Fazil Osmanov
Yüklə 376,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 tam yatmamıĢ daĢ divar hörülmüĢdür. Ġllər, əsrlər keçdikcə divarın quyu üstündən keçən hissəsi boĢluq alta doğru basılmıĢ və həmin hissədən divar 0,5 metr aĢağı çökmüĢdür. Quyunun içərisinə 0,5 metr dərinliyə çökmüĢ divar hissəsinin uzunluğu 2,3 m, eni isə 1,3 m-dir. Divarın ölçüsü, yəni eni və material üstdə, quyudan kənarda qalmıĢ hissənin eynidir. Bu quyunun ağzının kənarları və sonradan görəcəyik ki, divarların çox yeri iri təbii sal daĢlardan ibarətdir. Odur ki, quyu qazılarkən bəzi yerlərdə daĢlar çapılıbdır. Onun qazılması zamanı çətinliklər qarĢıya çıxmıĢ və əsasən dairəvi formada qazılan quyunun bəzən dördkünc olduğu da təsəvvür edilirdi. Lakin sonradan dairəvi olduğu müəyyənləĢdi. Bu quyunun ağzının diametri 2,5 m-dir. Təqribən 0,5-0,7 metr dərinliyə doğru olan yerlərdə quyu materialı həmin qeyd etdiyimiz iri təsərrüfat küpləri antik dövrə aid saxsı qablar, içərisi çəhrayi, üzəri qara rəngli küpə qırıqları, taxıl qalığı heyvan və quĢ sümükləri tapılır. Ġri, yanaĢı basdırılmıĢ küplərdən birinin (içərisindən buğda tapılan) hündürlüyü 1,5 m, gen gövdəli olub saxsının qalıqlığı 4 sm, yastı oturacağının diametri isə 24 sm-dir. Onun ağzının kənarı rəfli olub üzəri quĢ ayağı izini xatırladan batıqlarla naxıĢlanmıĢdır. Ümumiyyətlə ağzının kənarı bu cür iĢarələrlə naxıĢlanmıĢ küplər buradan çox tapılır. O biri küpün də ölçüləri təqribən belədir. Lakin onun yastı oturacağının diametri 20 sm-dir. Bu küp bir qədər kiçik həcmlidir. Buradakı tapıntılar içərisində boz rəngli vazanın cam hissəsindən bir parçası, kiçik dolu formalı sarımtıl saxsı qab, qara qab qırıqları və qulp hissələri maraqlıdır. Onların içərisində Yaloylutəpə qab tipləri nümunələri də diqqətəlayiqdir. Buradan tapılan taxıl qalıqları Azərbaycan SSR EA Genetika və selleksiya institutunda təyin edilmək üçün verilmiĢdir. Azərbaycan SSR EA akademiki Ġmam Mustafayev həmin materialları ilkin olaraq təyin etmiĢ, bərk və yumĢaq buğdaların qarıĢığından ibarət olduğunu, yəni həm yumĢaq, həm də bərk buğda növlərinin varlığını müəyyən etmiĢdir. Bu taxıl qalıqları içərisində əksər dənlər iridir. Lakin bu tapıntılar əsaslı sürətdə təyinat üçün laboratoriyada saxlanmıĢdır. Ġlkin təyinat zamanı xüsusi növ buğda toxumunun varlığı da müəyyən edilmiĢdir ki, bu da bərk və yumĢaq buğdadan seçilir. ġübhəsiz Qırlar kəndi ətrafının dəmyə əkinçilik üçün ta qədimdən yararlı torpaq iqliminə malik olması və burada çox növlü müxtəlif buğda, arpa, ümumiyyətlə taxıl yetiĢdirilməsi üçün geniĢ imkanlar yaratmıĢdır. ġirvanın dağətəyi hissəsində yerləĢən Qırlar və eləcə də Sanqalan yaylası ən qədim zamanlardan əkinçilik və taxılçılıq məskənlərindən biri olmuĢdur. Qırlartəpə kompleks tikintisinin mərkəzə yaxın yerində aĢkar edilmiĢ bu quyu hələlik yeganə hal olduğu üçün onu nömrəsiz təsvir edirik. ġübhəsiz yenisi aĢkar edilərsə, bu 1 sayı ilə qeyd ediləcəkdir. Bu quyunun üstündən keçmiĢ daĢ divarın sonradan çökmüĢ hissəsinin fotosu və ölçüləri götürüldükdən sonra onu söküb götürdük və alta doğru qazıntını davam etdirdik. ÇökmüĢ divar hissəsi və küplərin alt səviyyəsindən baĢlayaraq həddən artıq saxsı qab qırıqları, qulpu ağzı ilə gövdəsinə dik yapıĢdırılmıĢ küpə və 104 cam formalı qabların qırıqları