117
düzəldilərkən saxsı qabları və insan sümüklərinin çıxmasını müĢahidə edilmiĢdir.
Bütün bunlar burada qəbir abidəsi olmasına iĢarə verirdi. Qırlartəpə kimi çox
təbəqəli abidənin həm də böyük bir yaĢayıĢ yerinin qəbiristanında bilavasitə planlı
qazıntı aparmaq da lazımdır.
Məhz buna görə də həmin yerdə kəĢfiyyat, daha doğrusu bir baĢa nisbətən
iri qazıntı sahəsi seçdik. Həmin sahədə sonradan heç bir dəyiĢiklik etmədən
qazıntını axıradək davam etdirdik. Çünki seçilmiĢ yer tam nöqtəsinə düĢmüĢdü.
Əvvəlcə 10x6 metr ölçüsündə qazıntı sahəsi götürdük. Üst təpcəklərdən sonra 30-
40 sm-dan xırda saxsı qalıqları həddən artıq tapılırdı. Həmin saxsı qırıqları buranın
vaxtı ilə yaĢayıĢ yeri olması, habelə sonralar uzun müddət əkin yerlərinə çevrilib
Ģumlandığından, istər yer üstündə, istərsə də qazıntı zamanı çox tapıntılar vaxtaĢırı
sürtülüb hamarlanmıĢ və xırdalanmıĢdır. Tapıntıların qalmıĢ hissələrinə görə (qulp,
ağzının kənarı və s) antik dövr üçün səciyyəvidir. Qazıntı sahəsi bir qədər yamac
və göyəm kolluğundan ibarət olduğundan mədəni qatda qarıĢıqlıq hiss olunurdu.
50-60 sm dərinlikdə üst qarıĢıq qatdan əsasən keramika qırıqları görünürdü.
Burada torpağın rəngi tədricən dəyiĢir, ağımtıl sarı rəngə çalır və maddi-
mədəniyyət qalıqları nisbətən azalır. Bundan əlavə dərinə düĢdükcə torpağın
yumĢaldığı hiss olunur və qəbirlərin varlığını bildirirdi. Bir metr dərinlikdə 2
parçadan ibarət iri, qara çopur daĢdan düzəldilmiĢ dən daĢı hissələrinə təsadüf
edildi. Həmin parçalar eyni bir alt daĢının hissələrindəndir. Onların bütövlükdə
ölçüsü 45x25x7 sm-dir. Bundan baĢqa daha baĢqa bir dən daĢı parçası da
tapılmıĢdır. Bu hissə daha miniatür olub, həm də o birisindən xeyli kiçikdir. Bu da
alət üstə hərəkət etdirilərkən dən daĢıdır. Bu altdakından kiçik və nisbətən daha
bərkdir. Bu dən daĢı alətlərdən çoxlu tapıldığı və əvvəlki illərdə nümunələr
götürüldüyü üçün onların yerindəcə yalnız fotosu götürüldü. Dən daĢları tapılan
yerə yaxın, eyni dərinlikdən xırda heyvan sümüklərinə də təsadüf edilmiĢdir. Bu
sümüklər çox kiçik heyvanın çənə və diĢlərindən ibarət idi. Bu çənə sümükləri (azı
diĢlərlə birlikdə) təqribən dovĢan, hətta daha xırda heyvana yaxın fauna qalığı
hesab oluna bilər. Bütün bu göstərilənlər qəbiristan ərazisində qəbirlərdən üstdəki
mədəni təbəqə və yaĢayıĢ qalıqlarının varlığı haqqında aydın təsəvvür yaradır.
Beləliklə qəbiristan sahəsində açdığımız qazıntı sahənin üst qatının cüzi mənzərəsi
belədir. Əlbəttə geniĢ miqyaslı qazıntılar zamanı buradan daha zəngin məlumat
əldə etmək olar. Yuxarıda qeyd etdik ki, 50-60, hətta 1 metrə yaxın, qatlardan artıq
qəbir əlamətləri hiss olunurdu. Artıq 1 metr dərinlikdə torpağın quruluĢunda
qazılmıĢ qəbirin izi və istiqaməti məlum olurdu. Belə ki, Ģərq-qərb istiqaməti üzrə
qəbir cizgisi aydınlaĢdı. 1-2 metr dərinə düĢdükdən sonra qabların üstü bəzi
yerlərdə görünməyə baĢlandı. Bir qədər iĢlədikdən sonra qabların düzülmə
istiqaməti va qəbir cizgisinin görünüĢünə görə 2,8x1,8 metr ölçünü ilk müĢahidə
edə bildik. Hələlik bəzi saxsı qablar və mərasimlə bağlı daĢlar aĢkar edilmiĢdir.
