Fazil Osmanov
Yüklə 376,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 aĢkar edilmiĢdir. Göründüyü kimi bu dördkünc tikinti içərisindən cürbəcür qab tiplərinin tapılması onun mətbəx və ya sənətkarlıqla bağlı hər hansı bir istehsal ocağı yaxınlığında ona xidmət göstərən otaq olduğu ehtimal edilir. Bu ocaq qarĢısında bir dəmir alət dəstəsi tapıldı. Bu təsərrüfat otağının qərb tərəfdə Ģimal- cənub istiqaməti üzrə uzunluğu 3 metr (ortadan 2,9), Ģimal tərəfdən isə Ģərq-qərb üzrə olan divarların uzunluğu 1,7 metrdir. Bu otağın Ģimal divarlarının Ģərq tərəfdə qurtaracaq yerindən Ģimala doğru üç arakəsməli istehsal ocağının qarĢısı boyu düz xətt üzrə diyar, bəzi yerlərdə eyni istiqamətdə bünövrə - daĢ düzümü qalmıĢdır. Ümumiyyətlə kompleks istehsal tikintisinin içəridən-içəriyə qərb divarının cənubdan Ģimal divarının dibinədək uzunluğu 14,2 metrdir. B3-B4-B5 kvadratlarında, qərb divarlarının içəri tərəfdən dibində qazıntı iĢləri zamanı yenə də yanıq izi davam edirdi. Bu kürəxana yeri olduğunu aydın Ģəkildə bildirirdi. B4 kvadratında divarın içərisinə doğru tağvari girintiyə rast gəlmiĢdir. Həmin tağvari girinti olan çox qalın divarın Ģimal tərəfində kürəxananın izi nisbətən daha yaxĢı qalmıĢdır. B6 kvadratında olan kürə yerinin Ģərq tərəfdən içəriyə doğru giriĢinin baĢlanğıcında eni 1,78 metr, içəriyə doğru qurtaracağında isə 1,67 metrdir. GiriĢ yerinin birinci istilik yayan yuvacığınadək məsafəsi 1,75 ikinci yuvacığadək birinci ilə birlikdə 3,24 metrdir. Kürənin girəcəyindən içəriyə Ģimal istiqaməti üzrə ölçüsü 3,54 metrdir. Ġstilik paylayan tağçalarının eni 40, uzunluğu 43, hündürlüyü 50 sm- dir. Bu kürəxananın Ģərq-qərb istiqaməti üzrə divarların bayırdan bayıra ölçüsü 7,2 metrdir. ġimal divarının dibindən cənuba doğru (buraya giriĢ və iki kürə arasındakı divarın kəlləsi eni də daxildir) ölçüsü 4,57 metrdir. Kürəxananın içərisində yanlarda istilik çuxurları (bunlar üzbəüz döĢəməyə yaxın yerdədir) və qərb tərəfdə çınqıl qatıĢıqlı bir növ əhəng kirəc halına düĢmüĢ bərk qalıqlar vardır. Onu hətta linglə də qoparmaq çətindir. Həmin qarıĢıqdan bərkimiĢ əhəng kirənin istehsal tullantısı, saxsı qab və hissələri, dəmir alət, dəmir ovuntusu (dəmir tozu) və s. vardır. Buranın dəmirçiliklə əlaqədar istehsal ocağının olmasını söyləmək üçün əlimizdə xeyli dəlillər vardır. Bunlardan dəmir tozu qarıĢığı bərkiyib kərpicləĢmiĢ tullantı qalaqları içərisində bütöv dəmir əmək alətləri də qalmıĢdır. Bu dəmir əmək aləti yaylı iri qayçı hissəsindən ibarətdir. Onun digər hissəsi həmin buradan töküntülər içərisindən tapılmıĢdır. Onlar tutuĢdurularkən eyni alətin hissələri olduğu aydınlaĢdı (tablo 70-1, 2). Bu cür yaylı dəmir qırxlıq yaxınlıqda yerləĢən Uzunboylar yaĢayıĢ yerinin qəbiristanlığından da tapılmıĢdır. Buradan tapılan qırxlıq (qayçı) böyüklüyünə görə fərqlənir. Burada istehsal ocağının varlığı Ģübhəsizdir. Həm də burada müxtəlif sənətkarlıq sahələri olmuĢdur və onlar bir-biri ilə müəyyən əlaqələrə də malik olmuĢdur. Burada istehsal ocaqlarının iĢləməsi üçün mühüm təbii zəminlər də mövcud olmuĢdur. Belə ki, ətraf ərazi həm də sıx meĢələrlə əhatələnmiĢdir. Bu da öz növbəsində tikinti və yanacaq ehtiyatı yaratmıĢdır. Bunu sübut edən külli miqdarda dəlillərimiz vardır. Qazıntı