tapılmıĢdır. Saxsı çölmək və qulplarının üstü kəsmə naxıĢ, basma deĢiklərlə bəzədilmiĢdir. Bu qablar içərisində üzəri ağ-göyümsov anqoblu qab qırıqları, habelə Yaloylutəpə qab tipinə məxsus olan qulp, ağzı üçləçək formalı qab ağzının qırığı, bozumtul vaza hissəsi və üçayaq vazanın ucu ĢiĢ qıçı və s. tapılmıĢdır. Bütün bunlar quyu ağzından 03,7 metr dərinə doğru olan səviyyədən əldə edilmiĢdir. Bundan baĢqa buradan ilk dəmir dövrü qab tiplərinə də təsadüf edilmiĢdir. Buradan ən maraqlı yenə də yanıq torpaq və baĢqa materialın külü-kömürü arasından yanıb gömürləĢmiĢ buğda layı tapıldı (bir küncdə). Deməli burada təkcə küplərdə deyil, elə quyunun bu üst səviyyəsindən yerdə taxıl anbarı olduğuna da iĢarə verir. Lakin bu məhz hələ ağız hissəsi aĢkarlanan quyunun özünün bilavasitə taxıl quyusu olduğu demək deyildir. O böyükdür və sonradan görəcəyik ki, daha dərinə gedir və içərisindən cürbəcür qalıqlar tapılır. Quyunun cənub küncündə ocaq və ya qalın tavayaoxĢar dayaz qab və ya suvaq hissələri də tapılmıĢdır. Buradan iri buynuzlu heyvan sümükləri - kürək, buynuz, aĢıq, dırnaq, lülə və s. hissələr çoxlu miqdarda tapılmıĢdır. Buynuzlardan keçi, cöngə, cüyür, marala aid olan tapıntılar da vardır. Quyunun 1,8-2 m-ə yaxın dərinliyə doğru səviyyəsində qara çürüntülü torpaq, daĢ və maddi-mədəniyyət qalıqları ilə doludur. Belə ki, yenə də çoxlu iri buynuz, davar, quĢ sümükləri, saxsı qab qırıqları, daĢ qab və alətlər tapılır. Bundan baĢqa bir ədəd saxsı qab qapağı tapıntısının üstü cam içərisi formada olub, oradan da ilgək formalı qulpu vardır. Bu cür qapaqlar bu yaĢayıĢ yerinin yaxınlığındakı qəbir abidələrindən, ətraf ərazisindəki Uzunboylar və ġamaxı ərazisindəki son antik dövr abidələrindən çoxlu miqdarda əldə edilmiĢdir (b.e. I-III əsrləri). Bundan baĢqa burada daĢ qab lüləyi, daĢ alət, iri qulplu, süzgəcli qabın gövdə və qulp hissələri də tapılmıĢdır. Sonuncu tapıntı diqqəti daha çox cəlb edir. Belə ki, bu qab iri küpə formalı olub çiynində nehrə qulpuna oxĢar dəstəsi vardır. Onun demək olar ki, gövdəsinin bütün hissəsini əhatə edən qırıqları əldə edilmiĢdir. Deməli bu qabın bütün gövdəsi və oturacağı deĢikli hazırlanmıĢdır. Hətta qulpunun da qabın gövdəsinə yapıĢan yerləri süzgəcli hazırlanmıĢdır. Bu cür süzgəcli qab nümunələri Mingəçevirdən, Qəbələ ərazisindən, Ġsmayıllı rayonu ġıxdərə kəlləsi antik dövr abidəsindən də tapılmıĢdır. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz və hələ adını çəkmədiyimiz daha qədim dövrlərə aid bu cür süzgəcli qab tiplərinin süzgəci ancaq oturacağındadır (əlbəttə buraya ağzı novçalı və süzgəcli qablar daxil deyildir). Çünki onların süzgəci ağzındadır və onların vəzifəsi tez anlanmıĢdır. Qırlartəpədən tapılan bu qabın boğazına qədər hər tərəfi deĢiklidir və onun hansı vəzifəyə xidmət etdiyi bizə tam aydın deyildir. Qazıntı müddətinin sona çatması və havaların soyuması, yağıĢların baĢlaması qazıntını davam etdirmək iĢini çətinləĢdirirdi. Lakin yuxarıda təsvir etdiyimiz quyunun dibi görünmür, davam edirdi. Həm də onun qazılması, xüsusən torpağının çıxarılması xeyli çətinləĢmiĢdir, torpağı yalnız kəndir bağlanmıĢ vedrə vasitəsilə çıxarıb xərəyə töküb və oradan da kənara daĢınırdı. Odur ki, iĢ ləng gedir Yüklə 376,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|