali ilə yaxın və sıx münasibətlərinin varlığını aydın bildirir. Qırlartəpədə aparılan qazıntı zamanı bu il abidənin qərb yarısında da xeyli iĢ görülmüĢdür. V3 kvadratında güclü yanğın izi olduğu, taxıl qalığı, bütöv saxsı qabların tapıldığı yerdən yenə də baĢqa qab-qacaq nümunələrinə rast gəlinmiĢdir. Bunlardan ağzında əyintisi olan tayqulp qabı göstərmək olar. Qara rəngdə olan bu qabın ağzının kənarından gövdəsinə yapıĢdırılmıĢ qulpu var. Bu qabın metal ərintisinin götürüb qəlibə tökmək iĢində istifadə edildiyi güman olunur. Bu qabın oxĢarları qonĢu Nüydi və Uzunboylar abidəsindən də tapılmıĢdır. Bu saxsı qab tapılan kül-kömür təbəqəsi içərisindən nazik divarlı metal qab qırıqları da əldə edilmiĢdir. Bu qab qırıqları cəng atmıĢ və əsasən qaramtıl rəngdədir. Onun gümüĢ cam qırıqlarından olduğu bilinir. Ümumiyyətlə, Qırlartəpə yaxınlığındakı nekropoldan mis və gümüĢ camların bütövləri əldə edilmiĢdir. Bu qablar tapılan yerin otaq və ya mətbəx yeri olduğu güman edilir. D3 kvadratından isə 1,5 metr dərinlikdən sarı torpaq qatı içərisindən daha bir qara rəngli dolça tapılmıĢdır. O düz oturacaqlı, ağzı üçgül, arxadan tək qulpu çiynilə ağzının kənarına yapıĢdırılmıĢ formadadır. Yenə də V3 kvadratından, lakin cənub-qərb küncdəki dördkünc daĢ tikintinin divarı dibindən bir saxsı cam bütöv Ģəkildə tapılmıĢdır. Onun ağzı azca kənara doğru mayilli düzəldilmiĢdir. Çiynində aypara Ģəkilli, qulpu xatırladan gil Yüklə 376,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|