118
AĢkar edilmiĢ bu torpaq qəbir 1 saylı kimi qeydə alındı. 1 saylı torpaq qəbiri
adlandırdığımız bu abidənin ətrafı və içərisi tam açıldıqdan sonra aydın oldu ki,
qəbirin istiqaməti Ģərq-qərb üzrə olmaqla skeletin kəlləsi qərbə doğru, sol böyrü
üstə, üzü Ģimala doğru yönəldilmiĢ vəziyyətdədir. Kəllə sümüyü tam əzilib
xırdalanmıĢdır. Bu skelet iri adama, kiĢiyə aiddir. Onun əlləri qarını üstündə, daha
doğrusu qıçları üstündə çarpazlaĢdırılmıĢdır. Əllər paçası üstündə qıç sümüyünə
söykənmiĢ Ģəkildədir. Barmaqlar çürüyüb sol qıçı önünə və paçası arasına
tökülmüĢdür. Qıçlar dizdən sıx qatlanmıĢdır. Altda qalmıĢ sol qıç qatlanaraq çanaq
sümüyünə dirənmiĢdir. Sağ qıçın sümüyü isə dizdən bükülərkən sol qıçdan bir
qədər qabağa çıxmıĢdır. Gələcəkdə antropoloqlara kömək məqsədi ilə skeletin bəzi
sümüklərinin ölçülərini yerindəcə qeydə aldıq. Kəllə sümüyünün çənədən təpəyə
qədər ölçüsü 30 sm, alınla birlikdə arxasına peysərə qədər 23 sm, boğazın
uzunluğu 14 sm, kəllənin təpəsindən çanaq sümüyünədək 90 sm, qıç sümüyü
dibdən dizinədək 51 sm, dizdən topuğadək 51 sm-dir. Ayağı dabandan baĢ
barmağın ucunadək 25 sm, çanağın eni 15 sm-dir. Əl barmağın bir buğumu, yaxud
büküyü 4 smdir.
Skeletin üzü qarĢısında 7 ədəd saxsı qab qoyulmuĢdur. Onlar ağzı üçgül,
arxadan təkqulp olan nisbətən iri dolça, ağzı dairəvi, çiyni ilə ağzına yaxın yerdə
qulp olan, boruĢəkilli boğaza, Ģar Ģəkilli gövdəyə, düz oturacağa malik qırmızı
rəngli saxsı qab, kiçik, ağzı üçgül donu ağzı və çiyninin iri çıxıntılı yerinə lent
Ģəkilli qulp yapıĢdırılmıĢ və qırmızı rəngə boyanmıĢ iki qulplu vaza, ağzı dördgül
boz rəngdə dolu, kiçik qonur, dolu, daha bir dayaz vazanın kənarları içəridən qırıq
xətti xatırladan cızıqlarla çevrələnən qabın içərisində 600-700 qramlıq ağ daĢ
qoylumuĢ materiallardan ibarətdir. Sonuncu qabın və daĢın üstündə xırda buynuzlu
heyvanın kürən və qol sümükləri vardır. Skeletin arxasında yenə xırdabuynuz
heyvan sümükləri qalmıĢdır. Skeletin dizləri və ayaqları qarĢısında nisbətən iri
saxsı qablar qoyulmuĢdur. Bunlar gövdəsində (2 yerdən) dik qulp yapıĢdırılmıĢ
orta həcmi küp, daha bir ədəd ağzının diametri 39 sm olan saxsı çanaq və baĢqa
sınıq qablar var ki, bunlar da 7 ədəd olub ayağı və dizi qarĢısına qoyulmuĢdur.
Ortadakı iki qulplu çanağın içərisində 1 ədəd üçayaq vaza vardır ki, onun da en
kəsiyi dairəvi olan bir qulpu vardır.
Ölünün ayaq tərəfindəki qablardan sonra Ģərqə doğru bir inək kəlləsi və
qıçları qoyulmuĢdur. Bu qaramal kəlləsində kiçik buynuzların dibləri qalmıĢdır. Bu
heyvan kəlləsi yanına yenə bir saxsı qab və onun da yanında ucu Ģərqə doğru bir
dəmir nizə qoyulmuĢdur. Nizə çox paslanıb düzülmüĢdür. Onun uzunluğu 20,
tiyəsi 13, dəstək yeri tıxacı 7 sm-dir. Nizənin tiyəsinin ucda eni 1,5, arxada 2 sm-
dir. Ġnək və ya öküz kəlləsindən sonra Ģərqə doğru bir iri küp basdırılmıĢdır (adətən
ayaq tərəfə iri küp basdırılır).
Beləliklə skeletin üzü qarĢısında 7 ədəd nisbətən kiçik saxsı qab ayaqları
tərəfdə 9 nisbətən iri küp qoyulmuĢdur. Ayaq tərəfdəki küplərin üstündən 1
gözmuncuğu tapılmıĢdır. Skeletin üzü qarĢısındakı xırda buynuz heyvan sümükləri
Dostları ilə paylaş: |