zamanı müxtəlif ağacların kömürləĢmiĢ 102 qalıqları (palıd, göyrüĢ, dəndə) habelə palıd qozasının kömürü, qoz, cır armud, zoğal, alça tumları və s. tapılmıĢdır. Bütün bunlar isə antik dövrdə bu ərazinin ekoloji xüsusiyyətləri haqqında da təsəvvürlərimizi əyani Ģəkildə geniĢləndirir. Bundan əlavə keçən illərdə qeyd etdiyimiz kimi Ağsuçay dərəsindən hava cərəyanının pəncərələrindən biri Uzunboylar, digəri isə məhz Qırlartəpə abidəsinə açılır. Buna görə də burada həmiĢə külək əsir və yəqin ki, təbiətin bu qüvvəsindən də qədim sakinlər müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmiĢlər. Maraqlıdır ki, ġirvanın dağətəyi abidələrinin coğrafi yerləĢməsindən yuxarıda qeyd etdiyimiz xüsusiyyətləri səciyyəvidir. Böyük kompleks tikintini tam aydınlaĢdırmaq, divarların əlaqəsini otaq və istehsal ocaqlarını öyrənmək üçün bütün divarlar boyu, habelə ətraflarında qazıntı və təmizləmə iĢləri aparılmıĢdır. Buna görə də onun müxtəlif yerlərində iĢlənmiĢdir. Cənub tərəfdən keçən əsas divardakı qapı yerinin içəri tərəfindən qazıntı iĢləri aparılarkən bəzi cəhətlər aydınlaĢdırıldı. Belə ki, qapıdan alta doğru divarın davam etdiyi üzə çıxarıldı. Divarın dibində bir iri təsərrüfat küpünün təzyiqdən parçalanmıĢ hissələri aĢkar edildi. Bir qədər dərinə düĢdükdən sonra məlum oldu ki, burada iki küp yan-yana qoyulmuĢdur. Onlardan biri daha çox ovxalanmıĢdır. Bu küplərin ağzı bünövrə daĢları düzülən yerədək 0,4-0,5 metr altda dururdu. Bunlar kompleks tikintinin mərkəzində açılmıĢ divarla cənub tərəfdəki əsas divar arasında yerləĢmiĢ tikintinin içərisindədir. Divarın altında 1 metrdən artıq qalınlıqda xırda qəlpə daĢlardan qat davam edir. Bu hal da ən çox cənub qapısı altında (bir qədər də qərbdən) baĢlayaraq Ģərq divarı altına, oradan da dönərək Ģimal divarı altı ilə qərb istiqaməti üzrə davam edir. ġərq tərəfdə Ģimal-cənub istiqaməti üzrə olan daĢ divarın dibindən saxsı cam qırıqları və bir dəmir mıxa bənzər əĢya tapıldı. Saxsı cam qırıqları daha qədim dövrə aid olduğu onların forması, tərkibi hazırlanması habelə təbəqələrdən də aydın bilinir. Quyu. V3 kvadratında açılmıĢ otağın içərisi təmizlənərkən onun Ģərqə doğru açılan qapı yerinə yaxın quyuya oxĢar çuxur aĢkar edildi. Bu çuxurun ağzı gen, alta getdikdə daralan formadadır. Onun kənarları xırda daĢ və sarımtıl-yaĢıl torpaqla əhatələnmiĢdir. Bu dolmuĢ quyunun ağız hissəsi Q4 kvadratında hələ keçən illərdən açılmıĢ iki yan-yana qoyulmuĢ təsərrüfat küpləri yerləĢmiĢdir. Bu küplərin içərisindən xeyli yanmıĢ taxıl qalıqları tapılmıĢdır. Lakin bu küplərin yarıdan aĢağı hissəsi öz yerindəcə saxlanmıĢdır. Küplərin ətrafı iĢlənərkən yenə də kömürlənmiĢ buğda, bir qara rəngdə, üzəri naxıĢlı gil muncuq, iri heyvan sümükləri, saxsı qab qırıqları və s. qalıqlar aĢkara çıxarılmıĢdır. BoĢluq çala qazıldıqca iki yanaĢı qoyulmuĢ küplərin altı görünməyə baĢladı. Aydın oldu ki, bu küplər həmin iri quyunun üstündə, daha doğrusu onun qərb yarısında yerləĢdirilmiĢdir. ġərq tərəfdə isə quyunun üstünü Ģimal-cənub istiqaməti üzrə kəsib keçən daĢ divar olmuĢdur. Küplərin ağzı yəqin ki, həmin divarın dibinə yaxın olmuĢdur. Bu quyunun içərisi dolmuĢ, lakin bərkiməmiĢ, yaxıd boĢluq hələ Yüklə 376,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|